تئاتر حافظه

رمان «تئاتر حافظه» نوشتۀ سایمون کریچلی
یک رمان کوتاه فلسفیِ مفرح و بازیگوشانه. رمان «تئاتر حافظه»، با عنوان اصلی Memory Theater، یک رمان هزارتوییِ رازآلود و طنزآمیز است که در آن کتاب‌ها، ادبیات، تاریخ فلسفه و ایده‌های فلسفی و علمی نقش اصلی را ایفا می‌کنند.
سایمون کریچلی در کتاب «تئاتر حافظه» داستانی را روایت می‌کند که یادآور قصه‌های بورخس و اومبرتو اکو است؛ داستانی در هزارتوی کتابخانه و میان کتابها، با چشم‌اندازی طویل از تاریخ فلسفه و اندیشه و علم و متون مکتوب.
رمان «تئاتر حافظه» همچنین رمانی‌ست درباب مرگ، کلمات، حافظه و فراموشی.
متن اصلی رمان «تئاتر حافظه» اولین بار در سال 2014 منتشر شده است.

مروری بر رمان «تئاتر حافظه»
سایمون کریچلی در رمان «تئاتر حافظه» از خودش یک شخصیت داستانی ساخته و بورخس‌وار مواجهه‌ای بین خودش و خودش ترتیب داده است؛ مواجهه‌ای که با چشم‌انداز وسیعی از تاریخ اندیشه گره می‌خورد و ما را وارد بازی‌ای معمایی و مفرح می‌کند.
رمان «تئاتر حافظه» با اشاره‌ای به مرگ، موضوع مورد علاقۀ سایمون کریچلی، آغاز می‌شود. راوی، که اول‌شخص و خود سایمون کریچلیِ داستانی است، در ابتدای رمان از احتضار خود و هراس از مرگ سخن می‌گوید این‌گونه بر سرِ قصه می‌شود.
داستان رمان «تئاتر حافظه» از این قرار است که جعبه‌های حاوی نوشته‌های پراکندۀ منتشرنشدۀ یک فیلسوف مُردۀ فرانسوی به نام میشل آر، که دوست و معلم راوی بوده است، روزی سر از دفتر راوی درمی‌آورند. البته سایمون کریچلیِ داستان نه سایمون کریچلیِ واقعی، چنانکه میشل آر نیز در رمان «تئاتر حافظه» یک فیلسوف خیالی است، اگرچه این فیلسوف خیالی چنان با جزئیات معرفی شده که انگار واقعاً فیلسوفی به نام میشل آر وجود داشته است. این جزئی‌نگری را در تمرکز نویسنده بر نوشته‌های میشل آر و توصیف چندوچونِ این نوشته‌ها توسط راوی رمان می¬بینیم.
جعبه‌های حاوی نوشته‌های میشل آر را برادر او، بی‌خبر، برای سایمون کریچلی فرستاده است و نکتۀ جالب توجه اینجاست که میشل آر نیز، چنانکه راوی می‌گوید، فیلسوفی مرگ‌اندیش و متمایل به مرگ بوده است. با پیدا شدن جعبه‌ها در دفتر کریچلی، بازی بورخسی – اکویی و تاحدودی کارآگاهیِ رمان «تئاتر حافظه» آغاز می‌شود. در میان اوراق میشل آر متنی درخشان هم درباب کتاب «هنر حافظه» نوشتۀ فرانسس ییتس وجود دارد؛ کتابی که از تاریخ طولانی پرورش حافظه، به‌عنوان حافظِ دانش، سخن می‌گوید و از اینکه اختراع چاپ، سرآغاز مرگ حافظه است.
اما آن‌چه رمان «تئاتر حافظه» را غریب‌تر می‌کند قضیۀ پیشگویی مرگ فیلسوفان در این رمان است و پیشگوییِ مرگ خود راوی. این پیشگویی نیز یکی از قابلیت‌هایی است که از قوطیِ نوشته‌های پراکندۀ فیلسوفِ مرده بیرون می‌آید. راوی با نمودارهایی نجومی مواجه می‌شود که براساس آن‌ها می‌توان مرگ فلاسفۀ مختلف را پیش‌بینی کرد. بین این نمودارها، نموداری هم به زندگی و مرگ سایمون کریچلی و پیش‌بینی مرگ او اختصاص دارد. کریچلیِ داستان بعد از مواجهه با این نمودار چه خواهد کرد و چه بر سر او خواهد آمد؟ این را با خواندن کامل رمان «تئاتر حافظه» در خواهید یافت.
رمان «تئاتر حافظه» پر از ارجاعات بازیگوشانه، طنزآمیز و نقادانه به کتاب‌ها و آثار ادبی و هنری و علم و فلسفه و آرای فلاسفه و متفکران مختلف، از جمله آرای هگل، است. سایمون کریچلی در این رمان، تاریخ علم و فلسفه را از خلال بحث درباب تئاتر حافظه به‌شیوه‌ای سرخوشانه و طنازانه درمی‌نوردد.
در بخشی از رمان «تئاتر حافظه» می‌خوانید: «ایدۀ بنیادین تئاتر حافظه از نوشته‌های بسیار تأثیرگذارِ تاریخ‌نگارِ هنر اهل لندن، فرانسیس ییتس و به‌طور اخص، کتاب او در سال 1966 به نام هنرِ حافظه گرفته شده بود.
میشل که بسیار انگلیس‌دوست بود، احتمالاً آن کتاب را کمی پس از انتشارش در لندن خوانده بود. من هم کتاب را از سر کنجکاوی در تابستان 1986 خواندم. همان سال بود که برای اولین بار میشل را در ایتالیا دیدم و حتی تلاش کردم بعضی از ایده‌هایش را به پروژۀ لایب‌نیتس برای "خصوصیات عام" اقتباس کرده و روی جستاری که داشتم سعی می‌کردم دربارۀ تاریخ ایدۀ زبان جهانی بنویسم اعمال کنم؛ ایده‌ای که به زیبایی توسط سویفت در کتاب سوم سفرهای گالیور، سفر به آکادمی لاپوتا به سخره گرفته شده بود. حافظۀ مصنوعی، تاریخِ خُرد را وارد یک دستگاه می‌کند. انسان‌ها انگار مدام تحت وسوسۀ ایدۀ یک تئاتر بوده‌اند، کاخی یا دستگاهی که ساخته شده تا عصارۀ دانش را جوری در خود حفظ کند که درنهایت اجازۀ یادآوریِ کامل را به آدم بدهد. تمام کاری که نیاز بود برای فراچنگ آوردن دانش مطلق انجام دهیم این بود که وارد تئاتر یا دستگاه شویم و آنجا همه‌چیز را به حافظه بسپریم.»

