خرد و حکمت زندگی 7: آداب دیکتاتوری - کیش شخصیت در قرن بیستم

معرفی کتاب آداب دیکتاتوری اثر فرانک دیکوتر

گزارشی درباره استبداد و حکومت‌های استبدادی در سده بیستم و نقطه کانونی آن یعنی کیش شخصیت. کتاب آداب دیکتاتوری با بررسی چند نمونه از دیکتاتورهای قرن بیستم، بر اساس خاطرات و اسناد و تحلیل‌های سیاسی، در پی ارایه ویژگی‌های مشترک حکومت‌های دیکتاتوری مدرن است.
نویسنده آداب دیکتاتوری در بررسی‌اش نشان داده که چگونه دیکتاتورها با جا انداختن کیش شخصیت به نماددهای میهنی و رهبران بی‌جانشین بدل می‌شوند. او ابزارهای مختلفی که دیکتاتورها برای اعمال قدرت به کار می‌گیرند نشان داده و می‌گوید کیش شخصیت مهم‌ترین ابزاری است که در اختیار آنها قرار دارد. 
آداب دیکتاتوری کتاب هفتم از سری‌ کتاب‌های «خرد و حکمت زندگی» نشر گمان است. این مجمموعه بی‌آنکه بخواهد دست به ساده‌سازی فلسفه بزند می‌کوشد از ابهت فلسفه بکاهد تا گستره وسیع‌تری از خوانندگان را مخاطب قرار دهد.

 درباره کتاب آداب دیکتاتوری

قرن بیستم از یک طرف شاهد رشد دموکراسی بود و از سوی دیگر دوران سربرآوردن دیکتاتورهایی در کشورهای مختلف جهان بود. دیکتاتورهایی که با به کارگیری ابزارهای مدرن شیوه‌‌های تازه‌ای از استبداد را پدید آوردند. فرانک دیکوتر در کتاب آداب دیکتاتوری با اشاره به انواع و اقسام فناوری‌های مدرن می‌گوید که ابزارهای جدید دیکتاتورها را چنان در همه جا حی و حاضر نشان می‌داد که کسی چون لویی چهاردهم حتی خوابش را هم نمی‌دید.
کیش شخیصت مضمون محوری کتاب آداب دیکتاتوری است. نویسنده این اثر می‌گوید برای یک دیکتاتور راه‌های متعددی وجود دارد که بتواند به قدرت چنگ بزند و رقبایش را حذف کند اما در بلندمدت، کیش شخیت کارآمدترین راه است. این کیش، متحدان و رقبا را به یک اندازه خوار می‌کند، وادارشان می‌کند به واسطه تبعیت عمومی سبقت بجویند. بیش از هر چیز، دیکتاتور آنها را مجبور می‌کند که در برابر همه ستایشش کنند و با این کار از همه یک دروغگو می‌سازد. وقتی همه دروغ بگویند، دیگر کسی نمی‌داند چه کسی دروغ گفته یا نگفته است.
دیکوتر با بررسی و تحلیل زندگی و حکومت هشت دیکتاتور مشهور قرن بیستم، به ما نشان داده که دیکتاتورها چگونه به واسطه ایجاد وحشت، استفاده از تبلیغات و اعمال سانسور و کنترل در سطوح مختلف قدرت‌شان را حفظ می‌کنند. 
هشت دیکتاتوری که در کتاب آداب دیکتاتوری به آنها پرداخته شده شخصیت‌های بسیار متفاوتی داشتند، اما خودشان بودند که تصمیمات کلیدی‌ای را گرفتند که به تجلیل از آنان منتهی شد. برخی بیشتر از سایرین مداخله می‌کردند. مثلا گفته شده که موسولینی، نیمی از وقتش را صرف این می‌کرد که خودش را فرمانروای عالم و قادر مطلق و لازم‌الوجود ایتالیا نشان دهد. 
دیکوتر می‌گوید فهرست رهبرانی که می‌توان آنها را در دسته دیکتاتورهای مدرن جای داد به راحتی از عدد صد فراتر می‌رود. از میان آنها برخی چند ماه در قدرت بودند و برخی هم چند دهه. او به برخی نام‌های دیگری که می‌توانستند در این کتاب مورد توجه قرار بگیرند هم اشاره کرده: فرانکو، انور خوجه، تیتو، قذافی، صدام، موگابه، احمد سوکارنو و...
مباحثی که در آداب دیکتاتوری مطرح شده به ما یادآوری می‌کند که هریک از ما در برابر حوادث سیاسی و تاریخی اطراف‌مان مسئولیت داریم. این کتاب نشان می‌دهد که خود جامعه نیز می‌تواند در به قدرت رسیدن دیکتاتورها نقش داشته باشد. دیکوتر به ما نشان می‌دهد دیکتاتورهایی که دوام آوردند معمولا بر دو ابزار قدرت تکیه کردند: کیش شخصیت و وحشت. اما معمولا با کیش شخصیت مانند یک مساله صرفا انحرافی برخورد شده است، پدیده‌ای نفرت‌انگیز اما حاشیه‌ای. او اما کیش شخصیت را در جایگاه واقعی‌اش یعنی در قلب استبداد قرار داده است.

خلاصه کتاب آداب دیکتاتوری

«دیکتاتورهایی که دوام آوردند مهارت‌های فراوانی داشتند. بسیاری در پنهان کردن احساسات‌شان خبره بودند. موسولینی خودش را بهترین بازیگر ایتالیا می‌دانست. هیتلر هم در اظهارنظری نسنجیده خودش را بزرگ‌ترین بازیگر اروپا نامید. اما در زندگی تحت لوای دیکتاتوری، بسیاری از مردم عادی هم بازیگری را یاد می‌گرفتند. باید دستورات را لبخندزنان می‌پذیرفتند، راهبردهای حزب را طوطی‌وار تکرار می‌کردند، شعارها را فریاد می‌کشیدند و به رهبرشان درود می‌فرستادند. در یک کلام، باید توهم رضایت را می‌آفریدند. کسانی که نمی‌تواتستند در این بازی شرکت کنند، جریمه، زندانی و گاهی اعدام می‌شدند». 

درباره فرانک دیکوتر نویسنده کتاب آداب دیکتاتوری

فرانک دیکوتر، نویسنده، تاریخ‌نگار و مدرس تاریخ، در سال 1961 در هلند متولد شده است. او به طور خاص در مورد تاریخ معاصر چین و رهبر انقلاب چین یعنی مائو کار کرده است. او همچنین مدتی هم به عنوان مدرس تاریخ معاصر چین در مدرسه مطالعات شرقی و آفریقایی لندن کار کرده بود و سپس در دانشگاه هنگ‌کنگ مشغول به فعالیت شد. «ذهن پیشوا» دیگر اثر دیکوتر است که به فارسی ترجمه شده است. 

کتاب آداب دیکتاتوری برای چه کسانی مناسب است؟

خوانندگانی که به سیاست و تاریخ معاصر و روان‌شناسی قدرت علاقه دارند مخاطبان اصلی کتاب آداب دیکتاتوری به شمار می‌روند.