کتاب «ذهنِ آگاه» اثر ديويد چالمرز
اثري مهم در فلسف? ذهن که به متني کلاسيک در اين حوزه بدل شده است. کتاب «ذهنِ آگاه: در جستجوي نظريهاي بنيادي»، The Conscious Mind: In Search of a Fundamental Theory، کتابي است از ديويد چالمرز که از آن بهعنوان يکي از تأثيرگذارترين متون فلسف? تحليلي در حوز? فلسف? ذهن نام برده شده است.
ديويد چالمرز در کتاب «ذهن آگاه» به موضوع مهم آگاهي ميپردازد و از منظر فلسف? تحليلي دربار? آگاهي بحث ميکند و ديدگاه ماديانگارانه در اين زمينه را مورد نقد قرار ميدهد و بهسمت نظريهاي بنيادي دربار? آگاهي گام برميدارد.
ديويد لوئيس دربار? کتاب «ذهن آگاه» و رويکرد نقادانه و نگاه جامع ديويد چالمرز در آن، ميگويد: «ذهنِ آگاه فوقالعاده جاهطلبانه و فوقالعاده موفق است – بهترين کتاب در فلسفهي ذهن طيِ ساليانِ بسيار. به مقابله با ديدگاهِ رايج ميرود و دعويِ چشمگيري عليهِ عقيدهي مرسومِ مادّيانگارانه مطرح ميکند. بيشک مادّيانگاران فوجفوج دست به کارِ نوشتنِ پاسخهايشان شدهاند؛ اما چندان نکتهاي باقي نمانده که چالمرز از قبل بدانها نپرداخته باشد. ما که رويکردِ مادّيانگارانهي مخالف داريم نميتوانيم دائماً بگوييم که او فلان چيز را ناديده گرفته و بهمان چيز را اشتباه فهميده – چون اينطور نيست. کلِ کاري که ميتوانيم بکنيم اين است که با چالمرز همنظر نباشيم دربارهي اينکه وزنِ ملاحظات به کدام طرف ميچربد.»
همچنين کالين مکگين کتاب «ذهن آگاه» را «يکي از بهترين بحثهاي موجود دربارهي آگاهي، هم در مقامِ متني پيشرفته و هم در مقامِ مقدمهاي به اين مباحث» معرفي ميکند.
کتاب «ذهن آگاه» اگرچه يک کتاب فلسفيِ تخصصي است اما ديويد چالمرز، چنانکه خود در مقدم? اين کتاب تأکيد ميکند، کوشيده است که بحث خود دربار? آگاهي را در اين کتاب، براي مخاطبان غيرمتخصص در فلسفه هم دستيافتني کند.
متن اصلي کتاب «ذهن آگاه» اولين بار در سال 1996 منتشر شده است.
مروري بر کتاب «ذهن آگاه»
ديويد چالمرز در کتاب «ذهن آگاه» جسورانه خطر کرده و به يکي از رازآلودترين، ناشناختهترين و پيچيدهترين قلمروهاي علم پرداخته است. او در اين کتاب مسئل? بغرنج آگاهي و منشاء و چرايي وجود آن را ميکاود و نظريات خود را در اين باب، با رويکردي نقادانه به نظريات رايج، پيش ميکشد و با رويکردي تحليلي بهسوي ارائ? نظريهاي درباب آگاهي پيش ميرود.
کتاب «ذهن آگاه» کتابي دربار? اين است که آگاهي چيست و از کجا ميآيد. چالمرز در کتاب «ذهن آگاه» رويکردي مخالف رويکرد مادّيانگاران را دربار? آگاهي اتخاذ ميکند و از منظري متفاوت با آنها به چيستي و منشاء آگاهي و سازوکار آن ميپردازد و در نقد نظريات رايج، استدلال ميآورد.
کتاب «ذهن آگاه» از مقدمهاي با عنوان «جدّيگرفتنِ آگاهي» و ده فصلِ تنظيمشده در چهار بخش، به نامهاي «شالودهها»، «فروکاستناپذيريِ آگاهي»، «به سوي نظريهاي دربارهي آگاهي» و «کاربستها» تشکيل شده است.
فصلهاي دهگان? کتاب «ذهن آگاه» عبارتند از: «دو مفهومِ ذهن»، «ترتّب و تبيين»، «آيا ميتوان تبييني فروکاهشي از آگاهي به دست داد؟»، «دوگانهانگاريِ طبيعتگرايانه»، «پارادوکسِ قضاوتِ پديداري»، «انسجامِ ميانِ آگاهي و شناخت»، «کيوفِ غايب، کيوفِ کمرنگشونده، کيوفِ رقصنده»، «آگاهي و اطلاعات: کمي نظرورزي»، «هوشِ مصنوعيِ قوي» و «تفسيرِ مکانيکِ کوانتومي».
در بخشي از کتاب «ذهن آگاه» ميخوانيد: «آگاهي بزرگترين راز است. شايد بزرگترين مانعِ باقيمانده بر سرِ راهِ ما در جستجوي فهمي علمي از عالم باشد. علمِ فيزيک هنوز کامل نيست، اما فهمِ خوبي از آن داريم؛ علمِ زيستشناسي بسياري از رازهاي باستاني پيرامونِ ماهيتِ حيات را برطرف کرده است. فهمِ ما از اين حوزهها با رخنههاي زيادي همراه است، اما اين رخنهها رفعنشدني به نظر نميرسند. درکي داريم از اينکه راهحلِ اين مسائل ميتواند چه شکلي باشد؛ فقط بايد جزئيات را بهدرستي دريابيم.
