کتاب «ما» اثر یوگنی زامیاتین
رمان انقلاب؛ داستانی علمیتخیلی که وقایعش قرنها بعد در آینده اتفاق میافتد. کتاب «ما» اثر یوگنی زامیاتین، در دورهای نوشته و منتشر شد که اصطلاح علمیتخیلی هنوز به وجود نیامده بود.
یوگنی زامیاتین با نوشتن روایت پیشگویانهاش در رمان «ما»، نمونهای کامل از اثری علمیتخیلی به دست داده که تمام ویژگیها، مضامین و استعارههای ژانر علمیتخیلی را دارا است. از این حیث کتاب «ما» جدا از ارزشهای ادبی و رواییاش از نظر تاریخی هم حایز اهمیت است.
کتاب «ما» رمانی تراژیک و نه چندان طولانی است و تنها رمان زامیاتین به شمار میرود. زامیاتین با همین رمان «ما» به عنوان آغازکننده ادبیات علمیتخیلی از نوع پادآرمانشهری آن شناخته میشود.
زامیاتین، بعد از تمام کردن کتاب «ما» در اواخر سال 1920، نسخه دستنویسش را به چند دوست نشان داد اما اجازه انتشار به او ندادند.
کتاب «ما» اولینبار به شکل محدود منتشر شد. نسخه روسی این کتاب اولینبار به شکل سامیزدات و در نسخهای که توسط خود نویسنده ماشینشده بود منتشر شد. همچنین یک ناشر پناهنده در پراگ نسخههای بیکیفیتی از رمان «ما» را چاپ کرد که همین نسخهها به محافل ادبی پترزبورگ راه یافتند.
مروری بر کتاب «ما»
رمان «ما» یکی از اولین تلاشها برای نوشتن درباره آینده است و از منظر کسی که در آینده به دنیا آمده است و در آینده زندگی میکند.
روایت یوگنی زامیاتین در کتاب «ما» آمیزهای است از چیزهای مختلف، متنی است با آشفتگیای پر از خلاقیت و به تمام گوشهوکنارهای کتابخانه نوآوری، علم و اختلافات سیاسی در جهان سرک میکشد و اینهمه بهمنظور اینکه به موضوعی بپردازد که نمیتواند مستقیم با آن مواجه شود: سقوط دردناک قیام بلشویکها به مشربی منجمد و وضعیتی تمامیتخواهانه.
کتاب «ما» رمانی است با روایتی خلاقانه و ابهامهای عامدانه لغوی که با نیت سیاسی زیرکانهای نوشته شده و حکومت پلیسی شوروی را مورد هدف قرار داده است.
مضامین و استعارههایی که زامیاتین در کتاب «ما» به کار گرفته در زمان انتشار این اثر کاملا بدیع و تازه بودند. در این رمان با شهرهایی بیمنفذ و مهرومومشده، غذای شیمیایی، اونیفورمهایی برای هردو جنس، تجمع کلانشهرگونه آدمهای کوکی که از لابهلای بلوکهای آپارتمانی غولآسا حرکت میکنند، مسافرتهای پرهیاهو با فضاپیماهای غولپیکر، دستکاری ذهن از طریق جراحی مغز و... روبرو هستیم. امروز اینها اموری عادی به شمار میروند اما در دهههای ابتدایی قرن بیستم اینگونه نبود.
در ترجمه فارسی کتاب «ما» پیشدرآمدی به قلم بروس استرلینگ درباره زامیاتین و رمان «ما» آمده که به درک بهتر اثر کمک میکند. استرلینگ در این پیشدرآمد که توسط نصراله مرادیانی به فارسی برگرانده شده، اشاره کرده که زامیاتین ذاتا نویسندهای انقلابی بود و از این رو این متنِ به رمز درآمده و ژرفبینانه خیلی شبیه رمان نیست. کتاب «ما» در قالب دفتر خاطرات و به قلم مهندسی نوشته شده است که بناست نویسنده شود.
قهرمان رمان «ما»، در تلاشی غیرمنطقی، برای خوشایند مقامات، اعترافی شخصی مینویسد. او مدیر طراحی سفینهای عظیم است. بنا است که لاف و گزاف ادبی او به کمک طرح و برنامههای رژیمی بیاید که برایش کار میکند، طرح و برنامههایی برای حمله به سایر سیارهها و شستوشوی مغزی ساکنان آنها.
