انقلاب بدون انقلابیون معنابخشی به بهار عربی

کتاب «انقلاب بدون انقلابیون» نوشتۀ آصف بیات
پژوهشی دربارۀ انقلاب و تغییر معنا و مفهوم آن در قرن بیست‌ویکم، با تمرکزی ویژه بر «بهار عربی» و جنبش‌های انقلابی خاورمیانه. کتاب «انقلاب بدون انقلابیون: معنابخشی به بهار عربی»، با عنوان اصلی Revolution without Revolutionaries: Making Sense of the Arab Spring، ماحصل تحقیقات میدانی و نظری آصف بیات دربارۀ انقلاب‌هایی در خاورمیانه که به «بهار عربی» معروف شدند و ریشه‌یابی این مسئله است که چرا انقلاب‌های قرن بیست‌ویکم، خیلی زود به جنگ‌های داخلی یا بازگشت وضعیت پیشاانقلابی می‌انجامند.
کتاب «انقلاب بدون انقلابیون» از این موضوع سخن می‌گوید که در شرایطی که، به‌دلایل مختلفی که در این کتاب توضیح داده شده و مورد بررسی قرار گرفته‌اند، توان نهفته در انقلاب‌ها تضعیف شده و نوعی بدبینی به انقلاب به‌وجود آمده است، انقلاب همچنان واجد چه توانی است و چه نتایجی می‌تواند به بار آورد؟
در کتاب «انقلاب بدون انقلابیون» بررسی‌ای تطبیقی هم میان انقلاب‌های قرن بیست‌ویکم و انقلاب‌های قرن بیستم صورت گرفته تا نشان داده شود که در قرن بیست‌ویکم چه تغییری نسبت به گذشته در معنا و مفهوم انقلاب و طرز تلقی از آن پدید آمده است و نتیجۀ این تغییر چه بوده است. در این بررسی تطبیقی، انقلاب ایران، به‌عنوان یکی از انقلاب‌های قرن بیستم، در کتاب «انقلاب بدون انقلابیون» جایگاهی ویژه را به خود اختصاص داده است.
متن اصلی کتاب «انقلاب بدون انقلابیون» اولین بار در سال 2017 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «انقلاب بدون انقلابیون»
آصف بیات در کتاب «انقلاب بدون انقلابیون» پژوهش خود را، که هم پژوهشی نظری و هم پژوهشی میدانی است، حول این موضوع سامان داده است که چه عواملی در قرن بیست‌ویکم بر ماهیت و فرجام انقلاب‌های خاورمیانه تأثیر گذاشته‌اند و انقلاب‌های خاورمیانه را در چه زمینه و بستری باید بررسی کرد تا بتوان به چگونگی وقوع‌شان و مسیری که پیموده‌اند و توان نهفته در آن‌ها و نیز چراییِ کوتاه‌مدت بودن‌شان پی برد.
بخشی از کتاب «انقلاب بدون انقلابیون» ماحصل گفت‌وگوهای نویسنده با فعالان و سردمداران انقلاب‌های موسوم به «بهار عربی» و حاضران در این انقلاب‌ها، خصوصاً در مصر، است.
یکی از عواملی که در کتاب «انقلاب بدون انقلابیون»، به‌عنوان عامل تضعیف‌کنندۀ انقلاب‌ها و توان نهفته در آن‌ها در قرن بیست‌ویکم، بر آن تمرکز شده، غلبۀ نئولیبرالیسم نه‌فقط در حوزۀ اقتصاد که به‌صورتی فراگیرتر بر ذهن روشنفکران تحول‌خواه است. به‌اعتقاد آصف بیات، نئولیبرالیسم عاملی است که توان بسیجِ گسترده را در تحرکات انقلابی می‌گیرد.
در کتاب «انقلاب بدون انقلابیون»، چنانکه پیش‌تر نیز اشاره شد، یک بررسی تطبیقی هم میان «بهار عربی» و انقلاب‌های قرن بیستم، از جمله انقلاب ایران، صورت گرفته است.
