اوژنی گرانده

رمان «اوژنی گرانده» اثر انوره دو بالزاک
رمانی کلاسیک دربارۀ خست. رمان «اوژنی گرانده» (Eugénie Grandet) از آثار مشهور مجموعۀ «کمدی انسانی» بالزاک است؛ رمانی که تصویری ریزبینانه و دقیق از خست و طمع ارائه می‌دهد.
بالزاک در رمان «اوژنی گرانده»، همچون دیگر آثار مجموعۀ «کمدی انسانی»، تصویری از جامعۀ فرانسۀ بعد از وقوع انقلاب در این کشور و ظهور بورژوازی و رشد غول‌آسای آن به‌دست می‌دهد.
تلاش و تقلای آدمیان برای کسب ثروت و زیر پا گذاشتن هرگونه ارزش اخلاقی و انسانی یکی از مضامین اصلی رمان «اوژنی گرانده» است.
بالزاک در رمان «اوژنی گرانده» جهانی را به تصویر می‌کشد که پول در آن جای عشق و انسانیت و هر خصلت متعالی اخلاقی و انسانی را گرفته است؛ دنیایی که طمع و منفعت‌طلبی در آن حرف اول را می‌زند.
متن اصلی رمان «اوژنی گرانده» اولین بار در سال 1833 منتشر شده است. این رمان دستمایۀ اقتباس‌های سینمایی و رادیویی و تلویزیونی هم قرار گرفته است.

مروری بر رمان «اوژنی گرانده»
بی‌تردید کمتر کسی‌ست که رمان «اوژنی گرانده» را خوانده باشد و هرجا سخن از خست و افراد خسیس به میان می‌آید بی‌اختیار به یاد شخصیت به‌یادماندنی بابا گرانده در این رمان نیُفتد. بین تمام داستان‌هایی که با مضمون خست و حرص نوشته شده‌اند، رمان «اوژنی گرانده» بالزاک نمونه‌ای‌ست منحصربه‌فرد و دلیلش هم ظرافتی‌ست که بالزاک در این رمان در ترسیم خست و سیمای مردی خسیس به‌خرج می‌دهد.
وقایع رمان «اوژنی گرانده» در شهرستانی در فرانسه، به نام سومور، روی می‌دهند. در سومور مردی خسیس، معروف به بابا گرانده، با خانواده‌اش زندگی می‌کند. این مردِ خسیس و دختر نیک‌سرشتش، اوژنی، شخصیت‌های اصلی رمان «اوژنی گرانده» هستند.
بابا گرانده مردی‌ست که به هیچ‌چیز جز مال‌اندوزی نمی‌اندیشد. بالزاک در رمان «اوژنی گرانده»، در قالب فضای تنگ و بستۀ خانۀ بابا گرانده و ترسیم رابطۀ او با خانواده و اطرافیانش، رابطه‌ای که پول و نفع مادی به آن جهت می‌دهد، تصویری هوشمندانه از یک اقتصاد بسته را ارائه داده است. طلا در رمان «اوژنی گرانده» رویایی است که تمام ذهن بابا گرانده را اشغال کرده است. زندگی و خانۀ باباگرانده در شهرستان سومور مثل دخمۀ تاریکی است که همۀ سوراخ‌سنبه‌هایش را طلا پر کرده است؛ طلایی که بابا گرانده آن را حتا از خانواده‌اش هم دریغ می‌کند و خانواده نیز گله‌ای ندارند و طرز زندگی بابا گرانده به‌عنوان یک شیوۀ زندگی طبیعی از طرف اعضای خانواده‌اش پذیرفته شده و آنها بی‌آنکه از وضعیت خود شکایت کنند مطیعانه به این زندگی تن داده‌اند.
زندگی خانوادۀ بابا گرانده در سومور در رخوت و تیرگی می‌گذرد تا اینکه روزی برادرزادۀ بابا گرانده از پایتخت به سومور می‌آید و در خانۀ عمویش ساکن می‌شود. اینجاست که همه‌چیز به‌هم می‌ریزد و سکون رخوت‌آلود جای خود را به التهاب عشق می‌دهد. قضیه از این قرار است که اوژنی، دختر بابا گرانده، به پسرعمویش دل می‌بندد. این دلبستگی به جایی می‌کشد که اوژنی سخاوتمندانه گنجینۀ کوچکش را به پسرعمویش می‌سپارد تا او با آن تجارت کند. پسرعمو با قول وفادار ماندن به عشق اوژنی به سفر می‌رود اما دیری نمی‌پاید که زیر قولش می‌زند و دیگر نزد اوژنی بازنمی‌گردد. اوژنی هم، به‌خاطر بخشیدن گنجینه‌اش به پسرعمو، از طرف پدر مجازات و در خانه حبس می‌شود. او از یک‌سو قربانی حرص پدر و از سوی دیگر قربانی پول‌پرستی و بی‌مهری پسرعمویش است و هرچند در نهایت وارث ثروتی می‌شود که بابا گرانده آزمندانه روی هم انباشته است، اما این ثروت از افسردگی جانکاه او نمی‌کاهد و درحالی‌که همچنان به عشق یک‌سویۀ خود وفادار مانده و حتا به‌خاطر معشوقۀ بی‌وفایش بدهی‌های پدرِ او را می‌پردازد به زندگی در همان شهرستانی که در آن متولد و بزرگ شده ادامه می‌دهد، با یکی از خواستگاران قدیمی‌اش ازدواج می‌کند، در اواسط دهۀ سوم زندگی‌اش بیوه می‌شود و تا پایان عمر در تنهایی روزگار می‌گذراند و ثروتش را خرج امور خیریه می‌کند.
رمان «اوژنی گرانده» نه‌فقط نقد جامعۀ فرانسه در دوره‌ای که این رمان در آن نوشته شده، که زمینه‌ای برای طرح موضوعات و مسائلی‌ جهانشمول است. موضوعات و مسائلی چون تقابل عشق و سود و اخلاق و ثروت در میدانی که همه در آن درصدد هستند برای کسب منفعت بیشتر از یکدیگر پیشی بگیرند و برای این کار دست به هر خشونت و دوزوکلکی می‌زنند و حتی به خانوادۀ خود هم رحم نمی‌کنند.