حتي در علمِ ذهن هم پيشرفتِ بسياري حاصل شده است. کارهاي اخير در علمِ شناختي و علمِ اعصاب دارند ما را به فهمِ بهتري از رفتارِ بشري و فرايندهاي راهبرِ آن سوق ميدهند. مطمئناً نظرياتِ مبسوطِ زيادي دربارهي شناخت در اختيار نداريم، ولي جزئيات نميتوانند چندان از ما دور باشند.
اما آگاهي همانقدر سردرگمکننده است که هميشه بوده است. اينکه پديدآمدنِ رفتار بايد با حياتِ باطنيِ سوبژکتيو همراه باشد هنوز هم مطلقاً رازآميز به نظر ميرسد. دليلِ خوبي براي باور به اين امر داريم که آگاهي از سيستمهايي فيزيکي از قبيلِ مغز پديد ميآيد، اما چندان ايدهاي نداريم از اينکه چگونه پديد ميآيد يا اصلاً چرا وجود دارد. چگونه ميشود سيستمي فيزيکي همچون مغز تجربهکننده هم باشد؟ چرا بايد چنين سيستمي بودن حالي داشته باشد؟ نظريههاي علميِ امروزي بهندرت به سراغِ پرسشهاي واقعاً دشوار دربارهي آگاهي ميروند. اينطور نيست که فقط نظريهاي مبسوط در اختيار نداشته باشيم؛ اينکه آگاهي چگونه در نظمِ طبيعي جاي ميگيرد تماماً بر ما پوشيده است.
در چند سالِ اخير کتابها و مقالاتِ زيادي دربارهي آگاهي منتشر شدهاند، و شايد کسي گمان کند که داريم پيشرفت ميکنيم. اما دقيقتر که نگاه ميکنيم، بيشترِ اين آثار به سراغِ سختترين مسائلِ مربوط به آگاهي نميروند. در بسياري از موارد، به چيزهايي ميپردازند که ميشود اسمشان را مسائلِ "آسانِ" آگاهي گذاشت: مغز چگونه تحريکِ محيطي را پردازش ميکند؟ چگونه اطلاعات را يکپارچه ميکند؟ چگونه گزارشهايي دربارهي حالاتِ دروني توليد ميکنيم؟ اينها پرسشهاي مهمياند، اما پاسخدادن به آنها مسئلهي سخت را حل نميکند: چرا کلِ اين پردازش با حياتِ باطنيِ تجربهشدهاي همراه است؟ گاهي اين پرسش بهکلي ناديده گرفته ميشود؛ گاهي به فرداها حواله ميشود؛ و گاهي بهراحتي اعلام ميشود که جوابِ اين پرسش داده شده است. اما در هر يک از اين موارد، ما ميمانيم و اين احساس که مسئلهي محوري همچنان همانقدر حيرتانگيز است که بود.
اين تحير دليلي براي نوميدي نيست، بلکه مسئلهي آگاهي را به يکي از هيجانانگيزترين چالشهاي فکريِ روزگارِ ما بدل ميکند. از آنجا که آگاهي هم اينقدر بنيادي است و هم اينقدر دستخوشِ بدفهمي، شايد حلِ اين مسئله بر تصورِ ما از عالم و از خودمان تأثيري عميق بگذارد.
من در موردِ آگاهي آدم خوشبيني هستم: گمان ميکنم دستِ آخر نظريهاي دربارهي آگاهي خواهيم داشت و در اين کتاب هم به دنبالِ چنين نظريهاي هستم.»
دربار? ديويد چالمرز، نويسند? کتاب «ذهن آگاه»
ديويد جان چالمرز (David John Chalmers)، متولد 1966، فيلسوف و دانشمند شناختيِ استراليايي است. چالمرز استاد فلسفه و علوم اعصاب در دانشگاه نيويورک و متخصص فلسف? ذهن و فلسف? زبان است. شهرت او بيش از هرچيز بهخاطر فرمولبندي مسئل? دشوار آگاهي است.
از آثار ديويد چالمرز ميتوان به کتاب «ساخت جهان» اشاره کرد.
دربار? ترجم? فارسي کتاب «ذهن آگاه»
کتاب «ذهنِ آگاه: در جستجوي نظريهاي بنيادي» با ترجم? ياسر پوراسماعيل، همراه با يادداشتي از مترجم، در نشر نو منتشر شده است.
ياسر پوراسماعيل، متولد 1361 در بابل، مترجم، پژوهشگر و مدرس فلسفه و اخلاقپژوه ايراني است. پوراسماعيل داراي دکتراي فلسف? تحليلي از پژوهشگاه دانشهاي بنيادي (IPM) تهران است. کار پژوهشي او بيشتر در زمين? فلسف? ذهن، معرفتشناسي و معرفتشناسي اخلاق است.
پوراسماعيل در پروژ? ترجم? مقالات استنفورد نيز همکاري داشته است. از ترجمههاي ياسر پوراسماعيل ميتوان به کتابهاي «متفکران بزرگ فلسف? ذهن»، «فضيلتهاي اجتماعي به روايت مدرس? دوباتن»، «آن زن ديگر»، «کوئنتين تارانتينو و فلسفه: چگونه با يک انبردست و چراغ لحيمکاري فلسفهورزي کنيم؟»، «فلسف? رمان» و «پينک فلويد و فلسفه: مراقب آن اصل باش، يوجين!» اشاره کرد.
از کتاب «ذهن آگاه» ترجم? فارسي ديگري هم موجود است که مترجم آن سيد مصطفي حسيني و ناشرش نشر خزان است.
