بوطیقای سینما

کتاب «بوطیقای سینما» اثر دیوید بُردوِل
پژوهشی در سینما، از منظر شناختی، تاریخی و فرمالیستی و زیبایی‌شناختی. کتاب «بوطیقای سینما»، با عنوان اصلی Poetics of Cinema، مجموعه‌مقالاتی است که دیوید بُردوِل آن‌ها را طی سال‌های مختلف نوشته و در آن‌ها به تبیین رویکرد نظری خود در پژوهش سینمایی و تحلیل فیلم پرداخته و همچنین این رویکرد را روی فیلم‌های مختلف پیاده کرده و آن فیلم‌ها را براساس آن مورد بررسی و تحلیل قرار داده است.
کتاب «بوطیقای سینما» یک کتاب مفید و کارآمد برای شناخت سازوکار زیبایی‌شناختی سینما و زمینه‌های تاریخی و فرهنگی سبک‌ها و فرم‌های سینمایی است.
دیوید بُردوِل در کتاب «بوطیقای سینما» نقشۀ راهی برای درک و تحلیل زیبایی‌شناختی و فرمالیستی فیلم‌ها و درکِ کارکرد سبک در سینما و شیوۀ تأثیرگذاری فیلم بر مخاطب به‌دست می‌دهد و نیز، در واکنش به رویکرد نظریه‌محور به سینما که به‌ نظریه بیش از خود فیلم بها می‌دهد و نگاهی میان‌رشته‌ای به سینما دارد، عملاً این نکتۀ مهم را یادآور می‌شود که برای تحلیل فیلم و درک سینما و سازوکار آن و در کل برای پژوهش درباب سینما باید فیلم دید نه اینکه بدون دیدن فیلم‌ها و صرفاً متکی به نظریه‌ها دربارۀ فیلم‌ها و دربارۀ سینما حرف زد و به تفسیر سینمایی پرداخت.
کتاب «بوطیقای سینما» کندوکاوی در سبک سینمایی است نه کندوکاو نظرورزانه در معنا؛ کندوکاوی که بُردوِل طی آن از علوم شناختی نیز کمک می‌گیرد تا تبیینی علمی از تأثیرگذاری فیلم بر مخاطب به‌دست دهد.
متن اصلی کتاب «بوطیقای سینما» اولین بار در سال 2007 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «بوطیقای سینما»
سینما چگونه از طریق سبک و فرم با ما سخن می‌گوید و با زبانی زیبایی‌شناختی ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟ بحث اصلی کتاب «بوطیقای سینما» تلاش برای پاسخ به این پرسش است و چه‌بسا بتوان گفت که جان کلام نویسنده در این کتاب تبیین سازوکار زیبایی‌شناختی و فُرمالِ سینما و نحوۀ تأثیرگذاری سینما بر تماشاگر از طریق سبک و فرم است.
دیوید بُردوِل در کتاب «بوطیقای سینما» زیبایی‌شناسی سینما و شیوۀ اثرگذاری زبان سینما بر ذهن و احساس و ادراک مخاطب را با وام‌گیری از علوم شناختی توضیح می‌دهد و نیز زبان زیبایی‌شناختی سینما را در زمینه و چشم‌اندازی تاریخی و فرهنگی مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد.
یکی از موضوعاتی که در کتاب «بوطیقای سینما» به آن پرداخته شده این است که سبک و فرم در سینما چقدر تحت تأثیر شرایط اجتماعی و تاریخی و فرهنگی ملی و فراملی است و شرایط چقدر می‌تواند بر شکل‌گیری سبک‌ها و فرم‌های سینمایی مؤثر باشد. بُردول این‌گونه صنعت سینما و تحولات تکنیکی و فنی سینما را در زمینۀ تاریخی و فرهنگی بررسی می‌کند.
روایت در سینما نیز از جمله موضوعاتی است که در کتاب «بوطیقای سینما» به آن پرداخته شده است.
کتاب «بوطیقای سینما»، چنانکه پیش‌تر نیز اشاره شد، یک نظریه‌پردازی صِرف دربارۀ سینما نیست. بردول در این کتاب ابتدا چارچوب نظری خود را توضیح می‌دهد و به تبیین آن می‌پردازد و آن‌گاه این چارچوب نظری را عملاً روی فیلم‌های مختلف پیاده می‌کند و این‌گونه از کلی‌گویی‌های نظری درباب سینما فاصله می‌گیرد و این مهم را یادآور می‌شود که حرف‌زدن از سینما و نظریه‌پردازی دربارۀ آن بدون حرف‌زدن از فیلم‌ها بی‌معناست و در بحث از سینما و تحلیل آن این خود فیلم‌ها هستند که همیشه اولویت دارند و باید در کانون بحث قرار گیرند نه نظریه‌ها.