کتاب «انقلاب بدون انقلابیون» از مقدمه و هشت فصل تشکیل شده است. فصل‌های هشت‌گانۀ کتاب «انقلاب بدون انقلابیون» عبارتند از: «انقلاب‌های نابهنگام»، «مارکس در انقلاب اسلامی»، «میدان و ضدّمیدان»، «بهار شگفتی»، «انقلاب نیمه‌کاره انقلاب نیست»، «تمایلات رادیکال امر اجتماعی»، «رنج دوران گذار» و «انقلاب و امید».
در بخشی از مقدمۀ کتاب «انقلاب بدون انقلابیون»، از زبان نویسنده، دربارۀ رویکرد و موضوع این کتاب می‌خوانید: «این کتاب دربارۀ انقلاب‌های بدون "تصوّرات انقلابی" است، انقلاب‌هایی که متأثر از شرایط روزگار نولیبرالی ما هستند. کتاب بر بهار عربی متمرکز است، خیزش‌های انقلابی چشمگیری که از قضا در دوره‌ای به ناگهان در صحنۀ سیاسی ظاهر شدند که خود ایدۀ انقلاب به محاق رفته بود. بنابراین، این کتاب نه روایتی است ساده از بهار عربی و نه اثری دربارۀ رویدادهای سیاسی جاری. هدف اصلی آن، درک این رخدادهای سیاسی چشمگیر، عمدتاً در تونس و مصر، فهم پویایی آنها، تحلیل فرایند بسیج آنها، بررسی تناقضات‌شان، و برجسته کردن وعده‌های‌شان از منظری جهانی، تاریخی و تطبیقی است. این کتاب همانقدر که عملکرد واقعی این انقلاب‌ها را شرح می‌دهد، اثری با درونمایۀ نظریۀ اجتماعی نیز هست که متواضعانه می‌کوشد اصطلاحات و بینش‌هایی را برای درک بهتر این برهه‌های سیاسی ارائه دهد.»
کتاب «انقلاب بدون انقلابیون: معنابخشی به بهار عربی» با ترجمۀ علیرضا صادقی و رضا آرت، همراه با مقدمه‌ای به‌قلم مراد ثقفی، در انتشارات شیرازه منتشر شده است.
چنانکه در مقدمۀ مراد ثقفی بر ترجمۀ فارسی کتاب «انقلاب بدون انقلابیون» توضیح داده شده، برای انتشار این کتاب به زبان فارسی و با این هدف که بر تجربۀ «بهار عربی» تمرکزی بیشتر صورت گیرد، نویسنده ویرایشی تازه از آن تدارک دیده است که دو فصل کمتر از ویرایش نخست دارد. این دو فصل شامل فصل‌های چهارم و پنجمِ ویرایش اول است.
همچنین در ویرایش دوم کتاب «انقلاب بدون انقلابیون»، که چنانکه اشاره شد اساس ترجمۀ فارسی این کتاب بوده، فصل‌های دوم و سوم ویرایش اول، در یک فصل، یعنی فصل دوم، ادغام شده‌اند.

دربارۀ آصف بیات، نویسندۀ کتاب «انقلاب بدون انقلابیون»
آصف بیات، متولد 1333 در روستایی در نزدیکی تهران و در خانواده‌ای آذربایجانی، استاد دانشگاه و پژوهشگر ایرانی – امریکایی است.
کارهای پژوهشی بیات حوزه‌هایی چون جامعه‌شناسی سیاسی، جنبش‌های اجتماعی، فضای شهری و سیاست، روزمرگی سیاست، دینداری، اسلام معاصر، خاورمیانۀ اسلامی، انقلاب اسلامی ایران، جنبش‌های تهیدستان شهری، جوانان و زنان مسلمان و بهار عربی را دربرمی‌گیرد. از آثار او می‌توان به کتاب‌های «کارگران و انقلاب 57» و «سیاست‌های خیابانی: جنبش تهی‌دستان در ایران» اشاره کرد.