گاوخونی

کتاب «گاوخونی» اثر جعفر مدرس صادقی
رمانی کوتاه دربارۀ زندگی و مرگ، زایش و نابودی، حرکت و سکون، گذشته و اکنون، رهایی و اسارت و خواب و واقعیت. کتاب «گاوخونی» از آثار معروف و تحسین‌شدۀ جعفر مدرس صادقی و یکی از بهترین آثار اوست.
جعفر مدرس صادقی در کتاب «گاوخونی» به زبانی ساده که پیچیدگی را در پشت خود مخفی کرده است و با روایتی که هم خواننده را به‌راحتی دنبال خود می‌کشاند و هم او را درگیر می‌کند و به تعمق در لایه‌های زیرین خود فرامی‌خواند، از پیچیدگی‌های زندگی و اضطراب‌ها و کابوس‌های آدمی سخن می‌گوید.
چاپ اول کتاب «گاوخونی» را نشر نو در سال 1362 منتشر کرد اما چاپ‌های بعدی این کتاب تا امروز در نشر مرکز منتشر شده است.
براساس کتاب «گاوخونی» فیلمی هم به همین نام و به‌کارگردانی بهروز افخمی ساخته شده است. این فیلم در سال 1384 (2005 میلادی) برندۀ جایزۀ اصلی جشنوارۀ فیلم سئول در کرۀ جنوبی شد.

مروری بر کتاب «گاوخونی»
وقایع کتاب «گاوخونی» در اصفهان و تهران و میان خواب و بیداری و گذشته و حال می‌گذرد. راوی کتاب «گاوخونی» مردی جوان و بیکار و علاف است که با دو دوستش در خانه‌ای مجردی در تهران زندگی می‌کند. او، که قبلاً در اصفهان زندگی می‌کرده و اصفهان و زاینده‌رود پس‌زمینۀ خاطرات و خواب‌هایش هستند، خواب‌های خود را می‌نویسد؛ خواب‌هایی که زاینده‌رود و پدر راوی، که مردی عاشق آبتنی در زاینده‌رود بوده است، در آن‌ها حضوری پررنگ و برجسته دارند. مرگ و هراس از مرگ یکی از موضوعات ثابت و تکرارشونده در خواب‌های راوی است. در یکی از این خواب‌ها، راوی، همراه با پدر و معلم دوران دبستانش، بر زاینده‌رود قایق می‌رانند. قایقران، معلم است. پدر راوی اصرار دارد که با قایق تا باتلاق گاوخونی بروند. راوی از افتادن در باتلاق و فرورفتن در آن هراس دارد. معلم با نگاه به او می‌گوید که اگر می‌خواهد از باتلاق نجات پیدا کند پدرش را در آب بیندازد. راوی پدرش را هُل می‌دهد اما پدر نمی‌افتد و به همین دلیل راوی، خودش را در آب می‌اندازد. این شمه‌ای از کابوس‌های راوی است. درسراسر کتاب «گاوخونی» می‌بینیم که راوی به‌نحوی با خاطرات و شبح پدرِ مرده‌اش درگیر است. او انگار نمی‌خواهد بزرگ بشود و تن به کاری جدی بدهد و مسئولیت زندگی را به‌عهده بگیرد.
راوی کتاب «گاوخونی» وقتی برای شرکت در مراسم تشییع‌جنازۀ پدرش به اصفهان می‌رود، در آن‌جا با دخترعمه‌اش ازدواج می‌کند. دخترعمه مغازۀ خیاطی پدر راوی را احیا می‌کند اما راوی که شبح پدر را در مغازه می‌بیند حاضر نیست در چرخاندن مغازه به زنش کمک کند و وقت به پرسه‌زنی و مرور خاطرات گذشته می‌گذراند و بالاخره هم از زنش جدا می‌شود. پدر راوی نیز شخصیتی گریزپا همچون خود او داشته و نمی‌خواسته به قیود و آداب و عادات مرسوم زندگی تن بدهد اگرچه سرانجام پشت چرخ خیاطی‌اش و حین تکرار کارِ هرروزه مرده است.
مدرس صادقی در کتاب «گاوخونی»، ضمن روایت داستان یک پدر و پسر و درگیری پسر با شبح پدر، روایتگر نوعی هراس از گذشته است؛ هراس از گذشته‌ای که گویی در انتهای آن باتلاقی به کمین نشسته است. راوی از باتلاق می‌ترسد. او نمی‌خواهد درجا بزند. می‌خواهد خود را از سایۀ سنگین گذشته خلاص کند و به پیش برود. اما به کجا؟ او سردرگم است و هدف مشخصی را دنبال نمی‌کند و گویی همین پرسه‌زنی بی‌هدف را ترجیح می‌دهد.
کتاب «گاوخونی» روایتِ میل به گریز از یکجانشینی است. راوی پدرش را به یاد می‌آورد که در مغازۀ خیاطی‌اش مرده است. این تصویر گویی برای راوی نمودی از درجا زدن و گیر کردن در گذشته و چنبرۀ تکرار است.
کتاب «گاوخونی» روایتی ساده و موجز دارد اما در پشت این سادگی‌اش دنیایی پیچده نهفته است که یکی از ارکان اصلی آن، خواب‌هایی هستند که راوی می‌بیند؛ خواب‌هایی که مرز خود با واقعیت را تا به آخر حفظ نمی‌کنند و به همین دلیل است که در کتاب «گاوخونی» تا آن‌جا به همراه راوی پیش می‌رویم که خواب و واقعیت به‌هم می‌آمیزند.