بُردوِل در کتاب «بوطیقای سینما»، برخلاف رویکردهای نظریه‌محور که او منتقدشان است، بر آن نیست که در معنای فیلم‌ها کندوکاو کند. کاوش او در این کتاب یک کاوش زیبایی‌شناختی است که سبک و فرم را مد نظر دارد و نویسنده می‌خواهد از خلال آن به این نکته برسد که فیلم‌ها چگونه از طریق فرم و سبک خود با ما سخن می‌گویند و بر ما تأثیر می‌گذارند و منشاء شکل‌گیری فرم‌ها و سبک‌های مختلف چیست.
گفتنی‌ست که بردول در این کتاب از سینمای کشورهای مختلف سخن می‌گوید؛ از سینمای امریکا گرفته تا سینمای ژاپن و روسیه و آلمان و... .
کتاب «بوطیقای سینما» از توضیحات نویسنده دربارۀ این کتاب، مقدمه، سه بخش، به نام‌های «پرسش‌های مربوط به نظریه»، «مطالعات در زمینۀ روایت» و «مطالعات در زمینۀ سبک»، و پانزده فصل تشکیل شده است.
فصل‌های پنج‌گانۀ کتاب «بوطیقای سینما» عبارتند از: «بوطیقای سینما»، «قرارداد، ساخت و دید سینمایی»، «سه وجهِ روایت فیلم»، «شناخت و درک (اندریافت): دیدن و فراموش‌کردن در فیلم میلدرِد پیِرس»، «سینمای هنری به‌مثابۀ شیوه‌ای از فیلم‌ورزی»، «آینده‌های [بدیل در] فیلم»، «دوستان مشترک و وقایع‌نگاری‌های تصادف»، «خلوص سینمایی»، «به منتها رساندن چیزها: هذیان‌هایی به‌لطف روبرت راینرت»، «سینمااسکوپ: معجزۀ مدرنی که بی‌عینک می‌بینید»، «چه کسی اول پلک زد؟»، «سبک بصری در سینمای ژاپن، 1945 – 1925»، «سینمای جلوه‌ها و کرشمه‌ها: سبک تزیینی در دهه‌های 1920 و 1930 سینمای ژاپن»، «زیبایی‌شناسی در فیلم اکشن: کونگ‌فو، هفت‌تیرکشی و بیان سینمایی» و «غنا از رهگذر کاستی: کینگ هو و یک لمحه نگریستن».

دربارۀ دیوید بُردوِل، نویسندۀ کتاب «بوطیقای سینما»
دیوید جِی بُردوِل (David Jay Bordwell)، متولد 1947 و درگذشته به سال 2024، مورخ و نظریه‌پرداز فیلم و استاد دانشگاه اهل امریکا بود. بُردوِل از نظریه‌پردازان بسیار تأثیرگذار بر مطالعات فیلم است و بسیاری از مفاهیم نظری‌ای که در حوزۀ فیلم مطرح کرده است حکم قانون را پیدا کرده‌اند.
از دیوید بُردوِل آثار فراوانی در زمینۀ تاریخ سینما و نظریۀ فیلم به‌جا مانده است. دسته‌ای از این آثار دربارۀ نظریۀ فیلم کلاسیک، سینمای کلاسیک و معاصر هالیوود، تاریخ سینما و سبک فیلم آسیای شرقی هستند. اما آثار بحث‌برانگیزتر و تأثیرگذارتر بُردوِل آثاری هستند که او در آن‌ها به نظریۀ شناختی فیلم، بوطیقاهای تاریخی سبک فیلم و نقد نظریه و تحلیل فیلم معاصر می‌پردازد.
رویکرد نظری بُردوِل در آثارش هم‌سو با رویکرد روش‌شناختیِ موسوم به «نئوفرمالیسم» است؛ رویکردی که البته کریستین تامسون، نظریه‌پرداز فیلم و همسر دیوید بُردوِل، آن را به‌طور گسترده‌تری دنبال کرده است.
از آثار دیوید بُردوِل می‌توان به کتاب‌های «هنر سینما» و «تاریخ سینما» (هردو کارِ مشترک بُردوِل و کریستین تامسون)، «اُزو و بوطیقای سینما» و «روایت در فیلم داستانی» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «بوطیقای سینما»
کتاب «بوطیقای سینما» با ترجمۀ علی ظفر قهرمانی‌نژاد، همراه با مقدمه‌ای به‌قلم مهدی نصراله‌زاده، در نشر بیدگل منتشر شده است.
علی ظفر قهرمانی‌نژاد، متولد 1354 در سقز، کارگردان و بازیگر تئاتر، سازندۀ فیلم کوتاه و مستند، مدرس تئاتر و سینما و مترجم ایرانی است. قهرمانی‌نژاد دارای لیسانس هنرهای نمایشی از دانشکدۀ هنرهای زیبای دانشگاه تهران و فوق‌لیسانس کارگردانی سینما از دانشکدۀ سینما – تئاترِ دانشگاه هنر تهران است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «تئاتر قانونگذار: استفاده از هنر اجرا برای سیاست‌ورزی»، «سینمای فانتزی» و «صید ماهی بزرگ: مراقبه، هشیاری و خلاقیت» اشاره کرد.