کتاب «دفتر خاطرات پاين» نوشت? جان کامپتون پاين
خاطرات يک افسر انگليسي از سه ماه پيادهروي در ايرانِ عصر قاجار. کتاب «دفتر خاطرات پاين: سه ماه پيادهروي پاين در ايران در سال 1263 شمسي»، با عنوان اصلي A Journal of Three Months Walk in Persia in 1884 by Captain John Compton Pyne، يادداشتهاي روزان? جان کامپتون پاين، افسر بريتانيايي، دربار? مسافرت ماجراجويانهاش به ايران است؛ مسافرتي که پاين، بعد از تمام شدن مأموريتش در هند و پيش بازگشتش به انگليس، براي خود تدارک ديد.
در کتاب «دفتر خاطرات پاين» ايران اواخر دوران ناصرالدينشاه و مناظر و طبيعت و مردم آن را از چشم يک غربي تماشا ميکنيم. اين کتاب، منبعي مفيد براي مطالعه دربار? وجوهي از تاريخ و جغرافيا و طبيعتِ ايران عصر قاجار و چگونگي سفر و سختيهاي سفر در ايرانِ آن دوره است.
کتاب «دفتر خاطرات پاين» يک سفرنام? موجز است همراه با طرحهايي که پاين، حين سفر در ايران، از بعضي مناظر و آدمها کشيده است. اين کتاب با مقدمهاي از راسل هريس و الحاقاتي از جرمي آرچر همراه است.
متن اصلي کتاب «دفتر خاطرات پاين» اولين بار در سال 2017، يعني سالها بعد از نوشته شدن خاطرات پاين از سفرش به ايران، منتشر شده است.
مروري بر کتاب «دفتر خاطرات پاين»
جان کامپتون پاين تا حدودي زبان فارسي ميدانست و با ادبيات کلاسيک ايران، از جمله آثار سعدي، آشنا بود. او اما مورخ و تاريخدان و محقق نبود. افسري بود کنجکاو و ماجراجو و علاقهمند به سير و سياحت. به همين دليل در کتاب «دفتر خاطرات پاين» نه با اطلاعات تاريخي دربار? پيشين? ايران و بناهاي تاريخياي که پاين در سفرش از آنها ديدن ميکند و موضوعاتي از اين دست، بلکه با چشماندازها و مناظر و آدمها و هرآنچه همان دم براي سياح ماجراجو رخ ميدهد و او با آن روبهرو ميشود مواجهيم.
پاين در کتاب «دفتر خاطرات پاين» جنوب تا شمال ايران را، در فصل بهار و با پاي پياده و گاهي هم سواره، زيرِ پا ميگذارد بيآنکه از اين سفر مقصودي جز لذت از سير و سياحت و در راه بودن داشته باشد.
در کتاب «دفتر خاطرات پاين» همراه با سياحي ماجراجو در کوهوکمر و دشتودمن و مناظر و باغهاي ايران سفر ميکنيم، سَرَکي به بعضي اماکن تاريخي، از جمله تخت جمشيد، ميکشيم و با خلقيات متنوع کساني که پاين با آنها همسفر يا بين راه مهمانشان بوده است آشنا ميشويم.
پاين در کتاب «دفتر خاطرات پاين» مناظر طبيعي را موجز اما ريزبينانه ترسيم ميکند و به همين دليل تصاويري جذاب از طبيعت و جغرافياي ايران به دست ميدهد. او همچنين سختيهاي سفر در دوران قديم را پيش چشم ما ميآورد و از اينکه مسافري که در آن زمان ميخواسته پياده به کوهوکمر بزند چه حساب و کتابهايي بايد ميکرده، چطور بودجهبندي ميکرده که پولش تمام نشود، چطور بايد شکم خود را سير ميکرده و چه تمهيدي بايد ميانديشيده که سبکبار سفر کند، سخن ميگويد و از چيزهاي مختلفي که حين سفر سهماه? خود در ايران اواخر عصر ناصرالدينشاه ديده است.
در بخشي از کتاب «دفتر خاطرات پاين» ميخوانيد: «از ديروز، باران و توفان شديدي ميآيد و به ما گفتهاند که اينجا در اسفند و فروردين نيز برف سنگيني خواهد آمد. هنوز روي کوهها برف هست. من، بهرغم همهي اين ناملايمات، اين تنوع آبوهوا را بسيار دوست دارم و تصور نميکنم با گذشت چند سال فراموش شود. من هر چه بيشتر در اين محيط گشتوگذار ميکنم، بيشتر اين تنوع را دوست دارم. از ديروز مشغول گرفتن پروانه، جمعآوري گياهان براي داتي، ديدن اردکها، چنگر و مرغِ بوتيمار هستم که پرهاي ارغوانيرنگش درخشش خاصي دارد و شاهپرهاي مشکي گردنش با پرهاي نازک قهوهاي داخل بالهايش زيبايي خاصي به او بخشيده است و مرغابيها که همه دوبهدو هستند، زيرا فصل جفتگيري و توليدمثل آنهاست.»
کتاب «دفتر خاطرات پاين: سه ماه پيادهروي پاين در ايران در سال 1263 شمسي» بهتصحيح و ترجم? مرجان افشاريان و راسل هَريس، همراه با مقدمهاي بهقلم راسل هريس و نيز يادداشتي در معرفي جان کامپتون پاين، در نشر چشمه منتشر شده است.
دربار? جان کامپتون پاين، نويسند? کتاب «دفتر خاطرات پاين»
جان کامپتون پاين (John Compton Pyne)، متولد 1857 و درگذشته به سال 1893، نظامي انگليسي بود. او در جنگ انگليسيها و افغانها افسر انتقال نيروي ارتش انگليس بود و همچنين در دورهاي که مصر تحت سلط? بريتانيا بود بهعنوان افسر اطلاعاتي ارتش مصر منصوب شد.
پاين در سال 1892 مأمور به خدمت در بخش اطلاعات و امنيت ارتش مصر شد. در دورهاي که شورش مهديون، توسط محمد احمد سوداني که داعي? مهدويت داشت، عليه امپراتوري عثماني و حکومت مصري تحتالحماي? بريتانيا، به راه افتاد، پاين نيز، بهعنوان فرمانده سربازان مصري در جنگ با شورشيان سوداني شرکت داشت و طي همين جنگ، در خارطوم، کشته شد.
