کتاب «ایستگاهها: ده ایده کهن برای زندگی در جهانی نو» نوشت? سوند برینکمن
کتابی در باب معنای زندگی و در نقد تفکر ابزاری و فایدهمحوری. کتاب «ایستگاهها: ده ایده کهن برای زندگی در جهانی نو»، با عنوان اصلی St?steder : 10 gamle ideer til en ny verden، یک کتابِ فلسفی – روانشناختیِ انگیزشیست که بسیاری از آموزههای جهان مصرفی امروز را در باب موفقیت و زندگی بهتر، که در بسیاری از کتابهای خودیاری نیز انعکاس مییابند، به چالش میکشد و مورد نقد قرار میدهد.
سوِند برینکمن در کتاب «ایستگاهها» از تکیهگاههایی قدیمی سخن میگوید که انسان میتواند با اتکا به آنها به زندگی خود معنا بدهد. تکیهگاههایی که در کتاب «ایستگاهها» از آنها سخن رفته است، ارزشهاییاند که انسان از دیرباز با آنها سروکار داشته است؛ ارزشهایی که کهنه نمیشوند و انسانیتِ انسان با آنها گره خورده است. این ارزشها را چه بسا بتوان همان ارزشهایی قلمداد کرد که ویلیام فاکنر، نویسنده امریکایی، در خطابهاش بهمناسبت دریافت جایزه نوبل ادبیات، از آنها به عنوان «مسائل دل آدمی» و «حقیقت دل» یاد میکند، یعنی حقایقی که بهقول فاکنر «حقایق دیرین جهانی» هستند که «بیآنها هر داستانی بدفرجام و ناپایدار است.»
کتاب «ایستگاهها» کتابیست علیه تفکر ابزاری و منفعتطلبی و فایدهگرایی رایج در جهان امروز. این کتاب ما را فرامیخواند که در عمق زندگی غوطهور شویم و آن را برای یافتن معنای زندگی بکاویم.
متن اصلی کتاب «ایستگاهها» اولین بار در سال 2016 به زبان دانمارکی منتشر شده است. این کتاب، چنانکه برینکمن خود در پیشگفتار آن اشاره میکند، در عین استقلال، تکمیلکننده مباحثیست که برینکمن در کتاب دیگرش با عنوان «محکم بایست» مطرح کرده است.
مروری بر کتاب «ایستگاهها»
لُبّ کلام سوِند برینکمن در کتاب «ایستگاهها» این است که معنای زندگی، نه آنگونه که فایدهباورها میگویند و در کتابهای خودیاری ترویج و تلقین میشود، در انجام امور سودمند و کارآمد در معنایی که جامع? مصرفی برای سودمندی و کارآمدی قائل است، بلکه اتفاقاً در انجام اموریست که از دید تفکر ابزاری و فایدهباور، ناکارآمد و ناسودمند به حساب میآیند. منظور برینکمن از کارهای ناکارآمد، کارهاییست که آنها را به خاطر خود آنها انجام میدهیم و غایتشان را در خودشان میجوییم. برینکمن این امور را «ایستگاه» مینامد و معتقد است که معنای زندگی در همین امور، یعنی در ایستگاهها، نهفته است. برینکمن در کتاب «ایستگاهها»، ضمن نقد فایدهباوری، میگوید که معنای زندگی را باید در عمق زندگی و در ارزشهایی جُست که به خودیِ خود ارزشمند هستند، نه اینکه وسیلهای باشند برای کسب منفعت و دستیابی به ارزشی دیگر. او از ارزشهایی میگوید که از دیرباز به زندگی انسان معنا دادهاند و هیچوقت از بین نرفتهاند.
برینکمن همچنین در کتاب «ایستگاهها» سعی دارد ارزشهای اصیل و تکیهگاههایی را که تفکر ابزاری و فایدهباورِ کتابهای خودیاری به آنها معانیای تحریفشده دادهاند از چنگِ فایدهباوریِ افراطیِ این کتابها برهاند و اصالت این مفاهیم را به آنها بازگرداند. با همین هدف است که «عشق به خود» را، که در کتابهای خودیاریِ فایدهباور بسیار بر آن تأکید میشود، نقد میکند و همچنین هدفِ منفعتطلبانهای را که این کتابها از «عشق به دیگران» در نظر دارند نمیپذیرد و عشقی را که کتابهای خودیاری تبلیغ میکنند «عشقی ابزاریشده» مینامد و در برابر آن از عشقی دفاع میکند که بدون هیچ هدف منفعتطلبانه و فایدهگرایانه و خودخواهانهای معطوف به دیگری است و یکی از ایستگاههای معنادهنده به زندگی.