دربارۀ جعفر مدرس صادقی، نویسندۀ کتاب «گاوخونی»
جعفر مدرس صادقی، متولد 1333 در اصفهان، داستان‌نویس و ویراستار ایرانی است. مدرس صادقی در سال 1351، بعد از اتمام تحصیلات متوسطه در اصفهان، برای ادامۀ تحصیل به تهران رفت. از سال 1353 در روزنامۀ «آیندگان» به کار ترجمه و معرفی و نقد کتاب مشغول شد. مدتی هم با قاسم هاشمی‌نژاد در انتشارات مرکز اسناد آسیایی به‌عنوان ویراستار و ناظر چاپ کار کرد و چندی نیز، باز با هاشمی‌نژاد، در روزنامۀ «اطلاعات» و به‌عنوان گزارش‌نویس.
نخستین قصه‌های مدرس صادقی در مجلۀ «رودکی» چاپ شد. در سال 1356 اولین مجموعه داستانش، با عنوان «بچه‌ها بازی نمی‌کنند»، را منتشر کرد و سه سال بعد، در سال 1359، نخستین رمانش را با عنوان «نمایش» که رمانی کوتاه بود. شهرت او اما با رمان کوتاه «گاوخونی» رقم خورد. از دیگر آثار داستانی جعفر مدرس صادقی می‌توان به رمان‌های «کله‌ی اسب»، «سفر کسرا»، «شریک جرم» و «آب و خاک» و از مجموعه داستان‌هایش می‌توان به «قسمت دیگران»، «کنار دریا، مرخصی و آزادی»، آن‌طرف خیابان» و «وقایع اتفاقیه» اشاره کرد.
مدرس صادقی همچنین در مقام ویراستار مجموعه‌ای از متون کهن فارسی را، به شکلی که خواندن آن برای مخاطب عادی آسان‌تر باشد، ویرایش و در مجموعه‌ای به نام «مجموعه‌ی بازخوانی متون» منتشر کرده است. از جمله کتاب‌هایی که به ویرایش او در این مجموعه منتشر شده می‌توان به «ترجمه‌ی تفسیر طبری»، «مقالات شمس»، «سیرت رسول‌الله»، «قصه‌های شیخ اشراق» و «تاریخ بیهقی» اشاره کرد.
در زمینۀ ترجمه نیز کتابی با عنوان «لاتاری، چخوف و داستانهای دیگر» به ترجمۀ مدرس صادقی و با مقدمه‌ای از او منتشر شده که ترجمۀ هفت قصه از هفت نویسندۀ مطرح و شش مقاله است.
از مدرس صادقی کتابی هم به نام «اندر آداب نوشتار» منتشر شده که مقالاتی است دربارۀ نوشتار و رسم‌الخط فارسی. از دیگر آثار غیرداستانی او می‌توان به کتاب «سه استاد» اشاره کرد که مرور و نقدی است بر آثار ابراهیم گلستان، شمیم بهار و قاسم هاشمی‌نژاد.