کتاب «ما» رمانی است درباره حقوقبگیری سختکوش و قابلاعتماد که از زیر کار شانه خالی میکند، پلیسها را سر کار میگذارد، زنی را که دوستش دارد رها میکند و میخواهد بچهاش را از او بگیرد، با یک انقلابی منحط سروسری دارد که نامعقول و دیوانهوار است و حتی در ربودن سفینهای فضایی همکاری میکند، و همه این کارها بهخاطر ادبیات رخ میدهند.
رمان «ما» اثر ادبی پرشور و حرارتی است که به هیچیک از آثار قبل و بعدش شباهت ندارد. زامیاتین با این اثر خود بهتنهایی در مداری ادبی میچرخد و به تعبیری این اثری است بدون دودمان و تبار واقعی.
نکته جالب درباره رمان «ما» این است که پیش از آنکه نسخه روسی این کتاب به صورت کامل منتشر شود ترجمهای انگلیسی از این رمان در دست بود. جورج اورول تصور میکرد آلدوس هاکسلی، نویسنده «دنیای قشنگ نو»، احتمالا این اثر را خوانده است.
علاوه بر پیشدرآمد استرلینگ، مقدمهای هم به قلم ناتاشا رندال باز هم با ترجمه نصراله مرادیانی در ابتدای کتاب «ما» آمده که در بخشی از آن میخوانیم: «ما رمان انقلاب است، رمانی است ماحصل جوش و خروشهایی اتوپیایی که در قرن نوزدهم شکل گرفتند و بالیدند و به اوایل قرن بیستم محول شدند. اما در سال 1920، سالی که این رمان نوشته شد، تغییری در پیش بود: این جوش و خروش روسی داشت به نوعی جمود اتوپیایی بلشویکی خاص میرسید.»
درباره یوگنی زامیاتین نویسنده کتاب «ما»
یوگنی ایوانویچ زامیاتین، متولد فوریه 1884، نویسنده، طنزنویس سیاسی و منتقد ادبی روس بود. زامیاتین در شهر لبدیان، در سیصد کیلومتری جنوب مسکو، و در دوران حکمرانی امپراتوری روسیه به دنیا آمد. پدر او کشیش کلیسای ارتدکس بود اما با این وجود زامیاتین در سن جوانی از مسیحیت دست کشید و به حزب سوسیال دموکرات کارگری روسیه پیوست. در جوانی و زمانی که دانشجوی مبارز بلشویک بود بارها توسط حکومت تزاری دستگیر، زندانی و تبعید شد. در سال 1905 ماهها در سلول انفرادی ماند و بعد به شهرستان تبعید شد. زامیاتین توانست با لباس مبدل مخفیانه خودش را به پترزبورگ برساند، و در آنجا مدرک مهندسیاش را گرفت. در همین دوران بود که شروع به نوشتن کرد. در 1911 پلیس دوباره او را دستگیر کرد و این بار به جایی در خود روسیه تبعیدش کردند و او در آنجا وقتش را به تصنیف هجویات گذراند. بعد او را به انگلستان فرستادند تا بر ساخت کشتیهای یخشکن روسی نظارت کند. در میان تحولات عظیم سال 1917 بیدرنگ به روسیه برگشت و ماکسیم گورکی برایش شغلی ادبی دستوپا کرد. این دوره نقطه اوج زندگی و کار زامیاتین بود. در همین دوران بود که زامیاتین رمان معروف خود با نام «ما» را نوشت که اجازه انتشار پیدا نکرد. در سال 1931 استالین اجازه داد زامیاتین و همسرش به پاریس مهاجرت کنند. زامیاتین همواره امید داشت روزی رژیم به او اجازه نوشتن دهد و دوباره به آنجا بازگردد. او در نهایت در سکوت و فقر تباه شد و در مارس 1937 بر اثر سکته قلبی از دنیا رفت.
درباره ترجمه کتاب «ما»
کتاب «ما» با ترجمه بابک شهاب در نشر بیدگل منتشر شده است.
بابک شهاب، متولد 1352 در اراک، مترجم ایرانی است. او در رشته مهندسی مکانیک در آکادمی دولتی پلیتکنیک بلاروس تحصیل کرده است و تاکنون ترجمههایی از شعر، رمان و داستانهای روسی به فارسی برگردانده است. بابک شهاب فعالیتهای فرهنگیاش را با همکاری با نشریات آغاز کرد و از دهه هشتاد به سراغ ترجمه آثار ادبی رفت. «یادداشتهای آدم زیادی»، «به حق چیزهای ندیده»، «داستانهای بلیکن»، «کودکی، نوباوگی، نوجوانی»، «ما» و «عاشقانههای تورگنیف» عناوین برخی از ترجمههای او است.
