تاریخ و آگاهی طبقاتی (چرخ - چشمه)

کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی» اثر جُرج لوکاچ
اثری تئوریک دربارۀ مارکسیسم. کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی» امروزه یکی از آثار نظریِ کلاسیک در شناخت و تفسیر مارکسیسم به‌حساب می‌آید و از کتاب‌های تئوریکِ بسیار مهمّ مارکسیستی و مشهورترین اثر جُرج لوکاچِ فیلسوف و نظریه‌پرداز است.
لوکاچ در کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی» تفکر مارکس را به ریشه‌هایی هگلی آن برمی‌گرداند و با پُل زدن از مارکسیسمِ هگلی به بُلشویسم، در سال‌های اول بعد از انقلاب بلشویکی در روسیه و استقرار کمونیسم در این کشور، می‌کوشد مبانی‌ای تئوریک برای بلشویک‌ها مهیا کند تا برپایۀ این مبانی از پسِ بحث‌وجدل با مخالفان و منتقدان خود برآیند.
کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی» همچنین بر شکل‌گیری نحله‌ای که به «مارکسیسم غربی» معروف است و نیز بر توجه به وجوه هگلیِ مارکسیسم و پرداختنِ جدی به این وجوه، بسیار تأثیرگذار بوده است.
مقالات کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی» بین سال‌های 1919 تا 1922 میلادی نوشته شده‌اند و متن اصلی این کتاب اولین بار در سال 1923 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی»
جُرج لوکاچ در کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی» به تحلیل مفهوم آگاهی طبقاتی و دیالکتیکِ مارکسیستی و ریشه‌های هگلی آن می‌پردازد و همچنین پایه‌ای فلسفی برای بلشویسم ایجاد می‌کند.
کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی»، چنانکه پیش‌تر نیز اشاره شد، زمانی نوشته شده که بلشویک‌ها تازه در روسیه به قدرت رسیده بودند. لوکاچ در کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی»، به‌عنوان یک طرفدار بلشویسم، زمینه‌ای تئوریک و فلسفی فراهم می‌کند که بلشویک‌ها به‌کمک آن بتوانند به منتقدان و مخالفان خود پاسخ دهند.
آن‌چه لوکاچ در کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی»، در بحث از مارکسیسم، بر آن پرتو می‌افکند، خصلت دیالکتیکیِ نظریات مارکس است؛ خصلتی که در زمان نگارش کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی» از سوی مارکسیست‌های پس از مارکس به محاق رفته بود و به جایش سویه‌هایی دیگر از تفسیر مارکسیسم نشسته بود که دیالکتیکی نبودند. در چنین زمینه‌ای است که لوکاچ در کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی»، بر سویۀ دیالکتیکی اندیشۀ مارکس، که آن را ریشه‌دار در فلسفۀ هگل می‌بیند، نور می‌تاباند و درصدد احیای آن برمی‌آید.
موضوع اصلی و محوری کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی»، چنانکه در عنوان کتاب نیز درج شده، آگاهی طبقاتی و تقابل آن با آگاهی فردی است. لوکاچ، چنانکه لوسین گلدمن در مقاله‌ای که در ابتدای ترجمۀ فارسی کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی» آمده اشاره می‌کند، در این کتاب «این اندیشه را مطرح می‌سازد که طبقات اجتماعی یگانه فاعل‌های تاریخی و نیز شالوده‌های اساسی و ویژه‌ی مارکسیسم هستند.»
لوکاچ در کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی» در پی تبیین این نظریه است که این آگاهی طبقاتی است که حرکت تاریخ را تعیین می‌کند و نقشی پیشرو و انقلابی در تاریخ ایفا می‌کند.
کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی» از مقدمه‌های لوکاچ بر چاپ اول و چاپ جدید این کتاب و هشت مقاله تشکیل شده است. مقالات هشت‌گانۀ کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی» عبارتند از: «مارکسیسمِ درست‌آیین [اُرتدوکس] چیست؟»، «مارکسیسمِ رزا لوکزامبورگ»، «آگاهی طبقاتی»، «شی‌ء‌وارگی و آگاهی پرولتاریا»، «دگرگونی کارکرد ماتریالیسم تاریخی»، «فعالیت قانونی و غیرقانونی»، «نکته‌های انتقادی درباره‌ی "نقد انقلاب روسیه" اثر رزا لوکزامبورگ» و «نکته‌های روش‌شناختی درباره‌ی مسئله‌ی سازمان‌دهی».

دربارۀ جُرج لوکاچ، نویسندۀ کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی»
جُرج لوکاچ (György Lukács)، متولد 1885 و درگذشته به ‌سال 1971، فیلسوف مارکسیست، مورخ ادبی، منتقد، نظریه‌پرداز و زیبایی‌شناس مجارستانی بود. او یکی از بنیانگذاران مارکسیسم غربی است.
لوکاچ از خانواده‌ای مرفه بود و پدرش بانکدار و دارای لقب اشرافی بارون بود. خود او اما بعدها به یکی از مطرح‌ترین فیلسوفان و نظریه‌پردازان مارکسیست بدل شد و آثار مهمی در حوزۀ نظریه و ایدئولوژی مارکسیستی نوشت.
لوکاچ همچنین یکی از نظریه‌پردازان مهم و تأثیرگذار حوزۀ نظریۀ ادبی و جامعه‌شناسی ادبیات است و در حوزۀ نظریه و جامعه‌شناسی رمان آثار مهمی از خود به جا گذاشته است و مباحث انتقادی مهمی را دربارۀ رمان‌های رئالیستی قرن نوزدهم مطرح کرده است.
کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی»، چنانکه پیش‌تر نیز اشاره شد، از آثار مهم و مشهور جرج لوکاچ است. از دیگر آثار او می‌توان به کتاب‌های «جامعه‌شناسی رمان»، «نظریه‌ی رمان» و «جان و صورت» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی»
کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی» با ترجمه و مقدمۀ محمدجعفر پوینده، همراه با ترجمۀ مقاله‌ای از لوسین گلدمن دربارۀ این کتاب، با عنوان «تأملی درباره‌ی تاریخ و آگاهی طبقاتی»، و توضیحی از ناشر دربارۀ ویراست جدید این ترجمه، در نشر چرخ، ناشر کتاب‌های علوم انسانی خانوادۀ فرهنگی چشمه، منتشر شده است. این کتاب قبلاً با همین ترجمه در نشر تجربه و سپس در نشر بوتیمار منتشر شده بود.
ترجمۀ پوینده از کتاب «تاریخ و آگاهی طبقاتی» براساس متن فرانسوی این کتاب انجام شده است.
محمدجعفر پوینده، متولد 1333 در اشکذرِ استان یزد و درگذشته به سال 1377، مترجم ایرانی، از اعضای «کانون نویسندگان ایران» و یکی از قربانیان جریان موسوم به «قتل‌های زنجیره‌ای» بود.
پوینده دارای لیسانس حقوق قضایی از دانشگاه تهران و فوق لیسانس جامعه‌شناسی از دانشگاه سوربن فرانسه بود. او، تا پیش از اینکه در ماجرای قتل‌های زنجیره‌ای کشته شود، در دفتر پژوهش‌های فرهنگی مشغول به کار بود.
از ترجمه‌های محمدجعفر پوینده می‌توان به کتاب‌های «آرزوهای بربادرفته»، «پیردختر»، «اگر فرزند دختر دارید»، «تحولات خانواده»، «اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر و تاریخچه‌ی آن» و «جامعه‌شناسی رمان» اشاره کرد.
از پوینده کتابی هم با عنوان «تا دام آخر»، به‌کوشش سیما صاحبی، همسر او، به چاپ رسیده که گزیده‌ای از گفت‌وگوها و مقاله‌های اوست.