قرن شوروی

کتاب «قرن شوروي»، اثر موشه لووين
تاريخ روسي? شوروي به‌روايت مورّخي که در دوران استالين در روسيه زيسته است. موشه لووين در کتاب «قرن شوروي»، با عنوان اصلي The Soviet century، که متن اصلي آن نخستين بار در سال 2003 منتشر شد، روايتي متفاوت با روايت‌هاي آشنا و کليشه‌اي از تاريخ روسي? دوران سلط? اتحاد جماهير شوروي و سياست‌هاي شوروي در اين کشور ارائه داده است.
نام شوروي و کمونيسم که به ميان مي‌آيد، معمولاً يکي از نخستين چيزهايي که به ذهن‌ها متبادر مي‌شود عصر وحشت استاليني و تصفيه‌ها و کشتارها و حبس‌ها و تبعيدهاي گسترده آن دوره است. موشه لووين اما در کتاب «قرن شوروي» قصد دارد نشان دهد که دوران استالين و سياست‌هاي او نشانگر تماميت دوران حکومت شوروي نيست و کل دوره تسلط کمونيسم بر روسيه را نمي‌توان با اتکا به عصر استالين شناخت و آن عصر را نشانه‌اي از تمامي سال‌هاي حکومت شوروي قلمداد کرد، اگرچه به اعتقاد لووين اين دوران نشانگر تغيير جهتي در نظام شوروي بوده و تأثيراتي جدي بر اين نظام به جا گذاشته است.
لووين در کتاب «قرن شوروي» نظام شوروي و حاکميت اين نظام را، از دوران ظهور تا فروپاشي آن، در چشم‌اندازي تاريخي مورد بررسي قرار مي‌دهد و در عين حال هر دوره و مرحله از حکومت شوروي را بر اساس مختصات همان دوره مورد بررسي قرار مي‌دهد. در اين کتاب با رويکردي انتقادي نسبت به روايت‌هايي از تاريخ شوروي مواجه مي‌شويم که با جهت‌گيري‌هاي ايدئولوژيک و از منظر ضدکمونيستي نوشته شده‌اند.
موشه لووين در کتاب «قرن شوروي» دوران حکومت شوروي را از منظر مورّخي روايت و بررسي مي‌کند که اطلاعاتش از آن دوره صرفاً متکي به اسناد و مدارک تاريخي و مطالعات آرشيوي نيست و خودش در دوران استالين در روسي? شوروي زندگي و کار کرده و به‌عنوان سرباز جنگيده و آن نظام را از نزديک و از درون تجربه کرده است.
اِريک هابسبام در وصف کتاب «قرن شوروي» گفته است:
«احتمالاً هيچ مورّخ غربي ديگري که درباره اتحاد شوروي کار کرده است نمي‌تواند به اندازه موشه لووين ترکيبي از تجرب? شخصي زندگي با روس‌ها از زمان استالين ـ به‌عنوان سرباز جوان زمان جنگ ـ تا دوران پساکمونيستي را با چنين آشنايي عميق با آرشيوها و مطالب مربوط به عصر شوروي ارائه کند. تأملات او درباره قرن شوروي اداي سهمي مهم به آزادساختن تاريخ شوروي از ميراث ايدئولوژيکي قرن گذشته است و بايد از مواد خواندني اساسي براي تمام کساني باشد که خواستار فهميدن آن هستند.»

