کتاب «خاستگاه شناخت اخلاقي» اثر فرانس برنتانو
متني کلاسيک در فلسف? اخلاق. کتاب «خاستگاه شناخت اخلاقي»، با عنوان اصلي Vom Ursprung sittlicher Erkenntnis و عنوان انگليسي The Origin of our Knowledge of Right and Wrong، رسالهاي از فرانس برنتانو دربار? اخلاق و نسبت آن با شناخت و قانون و حقوق و وظايف و مسئوليتهاي اجتماعي است.
کتاب «خاستگاه شناخت اخلاقي» متن يک سخنراني از برنتانو است که او در آن از امر «نيک» و نقش آن در وضع قانون و تصميمات و انتخابهاي اخلاقي سخن ميگويد.
اگر به پديدارشناسي و فلسف? اخلاق و مباحث مربوط به منطق اخلاقي قوانين و شناخت مبتني بر اصول بنيادين اخلاقي علاقهمند هستيد، کتاب «خاستگاه شناخت اخلاقي» کتابي مناسب براي شماست.
متن اصلي کتاب «خاستگاه شناخت اخلاقي» اولين بار در سال 1889 منتشر شده است.
مروري بر کتاب «خاستگاه شناخت اخلاقي»
فرانس برنتانو در کتاب «خاستگاه شناخت اخلاقي» مبحثي پديدراشناختي را دربار? موضوع اخلاق پيش ميکشد. او در اين کتاب از رابط? ميان شناخت با پيوند انسان با جهان و جامع? پيرامون خود سخن ميگويد و معياري اخلاقي براي وضع قوانين اجتماعي و حقوقي به دست ميدهد؛ معياري که برپاي? امر «نيک» است و آنچه را بهلحاظ اخلاقي «خوب» بهحساب ميآيد مبنا قرار ميدهد.
کتاب «خاستگاه شناخت اخلاقي» کتابي عليه نسبيتگرايي در تعيين خوب و بد امور است. برنتانو در اين کتاب بر اين عقيده است که يک معيار نهايي و قطعي براي تشخيص درست از غلط وجود دارد و انسان اين معيار را در درون و نهاد خود دارد و ميتواند، با شناخت آن، در انتخابهاي اخلاقي خود به آن رجوع و بر آن تکيه کند.
برنتانو در کتاب «خاستگاه شناخت اخلاقي» الگويي اخلاقي را براي وضع قوانين از جانب دولتها و نيز مطالبات اجتماعي مردم از دولتهايشان ارائه ميدهد و بر اين عقيده است که قوانين و مطالبات، زماني درست هستند که از اصول بنيادين درست اخلاقي تبعيت کنند و آنها را مبنا قرار دهند؛ اصولي که، چنانکه در کتاب «خاستگاه شناخت اخلاقي» مطرح شده، با آگاهي و شناخت ميتوان به آنها دست يافت و آنها را معيار و مبناي خواستهها قرار داد.
اما آن اصل اخلاقي که «خوب» را تعيين ميکند و ميتواند دولت و جامعه را بهجانب «درست» رهنمود شود دقيقاً چيست و ريشهاش کجاست و چگونه به شناخت درميآيد؟ اينها موضوعاتي هستند که در کتاب «خاستگاه شناخت اخلاقي» از آنها بحث شده است.
کتاب «خاستگاه شناخت اخلاقي» از متن سخنراني برنتانو و يادداشتها و ضمائم تشکيل شده است. ضمائم کتاب «خاستگاه شناخت اخلاقي» برگرفته از نامهها و دستنوشتههاي برنتانو هستند.
