کتاب «برآمدن قاجار» اثر غلامحسين زرگرينژاد
ايل قاجار چگونه در ايران وارد ميدان سياست شد و چطور به قدرت رسيد و آقامحمدخان قاجار چه اهدافي را از سلطنت دنبال ميکرد؟ کتاب «برآمدن قاجار: تاريخ ايران از پايان عصر صفوي تا قتل آقامحمدخان قاجار» پژوهشي است که به اين موضوع ميپردازد و روايتي از آقامحمدخان قاجار بهدست ميدهد که متفاوت با روايتهايي است که در آنها غالباً از او صرفاً بهعنوان يک پادشاه غارتگر و ظالم ياد شده است.
کتاب «برآمدن قاجار» نخستين جلد از مجموعه کتابهايي بهقلم دکتر غلامحسين زرگرينژاد دربار? تاريخ ايران عصر قاجار است.
غلامحسين زرگرينژاد در کتاب «برآمدن قاجار» پيشين? حضور قاجارها در صحن? سياست ايران و آغاز پادشاهي آنها را، با اتکا به اسناد و مدارک دستاولي که پيشتر در نگارش تاريخ قاجاريه کمتر به آنها استناد شده، روايت ميکند و روايتي متفاوت با روايتهاي مرسوم از انگيز? بر تخت شاهي نشستن آقامحمدخان و اهداف او در دوران پادشاهياش بهدست ميدهد.
مروري بر کتاب «برآمدن قاجار»
پرسش بنياديني که کتاب «برآمدن قاجار» برمبناي آن شکل گرفته اين است که هدف اصلي آقامحمدخان قاجار از بهدست گرفتن قدرت در ايران و نشستن بر تخت سلطنت چه بود و آيا او صرفاً يک پادشاه غارتگر و ظالم بود يا اهدافي مثبت و سازنده را نيز در سر ميپروراند؟
غلامحسين زرگرينژاد در کتاب «برآمدن قاجار» بر آن است که، با اتکا به اسناد دستاول دربار? تاريخ قاجار، نشان دهد که آقامحمدخان قاجار قصد بازگرداندن وحدت و يکپارچگي را به ايران داشته است.
در کتاب «برآمدن قاجار» آقامحمدخان پادشاهي معرفي ميشود که توانست بر آشوب و آشفتگي و هرجومرجي که در دوران زنديه ايران را فراگرفته بود غلبه کند و يکپارچگي از دست رفته را به ايران برگردانَد. اين پروژهاي بود که آقامحمدخان، چنانکه در کتاب «برآمدن قاجار» آمده است، در سر داشت اگرچه قتل او باعث شد که نتواند قلمرو ايران را به وسعت پيشين برساند.
يکي از ويژگيهاي کتاب «برآمدن قاجار»، چنانکه پيشتر نيز اشاره شد، منابع و مآخذ مورد استفاده در اين کتاب است. نويسنده خود در مقدم? کتاب توضيح ميدهد که اين کتاب را با اتکا به منابع دستاولي نوشته است که در تاريخنگاري قاجاريه کمتر به آنها رجوع شده است. به همين مناسبت است که فصل نخست کتاب «برآمدن قاجار» به بحثي علمي و نقادانه درباب منابع و مآخذ در تاريخنگاري و پژوهشهاي تاريخي و نيز معرفي و ارزيابي منابع و مآخذي اختصاص دارد که نويسنده آنها را منابع اصليِ تاريخ قاجاريه ميداند.
در کتاب «برآمدن قاجار»، پس از بحث علمي دربار? منابع و مآخذ و معرفي منابع اصلي براي پژوهش دربار? قاجاريه، به بحث دربار? چگونگي ورود قاجارها به صحن? سياست ايران در عصر صفويه و زمين? قدرتگرفتن آنها پرداخته شده است.
کتاب «برآمدن قاجار» همچنين به اين موضوع ميپردازد که ميراث صفويان چه بود و اين ميراث چگونه در دور? قاجارها تداوم يافت.
اما بخش بيشتر کتاب «برآمدن قاجار» بر دور? قدرتگرفتن و بر تخت شاهي نشستن آقامحمدخان متمرکز است و اوضاع ايران در دور? آقامحمدخان و اقدامات او و انگيزهاش از اين اقدامات را بررسي و تحليل ميکند.
کتاب «برآمدن قاجار» از مقدمه، شش فصل و بخشي که در آن چند نمونه از فرامين آقامحمدخان قاجار آمده تشکيل شده است.
فصلهاي ششگان? کتاب «برآمدن قاجار» عبارتند از: «معرفي و ارزيابي منابع و مآخذ تاريخي»، «زمينه تاريخي: چشماندازي کلي به ميراث صفويان و تداوم آن در دوره قاجار»، «تبار و پيشينه و خيزشهاي ناموفق»، «ايران از قتل نادر تا ظهور آقامحمدخان قاجار»، «آقامحمدخان قاجار بر سرير قدرت» و «جستار در مباني لشکرکشي آقامحمدخان به قفقاز و هجوم به شوشي و تفليس».
کتاب «برآمدن قاجار: تاريخ ايران از پايان عصر صفوي تا قتل آقامحمدخان قاجار» در انتشارات نگارستان انديشه منتشر شده است.
دربار? غلامحسين زرگرينژاد، نويسند? کتاب «برآمدن قاجار»
غلامحسين زرگرينژاد، متولد 1329 در بجنورد، مورخ، استاد دانشگاه و پژوهشگر ايراني است. او داراي ليسانس فلسفه و فوقليسانس تاريخ از دانشگاه تهران و دکتراي تخصصي تاريخ از دانشگاه تربيت مدرس است.
پژوهشهاي زرگرينژاد بيشتر بر تاريخ اسلام و تاريخ معاصر ايران متمرکز است. او تدريس تاريخ در دانشگاه تهران و تدريس تاريخ سياست و تاريخ اسلام و انديشههاي سياسي در اسلام و ايران در دانشکد? روابط بينالملل وزارت خارجه را در کارنام? کاري خود دارد.
از آثار غلامحسين زرگرينژاد ميتوان به کتابهاي «انديشه و سياست در ايرانِ قاجار»، «نهضت امام حسين (ع) و قيام کربلا» و «رسايل مشروطيت: مشروطه به روايت موافقان و مخالفان» اشاره کرد.
