خاک بکر

کتاب «خاک بکر» اثر ایوان تورگنیف
واپسین رمان ایوان تورگنیف که محصول تفکر گسترده و مترقی او است. کتاب «خاک بکر» در عین‌حال بلندترین رمان ایوان تورگنیف است که پس از بیست و سه سال اقامت او در خارج از روسیه منتشر شد.
کتاب «خاک بکر» اولین‌بار در شماره‌های ژانویه و فوریه نشریه «پیک اروپا» در سال 1877 به چاپ رسید.
تورگنیف در رمان «خاک بکر» تصویری روشن از فداکاری و ایثار جوانان در جنبشی اجتماعی و انقلابی نارودنیک‌ها به دست داده است.
رمان «خاک بکر» علی‌رغم انتقادهایی که پس از انتشار به آن وارد شد از ارزش ادبی زیادی برخوردار است. رمان «خاک بکر» به عنوان اثری کلاسیک سبک و شیوه نگارش قابل توجهی دارد و مهارت تکنیکی تورگنیف در روایت این رمان آشکار است.

مروری بر کتاب «خاک بکر»
ایوان تورگنیف ایده اصلی رمان «خاک بکر» را در سال 1870 از جنشی که در روسیه شکل گرفته بود گرفت. جنبشی انقلابی که از اواخر دهه 1860 آغاز شد و تا چند سالی از دهه هفتاد ادامه پیدا کرد. هدف این جنبش فعالیت و تبلیغات در بین توده مردم بود تا آنها برای سرنگونی رژیم آماده شوند. آرای هرتسن و باکونین در شکل‌گیری این جنبش تاثیرگذار بود. این جنبش سرانجام در سال 1874 با شکست روبرو شد اما اثرات اجتماعی و سیاسی قابل توجهی از خود باقی گذاشت.
تورگنیف پیش از نوشتن رمان «خاک بکر» گفته بود «فکری از یک رمان دارم که در حال شکل گرفتن است». او طرحی با شخصیت‌پردازی‌های مختصر از قهرمانان مدنظرش تهیه کرده بود و محور اصلی داستانش یک انقلابی رمانتیک به نام نژدانف بود که با انقلابی آگاه و واقع‌بینی چون سالومین مقایسه می‌شود.
تورگنیف در رمانش تصویری از تبلیغات در میان مردم و در واقع دهقانان فقیر به دست داده و این آشکارا همان اتفاقی است که در جنبش انقلابی و در اواخر دهه 1860 رخ داده بود و این شالوده رمان «خاک بکر» است.
رمان «خاک بکر» را واقع‌گریزترین رمان تورگنیف دانسته‌اند و دلیل آن را دوری طولانی‌مدت او از روسیه ذکر کرده‌اند. تورگنیف اگرچه نسبت به تغییرات اجتماعی در روسیه بدبین بود اما انقلابیون را افرادی خوش‌نیت نشان داده است.
شخصیت‌های رمان «خاک بکر» مانند شخصیت‌های تمام داستان‌های تورگنیف آدم‌هایی واقعی‌اند و انگیزه روانی فعالیت‌های آنها در همه حال قانع کننده است.
نژدانف، یکی از شخصیت‌های رمان «خاک بکر»، نسبی دوگانه دارد و همین دوگانگی طبقاتی او را به تردید و ضعف می‌کشاند. او فرزند نامشروع یک آریستوکرات روس از زنی فقیر است و موضع گاه سیاسی او از همین واقعیت سرچشمه می‌گیرد. او فردی است رئالیست و به ظاهر خشن که برای اهدفش آماده جانفشانی است و در باطن نیز فردی رمانتیک و ایده‌آلیست است.
در رمان «خاک بکر» اشتیاق رمانتیک نژدانف بیش از هر جای دیگری در برخورد با دختری به نام مارینا به نمایش درآمده است. هر دو با جنبش نارودنیک‌ها همراهند و هدفشان این است که زندگی‌شان را وقف خدمت به استثمارشوندگان و فردوستان روسیه کنند. آنها به دلیل علایق و اهداف مشترک عاشق یکدیگر می‌شوند.
مترجم کتاب در یادداشت ابتدایی‌اش در کتاب «خاک بکر» نوشته که اگرچه این کتاب تورگنیف اثر بسیار ارزنده‌ای است اما بخش پایانی آن از ارزش فوق‌العاده‌ای برخوردار است. قسمت پایانی رمان «خاک بکر» آن را تا حد یک شاهکار برمی‌کشد و تا زمانی که مبارزه میان ستمگران و ستمدیدگان وجود دارد و تا جهان از تبعات استثمار و استعمار رهایی پیدا نکرده است، رمان «خاک بکر» ارزش خود را حفظ خواهد کرد و همچنین راهنمایی برای مبارزین واقعی خواهد بود.
در بخشی از رمان «خاک بکر» می‌خوانیم: «خوب عشق و سعادت شخصی و همه آنها بس است. حالا دو هفته است که من به میان مردم می‌روم و به راستی نمی‌توان کودن‌تر از آنها موجوداتی را تصور کرد. البته احتمالا تقصیر بیشتر از من است تا خودکار. من آدم زیاده از حد متعصبی نیستم. من از آنهایی نیستم که به وسیله تماس با مردم خود را احیا می‌کنند، من آنها را مانند نوار زخم‌بندی فلانلی روی سینه دردناکم نمی‌گذارم- من می‌خواهم در آنها نفوذ کنم. ولی چطور؟ چگونه این کار می‌تواند انجام بگیرد؟ وقتی که من در میان آنها هستم خودم را می‌بینم که در تمام مدت گوش می‌دهم، صحبت‌های آنها را درک می‌کنم، اما همین‌که زمان گفتن چیزی فرا می‌رسد- نمی‌توانم کلمه مناسی پیدا کنم. احساس می‌کنم که هنرپیشه بدی هستم که نقش نامناسبی را بازی می‌کنم. پیروی از وجدان و مذهب شکاکیون و آن نوع شوخ‌طبعی ترحم‌انگیزی که موجب تحقیر خود آدم می‌شود مطلقا هیچ فایده‌ای ندارد.»

