رودخانه آگاهی

کتاب «رودخانۀ آگاهی» اثر آلیور ساکس
ده جُستار از آلیور ساکس درباب موضوعاتی متنوع، از زیست‌شناسی گرفته تا گیاه‌شناسی و عصب‌شناسی و هنر و ادبیات. کتاب «رودخانۀ آگاهی»، با عنوان اصلی The River of Consciousness، جُستارهایی از آلیور ساکس، عصب‌شناس و طبیعی‌دان بریتانیایی، است که تعدادی از آن‌ها اولین بار در نشریۀ «نیویورک ریویو آو بوکز» منتشر شده بوده‌اند.
آلیور ساکس در کتاب «رودخانۀ آگاهی» علم و قصه را به‌هم می‌آمیزد و با دانش گسترده و متنوع خود از رازهای گوناگون جهان و انسان و دیگر موجودات سخن می‌گوید.
کتاب «رودخانۀ آگاهی» همچنین کندوکاوی در تاریخ علم و ادای دین ساکس به سه دانشمند مورد علاقه‌اش، چارلز داروین، زیگموند فروید و ویلیام جیمز، است.
متن اصلی کتاب «رودخانۀ آگاهی» اولین بار در سال 2017، حدود دو سال پس از مرگ آلیور ساکس، منتشر شده است.

مروری بر کتاب «رودخانۀ آگاهی»
آلیور ساکس در کتاب «رودخانۀ آگاهی» ماحصل کنجکاوی‌ها و پژوهش‌ها و تأملات و یافته‌های خود در وجوه گوناگون جهان و پدیده‌های آن و نیز دانسته‌های خود از تاریخ علم و چند چهرۀ علمی برجسته و تأثیرگذار بر تاریخ علم را به زبانی شیرین و جذاب و قصه‌وار برای ما روایت می‌کند.
در کتاب «رودخانۀ آگاهی» علم نه موضوعی خشک و دشوار و ملال‌آور، بلکه عرصه‌ای جذاب و مهیج و شوق‌انگیز است. نویسنده در این کتاب ما را با شور و اشتیاق خود به کشف جهان همراه می‌کند و سفری اکتشافی به عرصه‌های گوناگون حیات را برایمان فراهم می‌آورد.
کتاب «رودخانۀ آگاهی» کتابی است ماحصل تلاقی و به هم آمیختن دانش و کنجکاویِ علمی و شور و اشتیاق و ذوق و قریحۀ قصه‌گویی. ساکس در این کتاب با مهارتِ قصه‌پردازی چیره‌دست از تکامل و گیاه‌شناسی و زمان و خلاقیت و آگاهی و حافظه و تجربه و هنر سخن می‌گوید و از داروین و فروید و ویلیام جیمز که دانشمندان مورد علاقه‌اش بوده‌اند.
با خواندن کتاب «رودخانۀ آگاهی» سر از جهان‌های گوناگونی درمی‌آوریم که هر یک دری به وجهی از جهان و موجودات و پدیده‌های آن به روی ما می‌گشایند و امکان کشف یکی از وجوه جهان را رقم می‌زنند. در این کتاب، همراه با آلیور ساکس، تاریخ علم را درمی‌نَوَردیم و به دنیای پزشکی، عصب‌شناسی، روان‌شناسی، گیاه‌شناسی، شیمی و هنر و ادبیات سفر می‌کنیم و این‌ها همه را از چشم کاشفی جامع‌الاطراف و کنجکاو به امور گوناگون جهان نظاره می‌کنیم و با نگاهی تازه به پدیده‌های جهان می‌نگریم.
کتاب «رودخانۀ آگاهی» دعوتی‌ست به دوباره دیدن جهان و تأمل در وجوه گوناگون آن؛ دعوتی به تماشای هزارتوی طبیعت و هزارتوی مغز و ذهن آدمی.
کتاب «رودخانۀ آگاهی» از پیشگفتاری به‌قلم کیت ادگار، دنیل فرَنک و بیل هِیز، که کتاب به‌کوشش آن‌ها منتشر شده، و ده جُستار تشکیل شده است.
جُستارهای ده‌گانۀ کتاب «رودخانۀ آگاهی» عبارتند از: «نگاهی تازه به گیاه‌شناسی در قرن نوزدهم»، «سرعت»، «قدرت ادراک: حیات ذهنی گیاهان و کرم‌ها»، «آن مسیر دیگر: فرویدِ عصب‌شناس»، «خطاپذیری حافظه»، «اشتباهی شنیدن»، «خویشتن خلاق»، «احساس مبهم ناخوشی»، «رودخانۀ آگاهی» و «نقطۀ کور: فراموشی و غفلت در علم».