دربارۀ سایمون کریچلی، نویسندۀ رمان «تئاتر حافظه»
سایمون کریچلی (Simon Critchley)، متولد 1960، فیلسوف انگلیسی است. کریچلی فیلسوفی است که این سنت باستانی فلسفی را که می‌گوید «فلسفه با شگفتی آغاز می‌شود» به چالش می‌کشد. او معتقد است که فلسفه نه با شگفتی، بلکه با نومیدی آغاز می‌شود.
از آثار سایمون کریچلی می‌توان به کتاب‌های «خیلی کم... تقریباً هیچ: مرگ، فلسفه، ادبیات»، «درباب طنز: خندیدن به خود یا به دیگری؟»، «وقتی به فوتبال فکر می‌کنیم به چه فکر می‌کنیم» و «الفبای ناممکن‌ها» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی رمان «تئاتر حافظه»
رمان «تئاتر حافظه» با ترجمه و مقدمۀ قاسم نجاری در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شده است.
قاسم نجاری، متولد 1374 در زاهدان، مترجم و جُستارنویس ایرانی است. او دارای لیسانس ادبیات نمایشی و فوق‌لیسانس فلسفۀ هنر از دانشگاه هنر تهران است.
نجاری همکاری با نشریۀ «ناداستان» را در کارنامۀ کاری خود دارد. او همچنین نویسندۀ پادکستی روایی با عنوان «رادیو اسفار: سفرهایی به انتهای جهان» است.
از ترجمه‌های قاسم نجاری می‌توان به کتاب «طاس» اشاره کرد.
از نجاری یک مجموعه جُستار تألیفی نیز با عنوان «کتاب زاهدان: جُستارهایی از یک جغرافیای نامرئی» منتشر شده است.