درباره ایوان تورگنیف نویسنده کتاب «خاک بکر»
ایوان سرگئیویچ تورگنیف، نویسنده و شاعر قرن نوزدهم روسی، در سال 1818 در خانواده ملاک ثروتمندی در ارل، در روسیه مرکزی، متولد شد. کودکی و نوجوانی را در املاکی روستایی سپری کرد و در آنجا توانست شاهد زندگی بردگان و بدترین شکل رابطه میان ارباب و برده باشد. مادرش زنی بود سخت مستبد که زندگی را به کام دهقانان و همچنین اعضای خانواده تلخ می‌کرد. تورگنیف به سن دانشگاه که رسید به دانشگاه مسکو رفت و پس از آن راهی پترزبورگ شد. او در سال 1838 به قصد ادامه تحصیل از کشور خارج شد و به آلمان رفت. تورگنیف پس از چند سال در حالی به کشور زادگاهش بازگشت که با دیدن وضعیت کشورهای غربی شیفته آنجا شده بود. با بازگشت به روسیه تورگنیف به سراغ نوشتن رفت. ابتدا شعر می‌سرود. او طرح‌واره‌هایی هم در نقد نظام سرواژ روسیه نوشت چرا که خود از نزدیک شاهد برخورد زمین‌داران با رعایا بود. انتشار این متن‌ها باعث شهرت تورگنیف شد و پس از آن یک نمایشنامه هم از او منتشر شد. تورگنیف در سال 1852 دستگیر شد و سپس به ملک مادری‌اش تبعید شد. در اینجا بود که به سراع نوشتن رمان رفت. تورگنیف پس از انتشار چندین رمان و از جمله اثر مشهورش «پدران و پسران» از روسیه خارج شد و ابتدا در بادن-بادن و سپس در پاریس ساکن شد و سرانجام در سال 1883 از دنیا رفت. «شکارچی در سایه‌روشن زندگی»، «آشیانه اشراف»، «رودین»، «سه داستان عاشقانه»، «یک ماه در دهکده» و «دفتر شعرهای منثور» برخی از آثار تورگنیف است که به فارسی منتشر شده‌اند.

درباره ترجمه کتاب «خاک بکر»
کتاب «خاک بکر» با ترجمه عبدالرحمن رزندی در نشر امیرکبیر منتشر شده است.
عبدالرحمن رزندی مترجم و نویسنده ایرانی است که علاوه بر کتاب «خاک بکر» آثاری هم در زمینه ادبیات کودکان و نوجوانان از او منتشر شده است.