مروري بر کتاب قرن شوروي
موشه لووين در کتاب «قرن شوروي» رويکردي متفاوت با رويکردهاي معمول مورّخان غربي را در روايت تاريخ شوروي اتخاذ کرده و دوره‌هاي مختلف اين تاريخ را نه از منظرِ ايدئولوژي ضدکمونيستي، بلکه در پس‌زمين? تاريخي آن دوره‌ها و نيز در چشم‌انداز تاريخيِ مرتبط با تمامي دوران حاکميت شوروي مورد بررسي و تحليل قرار داده است.
لووين کتاب خود را با مقدمه‌اي در باب دوران استالين آغاز مي‌کند و اين پرسش را پيش مي‌کشد که آيا آنچه استالينيسم خوانده مي‌شود و آنچه در دوران استالين در روسيه روي داد برآمده از شخصيت و اعمال فردي خود استالين بود يا استالين خود محصول شرايطي تاريخي بوده است.
لووين کتاب «قرن شوروي» را با استالين آغاز مي‌کند و بعد به عقب و به عصر لنين مي‌رود و آن‌گاه به شوروي بعد از استالين مي‌پردازد و روايت تاريخ نظام شوروي را تا دوران سقوط و فروپاشي آن پي مي‌گيرد و اشتراکات و تفاوت‌هاي سه دوره اصلي نظام شوروي، يعني دوره لنين، استالين و بعد از استالين، را در بستري تاريخي به تصوير مي‌کشد و مرور و ارزيابي کند.
در بخشي از کتاب «قرن شوروي» درباره استالين و ارزيابي‌هاي گوناگون از او آمده است: «[در زمان نگارش اين کتاب، چند سال پيش از 2005] حدود پنجاه سال از مرگ استالين [1953] مي‌گذرد. در اين فاصله منابع جديدي در دسترس قرار گرفته‌اند و کتاب‌هاي خوبي در دست نگارش هستند. اما با وجود اين منابع غني، هنوز دستيابي به تمامي ابعاد شخصيت او دشوار است زيرا ارزيابي‌ها و شهادت‌هاي دست اول تصاوير و لحظات متضادي را به دست مي‌دهند. برخي او را رهبري غيراحساسي و عمل‌گرا، کاملاً مطلع، اغلب مؤدب، و حتي خيرخواه و مهربان معرفي مي‌کنند ـ به عبارت ديگر، دولتمردي معقول. ديگراني هم از او چهره‌اي سرد و تاکتيسيَني فريبکار ارائه مي‌کنند. باز گروهي ديگر او را داراي جنون اِعمال کنترل ترسيم مي‌کنند که به هيچ‌کس و هيچ‌چيز اعتماد نداشت، فردي خشمگين و هيولايي انتقام‌جو بود که به‌ندرت قادر به مهار فوران‌هاي خشم خود مي‌شد؛ يا بدتر، ديوانه‌اي دمدمي‌مزاج بود که اعتقاد داشت قتل‌عام‌هايي که مرتکب شده بود بزرگ‌ترين ابداع سياسي او بوده‌اند. هنرپيشه‌اي ناشي در مقياسي عظيم يا سازمان‌دهي ماهر؟ در نظر بسياري، او چيزي جز يک چهره رقّت‌انگيز نبود که هر کاري را خراب مي‌کرد. آيا او فردي بااستعداد يا حتي نابغه (هرقدر هم از نوع شرير آن) بود؟ يا اين‌که فقط ميان‌مايه‌اي مبتذل و عوضي (perverse)؟
اين واقعيت که ناظراني که در موقعيتي معين در اين‌ خصوص يک نوع اعلام نظر کرده بودند، و بعداً زماني که همان مرد را در موقعيت‌هاي ديگر ديدند در قضاوت خود تجديدنظر نمودند، بر پيچيدگي اين تصويرسازي رنگارنگ مي‌افزايد.
اين‌گونه ارزيابي‌هاي کاملاً متضاد (که برخي‌شان منعکس‌کننده واقعيت و طبيعت استالين هستند) حيرت‌آورند. اما با توجه به اين‌که ما با چهره‌اي سروکار داريم که به صحنه‌سازي دقيقِ نحوه ظاهرشدن خود در برابر ديگران شهرت دارد، مي‌توان به نفع اين برداشت رأي داد که تمام استالين‌هاي متنوعي که به چشم ناظران آمده بودند داراي اصالت و واقعي بودند. درهرحال، بايد به اين نکت? بديهي اذعان کرد: کل پديده استالين داراي يک آغاز و يک پايان بود، که صرفاً نه ناشي از واقعيت آشکار ميرايي آدميان بلکه همچنين ناشي از آن بود که مرحل? انحراف سيستميِ اتحاد شوروي که در زمان استالين دوام آورد داراي حدود طبيعي خود بود. اين امر ما را وامي‌دارد که استالين را دوباره وارد آن جريان تاريخي کنيم که او از آن سر برآورد، به آن اداي سهم کرد، و با مرگ طبيعي خود آن را ترک گفت.»
کتاب «قرن شوروي» با ترجم? پيروز اشرف در انتشارات جهان کتاب منتشر شده است.

درباره موشه لووين، نويسنده کتاب قرن شوروي
موشه لووين (Moshe Lewin)، متولد 1921 و درگذشته به سال 2010، مورّخ و روزنامه‌نگار لهستاني بود. لووين از چهره‌هاي شاخص مکتب مطالعات شوروي بود و در زمين? تاريخ شوروي تخصص داشت. او در زمان حمل? آلمان نازي به لهستان، کشور خود را ترک کرد و به روسي? شوروي رفت. مدتي در شوروي کارگر مزرع? اشتراکي بود و مدتي هم در يک کارخانه مشغول به کار شد. او همچنين در دوران جنگ جهاني دوم به عنوان سرباز در ارتش شوروي خدمت کرد. لووين در فرانسه درگذشت.

رتب? کتاب «قرن شوروي» در گودريدز: 3.90 از 5.