دربارۀ آلیور ساکس، نویسندۀ کتاب «رودخانۀ آگاهی»
آلیور ولف ساکس (Oliver Wolf Sacks)، متولد 1933 و درگذشته به سال 2015، مورخِ علم، عصب‌شناس و طبیعی‌دان بریتانیایی بود. نشریۀ «نیویورک تایمز» از ساکس به‌عنوان «یکی از نویسندگان بزرگ بالینی قرن بیستم» یاد کرده است.
ساکس نویسندۀ مجموعه‌ای از کتاب‌های پرفروش در حوزۀ اختلالات عصبی بود؛ کتابهایی که برآمده از مطالعات موردی او روی افراد مبتلا به اختلالات عصبی، از جمله خودش، بودند. از او همچنین مقالات علمی تخصصی و نیز مقالاتی علمی برای مخاطبان غیرمتخصص، دربارۀ اختلالات عصبی و تاریخ علم و تاریخ طبیعی و طبیعت، به‌جا مانده است.
آثار ساکس دستمایۀ اقتباس‌های تئاتری و سینمایی هم قرار گرفته و براساس آن‌ها انیمیشن و اپرا و موسیقی هم ساخته شده است. از جملۀ اقتباس‌ها از آثار او می‌توان به فیلم «بیدارگری»، با بازی رابرت دنیرو و رابین ویلیامز و ساخته‌شده براساس کتابی به همین نام، اشاره کرد؛ فیلمی که رابرت دنیرو به‌خاطر بازی در آن نامزد جایزۀ اسکار نقش اول مرد و فیلمنامۀ آن هم نامزد اسکار بهترین فیلمنامۀ اقتباسی شد. این فیلم همچنین در بخش بهترین فیلم نامزد اسکار شد.
از دیگر آثار آلیور ساکس می‌توان به کتاب‌های «انسان‌شناسی در مریخ: هفت داستان متناقض»، «مردی که زنش را با کلاه اشتباه می‌گرفت!» و «توهمات» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «رودخانۀ آگاهی»
کتاب «رودخانۀ آگاهی» با ترجمۀ ماندانا فرهادیان، همراه با مقدمه‌ای به‌قلم خسرو پارسا، در نشر نو منتشر شده است.
ماندانا فرهادیان، متولد 1347 در تهران، مترجم ایرانی است. فرهادیان دارای لیسانس فیزیک از دانشگاه صنعتی امیرکبیر و فوق‌لیسانس از دانشگاه تحصیلات تکمیلی در علوم پایۀ زنجان است. او کار ترجمه را از دهۀ 70 خورشیدی، با ترجمۀ مقالاتی در مجلۀ فیزیک، آغاز کرد.
از ترجمه‌های ماندانا فرهادیان می‌توان به کتاب‌های: «به یاد دار: علم حافظه و هنر فراموشی»، «زندگی پنهان ذهن»، «زنان در علم: 50 پیشگام جسور که دنیا را تغییر دادند»، «تاریخ مختصر علم»، «مولکول‌ها: علایم حیات»، «یخچال اینشتین: داستان‌های گرم و سرد»، «گرمایش جهانی» و «مردی که زنش را با کلاه اشتباه می‌گرفت!» اشاره کرد.