امیل

کتاب «امیل» اثر ژان ژاک روسو
یک کتاب کلاسیک دربارۀ آموزش و پرورش. کتاب «امیل»، با عنوان اصلی Emile, or On Education، کتابی‌ست که برخی از آن با عنوان نخستین فلسفۀ تعلیم و تربیت در غرب یاد کرده‌اند.
ژان ژاک روسو در کتاب «امیل» دیدگاه‌های خود دربارۀ تعلیم و تربیت را در قالبی داستان‌وار بیان می‌کند. از همین رو از این کتاب به‌عنوان یکی از اولین رمان‌های تربیتی هم یاد شده است.
کتاب «امیل» از آثار بسیار تأثیرگذار بر شیوۀ آموزش در زمان خود بوده است و اثری کلاسیک و مهم در حوزۀ آموزش و پرورش به‌حساب می‌آید.
متن اصلی کتاب «امیل» اولین بار در سال 1762 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «امیل»
ژان ژاک روسو در کتاب «امیل» به‌دنبال پی‌ریزی نوعی از سیستم آموزشی است که به‌موجب آن انسان طبیعی، انسانی که روسو در کتاب مهم دیگرش یعنی «قرارداد اجتماعی» به توصیفش می‌پردازد، بتواند خود را از فساد جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند حفظ کند و به فساد جامعه آلوده نشود.
بحث کلیدی در کتاب «امیل» حفظ خیر ذاتیِ انسان دربرابر فساد جامعه است. روسو انسان را به‌طور طبیعی واجد نیکی می‌داند و معتقد است این جامعه است که انسان را فاسد می‌کند. از همین رو او در کتاب «امیل» می‌خواهد آموزش و پرورش را براساس این خیر نهادینه در وجود انسان شکل دهد.
بنا به آن‌چه روسو در کتاب «امیل» تشریح و تبیین می‌کند، کودکان و نوجوانان را تا پیش از بلوغ باید با توجه به رشد طبیعی‌شان تعلیم داد و تعلیم و تربیتِ قبل از بلوغ باید به‌‌نحوی باشد که انگیزه‌های طبیعی را در کودکان و نوجوانان تشخیص دهد. چنین تعلیم و تربیتی، چنانکه در کتاب «امیل» توضیح داده شده، بر حسیات کودکان و نوجوانان تمرکز می‌کند و آن‌ها را به‌یاری حسیات‌شان آموزش می‌دهد نه با نیروی استدلال که به‌اعتقاد روسو برای آموزش کودکان و نوجوانان، در دورۀ پیش از بلوغ، ناکارآمد است و کسانی که در کارِ آموزش و تربیت کودکان و نوجوانان هستند باید با افکار و احساسات آن‌ها کنار بیایند.
روسو در کتاب «امیل» مخالف تربیت کودکان و نوجوانان به‌وسیلۀ اجبار و اعمال قدرت و القای ارزش‌های اخلاقی جامعه به آن‌هاست. او معتقد است تربیتی این‌چنین نتیجۀ عکس می‌دهد و از هدفی که از تربیت مد نظر است دور می‌افتد.
در کتاب «امیل»، چنانکه پیش‌تر نیز اشاره شد، نظریات روسو دربارۀ تعلیم و تربیت در قالبی داستان‌وار بیان شده است. امیل کودکی است که در طول کتاب تحت تعالیم مربی خود و طبق فلسفه‌ و شیوه‌ای که روسو برای تعلیم و تربیت پایه‌ریزی کرده است رشد و پرورش می‌یابد. بخشی از کتاب «امیل» هم به تعلیم و تربیت دختری به نام سوفی، همسر آیندۀ امیل، اختصاص دارد و روسو در این بخش نگرش خود را درباب تعلیم و تربیت زنان بیان می‌کند. کتاب با ازدواج امیل و سوفی به پایان می‌رسد.
کتاب «امیل» از مقدمه و پنج بخش تشکیل شده است.