کتاب «ایستگاهها» یک کتاب فلسفی – روانشناختی با زبانی ساده و شیرین و گرم و صمیمی است و در جایجایِ آن، به اقتضای بحث، به فلسفه و سینما و ادبیات ارجاع داده شده است.
کتاب از پیشگفتار، مقدمهای با عنوان «زندگیِ معنادار»، ده فصل و مؤخرهای با عنوان «چشماندازهایی به سوی معنای زندگی» تشکیل شده است.
فصلهای دَهگان? کتاب «ایستگاهها» عبارتند از: «خوبی»، «شرافت»، «عهد»، «خود»، «حقیقت»، «مسئولیت»، «عشق»، «بخشودن»، «آزادی» و «مرگ».
در بخشی از مقدم? کتاب «ایستگاهها» میخوانید: «در زمانهای فایدهمحور و ابزارزده، رشتههای علوم انسانی با انواع و اقسام مشکلات مواجه شدهاند. ادبیات فرانسه، نمایشنامهنویسی یا تاریخ به چه دردِ تولید ناخالص داخلی یا رقابتپذیریِ کشور میخورند؟ به چه کار میآیند؟ یکی از مقدمات ابتدایی این کتاب همین تناقض است؛ اینکه بسیاری از رشتههای دانشگاهی – از جمله علوم انسانی – دقیقاً بهخاطر ناکارآمدبودنشان به کار میآیند. یک جور دیگر بگویم. این موضوع امروزه مهمتر از هر زمان دیگری است که نشان دهیم چیزی حیاتیتر از "امر کارآمد" وجود دارد. لذا پذیرش این مقدمه، به نحوی عمیقتر و بهمراتب وجودیتر، کارآمد است. از این منظر هنر و بازی و عشق و اخلاق وقتی به کاری نمیآیند در اوج کارآمدیاند، یعنی همان وقتی که در خدمت هیچ هدفی نیستند و خودشان غایاتی فینفسهاند. با پیگیریِ مسیر این استدلال، به این نتیجه میرسیم که ظاهراً همین پدیده ناکارآمد است که به زندگی معنا و محتوا میدهد. علوم انسانی دقیقاً به این خاطر مهماند که با پدیدههایی مثل هنر و اخلاق و این چیزها سروکار دارند.»
کتاب «ایستگاهها: ده ایده کهن برای زندگی در جهانی نو» با ترجم? علیرضا صالحی در انتشارات ترجمان منتشر شده است.
درباره سوِند برینکمن، نویسنده کتاب «ایستگاهها»
سوِند برینکمن (Svend Brinkmann)، متولد 1975، روانشناس دانمارکی و استاد روانشناسی در دانشگاه آلبورگ دانمارک است و بهعنوان استاد مدعو در نیواسکول نیویورک و دانشگاههای لندن و کاتولیکای میلان هم حضور داشته است. برینکمن در مجل? دانمارکی «پُلیتیکن» نیز یادداشت و معرفی کتاب مینویسد. حوزه اصلی علاقمندی او مطالعات میانرشتهای در زمینههای فلسفه و اخلاق و روانشناسی است. برینکمن از منتقدان جدی کتابهای خودیاری است و از کتابهایش سه کتاب، که سهگانهای در نقد کتابهای خودیاری است، شهرت جهانی بیشتری دارد. «ایستگاهها» یکی از این سهگانه است و دو کتاب دیگر عبارتند از: «محکم بایست: هنر مقاومت در برابر جنون خودیاری» و «فضیلت کناره گرفتن: هنر خویشتنداری در عصر افراط».
رتب? کتاب «ایستگاهها» در گودریدز: 3.33 از 5.
