مقدمه ای بر جامعه شناسی موسیقی

کتاب «مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی موسیقی» اثر تئودور آدورنو
بحث‌هایی جامعه‌شناختی درباب موسیقی و مخاطبان آن و نقش و کارکرد اجتماعی موسیقی. کتاب «مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی موسیقی» کتابی است که در آن با رویکردی جامعه‌شناختی به موسیقی پرداخته شده است.
تئودور آدورنو در کتاب «مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی موسیقی» انواع ژانرهای موسیقایی را، با نگرشی انتقادی و با تمرکز بر کارکرد آن‌ها در جامعه و میان طبقات اجتماعی، مورد بررسی و تحلیل قرار داده است.
کتاب «مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی موسیقی» با نگاه به شنوندگان و مخاطبان موسیقی به تحلیل موسیقی می‌پردازد و واکنش‌های اقشار و طبقات گوناگون اجتماع به موسیقی را در چارچوب نظریۀ انتقادی مورد تحلیل قرار می‌دهد.

مروری بر کتاب «مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی موسیقی»
تئودور آدورنو در کتاب «مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی موسیقی» وجوه هنری و فنی و عوامل تولید موسیقی را به وجوه اجتماعی و فرایند و سازوکار مصرف موسیقی، یعنی شنیدن آن، پیوند داده تا نشان دهد که موسیقی تحت چه مناسبات اجتماعی و طبقاتی‌ای شنیده و درک می‌شود و نوع ارتباط‌گیری مخاطبان با موسیقی تحت تأثیر کدام سازوکارهای فرهنگی و اجتماعی و ایدئولوژیک است.
آدورنو در کتاب «مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی موسیقی» به زیربناهای اقتصادی تولید موسیقی نیز پرداخته است چراکه این زیربناها را در نحوۀ دریافت و شنیدن موسیقی مؤثر می‌بیند و آن‌ها را در پیوند با عوامل اجتماعی مؤثر بر درک موسیقی و واکنش به آن می‌داند.
در کتاب «مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی موسیقی» به انواع موسیقی، از موسیقی کلاسیک گرفته تا موسیقی عامه‌پسند و آوانگارد، پرداخته شده و از انواع شنونده‌ها و مخاطبان موسیقی سخن رفته است.
آدورنو در کتاب «مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی موسیقی» از منظری انتقادی موسیقی و تولید و دریافت آن را در متن فرایند صنعتی‌شدن فرهنگ مورد بررسی و تحلیل قرار داده و نظریاتش درباب صنعت فرهنگ را در حوزۀ موسیقی دنبال کرده است تا کارکردهای اجتماعی موسیقی را نشان دهد.
کارکردهای موسیقی در جامعۀ بورژوازی از جمله موضوعاتی است که در کتاب «مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی موسیقی» به آن پرداخته شده است. در این کتاب همچنین از رابطۀ موسیقی با ایدئولوژی و سیاست و از کارکرد ایدئولوژیک موسیقی سخن رفته است.
آدورنو در کتاب «مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی موسیقی» در بستر تناقض و تضاد‌های اجتماعی به بررسی و تحلیل موسیقی می‌پردازد.
کتاب «مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی موسیقی از پیشگفتار آدورنو بر ویراست سال 1968 این کتاب، پیشگفتار اصلی آدورنو بر کتاب، دوازده فصل و مؤخره‌ای با عنوان «جامعه‌شناسی موسیقی» تشکیل شده است.
فصل‌های دوازده‌گانۀ کتاب «مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی موسیقی» عبارتند از: «انواع سلوک موسیقایی»، «موسیقی سبُک»، «کارکرد»، «طبقات و اقشار»، «اپرا»، «موسیقی مجلسی»، «رهبر ارکستر و ارکستر؛ وجوه روان‌شناسی اجتماعی»، «حیات موسیقایی»، «افکار عمومی و منتقدان»، «ملل»، «آثار مدرن» و «میانجی‌گری».
در بخشی از کتاب «مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی موسیقی» می‌خوانید: «مسئلۀ اجتماعی رابطۀ نیروهای تولیدی و روابط تولیدی را می‌توان، بدون خشونت‌ورزی، در جامعه‌شناسی موسیقی طرح کرد. منظور از "نیروهای تولیدی" صرفاً تولید به معنای محدود موسیقایی، یعنی فعالیت آهنگسازی، نیست، بلکه منظور کار هنری زنده‌ای که هنرمندانِ بازتولیدکننده انجام می‌دهند، و همچنین فی‌نفسه کل فناوری پیچیده و نامتجانس است: فناوری درون‌موسیقایی – آهنگسازانه، ظرفیت نوازندگی هنرمندان بازتولیدکننده، و شیوه‌های بازتولید مکانیکی که امروزه از اهمیت بالایی برخوردارند. در مقابل آن‌ها، به مثابۀ روابط تولیدی، شرایط اقتصادی و ایدئولوژیکی قرار دارند که هر صوت، و واکنش به هر صوت، به آن گره خورده است. در این عصر صنعتِ خودآگاه و ناخودآگاه، ذهنیت و ذایقۀ موسیقایی مخاطبان نیز جنبه‌ای از روابط تولیدی است که کندوکاو در باب حد و حدود آن باید وظیفۀ اصلی جامعه‌شناسی موسیقی باشد.
نیروهای تولیدی و روابط تولیدی موسیقایی صرفاً به شیوه‌ای آنتاگونیستی با یکدیگر روبه‌رو نمی‌شوند، بلکه به شیوه‌های متقابل زیادی با هم تعامل دارند. حتی در سپهر به لحاظ اجتماعی خاص موسیقی، نیروهای تولیدی قادر به تغییر و تا حدی خلق روابط تولیدی‌اند. الگوهای این حالت دگرگونی‌های ذایقۀ عمومی به وسیلۀ تولیدات بزرگ موسیقایی هستند – برای نمونه، تغییرات ناگهانی که واگنر به بار آورد، و تغییرات کُندی که به طور نامحسوس در موسیقی تفریحی اتفاق افتاد و نوآوری‌های آهنگسازی، اگرچه ضعیف و خنثی‌ شده، در هر صورت ردپای خود را در آن‌ها به جای می‌گذراند.»

دربارۀ تئودور آدورنو، نویسندۀ کتاب «مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی موسیقی»
تئودور دبلیو. آدورنو (Theodor W. Adorno)، متولد 1903 و درگذشته به سال 1969، فیلسوف، نظریه‌پرداز اجتماعی و موسیقی‌شناس آلمانی و از نظریه‌پردازان مکتب فرانکفورت بود.
آدورنو از نظریه‌پردازان تأثیرگذار بر چپِ نوی اروپایی بود. از آثار او می‌توان به کتاب‌های «دیالکتیک روشنگری» (نوشته‌شده با همکاری ماکس هورکهایمر)، «دیالکتیک منفی» و «زبان اصالت در ایدئولوژی آلمانی» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی موسیقی»
کتاب «مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی موسیقی» با ترجمۀ حسن خیاطی در نشر ققنوس منتشر شده است. اصل این کتاب به زبان آلمانی است اما ترجمۀ فارسی آن براساس متن انگلیسی انجام شده است.
حسن خیاطی، متولد 1364، مترجم ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «شکوه ون‌گوگ: انسان‌شناسی تحسین»، «بنیان‌های عقلانی و اجتماعی موسیقی» و «موتسارت: تصویر یک نابغه» اشاره کرد.