دربارۀ ژان ژاک روسو، نویسندۀ کتاب «امیل»
ژان ژاک روسو (Jean-Jacques Rousseau)، متولد 1712 و درگذشته به سال 1778، فیلسوف اهل جمهوری ژنو بود. روسو یکی از فیلسوفان تأثیرگذار بر جهان مدرن است. فلسفۀ سیاسی او بسیار بر سِیرِ پیشرفت عصر روشنگری در سراسر اروپا و نیز بر وجوهی از انقلاب فرانسه و توسعۀ اندیشۀ سیاسی و اقتصادی و آموزشی مدرن تأثیر گذاشت.
از کتاب «گفتاری درباره‌ی نابرابری» روسو، که در آن استدلال می‌کند که مالکیت خصوصی منشاء نابرابری است، و کتاب «قرارداد اجتماعی» او، که روسو در آن به ترسیم بنیان یک نظم سیاسی مشروع می‌پردازد، به‌عنوان سنگ بناهای اندیشۀ سیاسی و اجتماعی مدرن یاد می‌شود. همچنین رمان «ژولی» از او، به‌لحاظ پیش‌‌درآمدی بر رمانتیسم در ادبیات داستانی و بسته‌شدن نطفۀ ادبیات رمانتیک در آن، اثری مهم به‌حساب می‌آید و کتاب «اعترافات» او آغازگر زندگی‌نامه‌نویسی مدرن تلقی می‌شود.
از دیگر آثار «ژان ژاک روسو» می‌توان به کتاب «خیال‌پردازی‌های رهروِ تنها» اشاره کرد. روسو در این کتاب شیوه‌ای از نگارش را به‌کار برده که بعدها مشخصۀ نوشتار مدرن شد؛ شیوه‌ای مبتنی بر ذهنیت و درون‌نگری.
روسو موسیقی‌دان و آهنگساز هم بود و از او، علاوه بر آثار فلسفی، آثاری موسیقایی هم، از جمله هفت اپرا، به‌جا مانده است.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «امیل»
کتاب «امیل» با ترجمه و مقدمۀ غلامحسین زیرک‌زاده، همراه با مقاله‌ای با عنوان «روسو چه می‌گوید؟» که برگرفته از تاریخ ادبیات گوستاو لانسون است و مؤخره‌ای به‌قلم ابوالحسن ضیا ظریفی دربارۀ غلامحسین زیرک‌زاده، در انتشارات ناهید منتشر شده است. این کتاب را ناشران دیگری هم، با همین ترجمه، در سال‌های مختلف منتشر کرده‌اند.
غلامحسین زیرک‌زاده، متولد 1286 و درگذشته به سال 1332، استاد دانشگاه و مترجم ایرانی بود. زیرک‌زاده از هواداران «جبهۀ ملی ایران» و دکتر محمد مصدق بود. برادرش، احمد زیرک‌زاده، از بنیانگذاران «حزب ایران»، از احزاب اصلی تشکیل‌دهندۀ «جبهۀ ملی ایران»، بود. غلامحسین زیرک‌زاده نیز در «حزب ایران» عضویت داشت و در نشریات وابسته به آن می‌نوشت. او، سه روز پس از کودتای 28 مرداد 1332 و سقوط دولت مصدق و آغاز دوره‌ای از اختناق و بگیروببند در تاریخ معاصر ایران، به زندگی خود پایان داد.
از ترجمه‌های غلامحسین زیرک‌زاده می‌توان به کتاب‌های «قرارداد اجتماعی» و «تاریخ رُم» اشاره کرد.

از کتاب «امیل» دو ترجمۀ فارسی دیگر هم موجود است؛ یکی ترجمۀ عنایت‌الله شکیباپور که با عنوان «امیل یا آموزش و پرورش» در انتشارات دنیای کتاب به چاپ رسیده است و دیگری ترجمۀ سعید مولوی که نشر ابر سفید آن را منتشر کرده است.