در بخشي از مقدم? اسکار کراوس بر چاپ آلماني کتاب «خاستگاه شناخت اخلاقي»، که در ترجم? فارسي اين کتاب هم آمده است، دربار? اهميت کتاب «خاستگاه شناخت اخلاقي» و تأثير آن بر ديگر متفکران ميخوانيد: «رسال? فرانتس برنتانو با عنوان در باب خاستگاه شناختِ اخلاقي که نخستين بار در سال 1889 منتشر شد، بيشترين تأثير را بر نظري? مدرن ارزش داشته است. ادموند هوسرل، در کتاب خود، پژوهشهاي منطقي، به تصريح و تکرار به آن اشاره کرده است. همين کار را الکسيس ماينونگ در کتاب در دفاع از روانشناسي و در ردّ روانشناسيگرايي در نظري? عمومي ارزش انجام داد. تبارِ کتاب بنيادي ماکس شلر، صورتگرايي در اخلاق و ماديت ارزش اخلاقي نيز جدا از اغتشاش و سطحينگريهايش، احتمالاً به همين رساله برميگردد. کتابِ اخلاقِ نيکلاي هارتمان هم، بهرغم آغشتگياش به "امور باارزش ناواقعي"، بدون اين اثر پيشرو به وجود نميآمد. در اين زمينه، آثار بيشمار ديگري را نيز ميتوان در حوز? اخلاق و نظري? ارزش، فهرست کرد: جي بي کوساک در کتاب خود با عنوان وضعيت فعلي اخلاق (1930) اشاره ميکند که فيلسوف فاضل بريتانيايي، جي اي مور، در بررسي نخستين ويراستِ ترجم? انگليسي رسال? برنتانو در سال 1902، آن اثر را با تعابيري فوقالعاده ستود. او مينويسد: "اين اثر در مقايسه با آثاري که من شناختهام بهترين مباحث را درخصوص اصول بنيادين اخلاق عرضه ميکند... تقريباً در هم? مواضعي که او راه خود را از هم? نظامهاي فکري بزرگ تاريخي جدا ميکند، حق با اوست؛ او در هم? مباحث بنيادينِ فلسف? اخلاق نيز متفاوت ميانديشد... هرچه در باب اهميت اين اثر گفته شود باز هم کم گفته شده است." در واقع ميخواهم بگويم که اين اثرِ برنتانو، مهمترين گامِ روبهجلو در حوز? اخلاق و نظري? ارزش است که از دور? فلسف? کلاسيک يوناني به بعد برداشته شده است.»
دربار? فرانس برنتانو، نويسند? کتاب «خاستگاه شناخت اخلاقي»
فرانس برنتانو (Franz Brentano)، متولد 1838 و درگذشته به سال 1917، فيلسوف و روانشناس آلماني بود. شهرت برنتانو در فلسف? معاصر، بهخاطر پيش کشيدن مفهوم مدرسي قرون وسطايي نيت در روانشناسي است.
آموزههاي برنتانو بر تحقيق در حوزههايي گوناگون، نظير زبانشناسي، منطق، رياضيات و روانشناسي تجربي تأثير گذاشت.
برتراند راسل و مارتين هايدگر از فيلسوفاني بودند که از برنتانو تأثير گرفتند.
از آثار فرانس برنتانو ميتوان به «طبقهبندي پديدههاي ذهني»، «ارسطو و جهانبيني او»، «روانشناسي از ديدگاه تجربي» و «روانشناسي ارسطو» اشاره کرد.
دربار? ترجم? فارسي کتاب «خاستگاه شناخت اخلاقي»
کتاب «خاستگاه شناخت اخلاقي» با ترجمه و مقدم? مرتضي بحراني، همراه با ترجم? فارسي مقدم? اسکار کراوس بر چاپ آلماني اين کتاب، در انتشارات پگاه روزگار نو منتشر شده است.
دکتر مرتضي بحراني، متولد 1351، استاد دانشگاه، پژوهشگر و مترجم ايراني است. او داراي فوق ليسانس معارف اسلامي و علوم سياسي از دانشگاه امام صادق، دکتراي تخصصي انديشههاي سياسي از دانشگاه تربيت مدرس تهران و عضو هيأت علمي مؤسس? مطالعات فرهنگي و اجتماعي است.
بحراني در سالهاي 1391 و 1394 بهعنوان پژوهشگر برتر پژوهشکد? مطالعات فرهنگي و اجتماعي وزارت علوم انتخاب شد. پژوهشهاي او بر فلسف? سياسي و علوم اسلامي متمرکز است.
از مرتضي بحراني مقالات مختلفي در نشريات تخصصي منتشر شده است. از ترجمههاي او ميتوان به کتاب «اقتصاد سياسي ارتباطات جهاني و امنيت انساني» اشاره کرد.
