دکتر محمد مصدق
سرگذشت سیاسی

کتاب «دکتر محمد مصدق: سرگذشتِ سیاسی» نوشتۀ فرهاد دیبا
پژوهشی دربارۀ زندگی سیاسی دکتر محمد مصدق، همراه با نیم‌نگاهی به زندگی شخصی او. کتاب «دکتر محمد مصدق: سرگذشتِ سیاسی»، با عنوان اصلی Mohammad Mossadegh: A Political Biography، یکی از اولین و قدیمی‌ترین کارهای پژوهشی دربارۀ محمد مصدق و حضورش در سپهر سیاسی تاریخ ایران است.
در کتاب «دکتر محمد مصدق: سرگذشتِ سیاسی» زندگی محمد مصدق را در متن رویدادهای سیاسی ایران در زمانه‌ای که او زیست و بالید و وارد سیاست شد می‌خوانیم و با عوامل خانوادگی و سیاسی‌ای که شخصیت این سیاستمدار ملی‌گرا و محبوب ایرانی را شکل دادند و نقش او در تاریخ و سیاست ایران و میراثی که او از خود به‌جا گذاشت آشنا می‌شویم.
متن اصلی کتاب «دکتر محمد مصدق: سرگذشت سیاسی» اولین بار در سال 1986 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «دکتر محمد مصدق: سرگذشت سیاسی»
امروزه دربارۀ مصدق و خصوصاً زندگی سیاسی او کتاب‌های مختلفی نوشته و منتشر شده است اما در زمانی که فرهاد دیبا، برادرزادۀ محمد مصدق، کتاب «دکتر محمد مصدق: سرگذشت سیاسی» را به زبان انگلیسی نوشت و منتشر کرد پژوهش‌های معتبر و قابل استنادی دربارۀ مصدق و شخصیت و زندگی خصوصی و سیاسی او انجام نشده بود و بنابراین می‌توان گفت که این کتاب یکی از نخستین آثار تحقیقی‌ای است که دربارۀ این سیاستمدار برجستۀ ایرانی، که شمایلی اسطوره‌ای در حافظۀ عمومی مردم ایران یافته، منتشر شده است.
فرهاد دیبا در کتاب «دکتر محمد مصدق: سرگذشت سیاسی» عمدتاً به زندگی عمومی مصدق و نقش و حضور او در سیاست ایران و دوره‌های مختلف کار سیاسی او پرداخته اما از زندگی خصوصی مصدق نیز، به‌ویژه آن‌جا که زندگی خصوصی او در رویکرد سیاسی‌اش تأثیر گذاشته، غافل نمانده و همچنین شِمایی از شخصیت و خُلق‌وخوی او به دست داده است.
در کتاب «دکتر محمد مصدق: سرگذشت سیاسی» زندگی سیاسی مصدق در زمینۀ رویدادهای سیاسی‌ای که در زمانۀ او رخ داد ترسیم شده و به دوره‌های فعالیت سیاسی مصدق، هم پس از ملی‌شدن صنعت نفت به‌دست او و نشستنش در جایگاه نخست‌وزیری و کودتای 28 مرداد 1332 که به برکناری و زندان و تبعیدش انجامید و هم به پیش از این دوران و روزگاری که مصدق در دیگر پُست‌های سیاسی مشغول به کار بود، پرداخته شده است.
کامران دیبا در کتاب «دکتر محمد مصدق: سرگذشت سیاسی» نشان می‌دهد که مصدق چگونه در دامان مشروطه پرورش یافت و انقلاب مشروطه و پیدایش فکر تجدد در ایران چطور بر او تأثیر گذاشت و از او یک سیاستمدار آرمانخواه ساخت. در این کتاب همچنین به نقش و تأثیر خانواده، به‌ویژه مادر محمد مصدق، در شکل‌گیری شخصیت سیاسی او پرداخته شده است.
میراثی که مصدق از خود در سیاست به‌جا گذاشت از دیگر موضوعاتی است که در کتاب «دکتر محمد مصدق: سرگذشت سیاسی» به آن پرداخته شده است.
در کتاب «دکتر محمد مصدق: سرگذشت سیاسی» زندگی سیاسی مصدق به‌ترتیب تاریخی روایت شده است.
کتاب «دکتر محمد مصدق: سرگذشت سیاسی» از دیباچه، پنج بخش و یازده فصل تشکیل شده است.
فصل‌های یازده‌گانۀ کتاب «دکتر محمد مصدق: سرگذشت سیاسی» عبارتند از: «سال‌های شکل‌گیری»، «نخستین پُست‌های سیاسی»، «وزیر و والی»، «مواضع مصدق در مجلس»، «ایران پس از جنگ جهانی دوم»، «اپوزیسیون پارلمانی»، «جبهۀ ملی»، «نخست‌وزیری، نفت و سیاست خارجی»، «نخست‌وزیری، سیاست و اقتصاد غیرنفتی»، «کودتای 28 مرداد و پس از آن» و «ملی‌کردن نفت و جغرافیای سیاسی: میراث مصدق».
در بخشی از کتاب «دکتر محمد مصدق: سرگذشت سیاسی» می‌خوانید: «اگر نفت را در حکم نماد سرکشی ملی جایگزین چرخ ریسندگی گاندی کنیم تاکتیک‌های مصدق بسیار شبیه به تاکتیک‌های گاندی می‌شود. همان‌طور که چرخ ریسندگی که خشم انگلیسی‌ها را برانگیخت، نماد گاندی شد، نفت هم نماد مصدق شد. مخالفان گاندی او را به خاطر پوشیدن لُنگ مسخره می‌کردند، همچون مخالفان مصدق که او را به خاطر پیژامه‌اش با پارچۀ نامرغوب به باد استهزا می‌گرفتند. هر دو این سبک لباس پوشیدن را نشانۀ زندگی ساده و متواضعانه، مطابق با شرایط عموم هم‌وطن‌شان انتخاب کرده بودند. جنگیدن انگلیس با چنین ابزارهای به ظاهر مضحکی و با جثۀ نحیف هر یک از این دو نفر، بازتاب‌دهندۀ تصویر داوود و جالوت به جهانیان شد.
اما با وجود این شواهد درخشانِ مرتبۀ او در میان برخی از مهم‌ترین چهره‌های این قرن، چشمگیرترین جنبۀ مسئلۀ نفت جنبۀ داخلی آن بود. اثر متقابل کاریزمای سیاسی مصدق با پتانسیل‌های ذاتی خودِ این پدیده منجر به پیوندی خارق‌العاده میان مردم و مصدق شد و جاذبۀ بیشتری برای سیاست‌های او فراهم آورد.»

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «دکتر محمد مصدق: سرگذشت سیاسی»
کتاب «دکتر محمد مصدق: سرگذشتِ سیاسی» با ترجمه و مقدمۀ شیرین کریمی، همراه با مقدمۀ نویسنده بر ترجمۀ فارسی کتاب، در نشر نی منتشر شده است.
شیرین کریمی، متولد 1362 در استان فارس، مترجم و مؤلف ایرانی است. او دارای فوق‌لیسانس جامعه‌شناسی از دانشگاه تهران است.
از ترجمه‌های شیرین کریمی می‌توان به کتاب‌های «فلسفۀ باغ‌ها»، «جامعه‌شناسی سیاسی چیست؟»، «فکرهای بکر آلبرت اینشتین» و «اینک چرا آرنت بخوانیم؟» و از آثار تألیفی او می‌توان به کتاب «پنجاه سال بعد سووشون: نقدی بر واقع‌گرایی رمان سووشون» اشاره کرد.