دربارۀ انوره دو بالزاک، نویسندۀ رمان «اوژنی گرانده»
اونوره دو بالزاک (Honoré de Balzac)، متولد 1799 و درگذشته به سال 1850، داستان‌نویس، روزنامه‌نگار، منتقد و نمایشنامه‌نویس فرانسوی بود. بالزاک یکی از سرآمدان رمان رئالیستی است. او در مجموعه‌ای از آثارش، که خود نام «کمدی انسانی» را بر آن نهاد، به ترسیم زندگی فرانسوی در دوران بعد از ناپلئون پرداخت و دوران ظهور بورژوازی و زوال اشرافیت را به تصویر کشید و تصویری دقیق و ریزبینانه از طبقات اجتماعی گوناگون به‌دست داد.
پول، طمع و سودای ترقی و رسیدن به مرتبۀ اجتماعی بالاتر، از جمله مضامین اصلی آثار رئالیستی بالزاک هستند. او همچنین در آثارش ژرفای انسان را می‌کاود و عواطف و کشمکش‌های انسانی را ماهرانه از اعماق آدمی بیرون می‌کشد و مرئی می‌کند و شخصیت‌هایی پیچیده و چندوجهی پدید می‌آورَد.
بالزاک در شخصیت‌پردازی چنان چیره‌دست است که حتی شخصیت‌های فرعی آثار او هم شخصیت‌هایی پیچیده هستند. وقایع بسیاری از آثار او در پاریس اتفاق می‌افتد.
آثار بالزاک بر نویسندگان مشهور بسیاری تأثیر گذاشته است که از جملۀ آن‌ها می‌توان به چارلز دیکنز و امیل زولا اشاره کرد. براساس بسیاری از آثار او فیلم ساخته شده است و فرانسوا تروفو و ژاک ریوت از جمله فیلمسازانی هستند که از او تأثیر گرفته‌اند.
از جمله آثار بالزاک می‌توان به رمان‌های «آرزوهای بربادرفته»، «بابا گوریو»، «پیردختر» و «چرم ساغری» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی رمان «اوژنی گرانده»
رمان «اوژنی گرانده» با ترجمۀ عبدالله توکل در انتشارات ناهید منتشر شده است. این رمان را ناشران دیگری هم، با همین ترجمه، در سال‌های مختلف منتشر کرده‌اند.
عبدالله توکل، متولد 1303 در اردبیل و درگذشته به سال 1378، مترجم ایرانی بود. از توکل به‌عنوان یکی از «سه تفنگدار نهضت ترجمۀ ایران»، در کنار محمد قاضی و رضا سیدحسینی، نام برده شده است. او در تاریخ ترجمۀ ادبی در ایران جایگاهی ویژه دارد و آثار مهمی را از ادبیات کلاسیک و مدرن جهان به فارسی ترجمه کرده است.
توکل همچنین، بین سال‌های 1336 تا 1359، برنامۀ «ادبیات جهان» را در رادیو اجرا می‌کرد. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «سرخ و سیاه»، «سگ زرد: ماجراهای مگره، کمیسر پلیس»، «افسانه‌های لافونتن» و بخش‌های اول و دوم کتاب «مجمع‌الجزایر گولاگ» اشاره کرد.
از رمان «اوژنی گرانده» ترجمه‌های فارسی دیگری هم موجود است که از جملۀ آن‌ها می‌توان به ترجمۀ محسن سلیمانی، منتشرشده در نشر افق، اشاره کرد.