بیگانه کامو در آینه (روشنگران)

رمان «بیگانه کامو در آینه»، اثر کامل داود
بازنویسی «بیگانه»‌ی کامو از زاویه‌ای متفاوت. رمان «بیگانه کامو در آینه»، با عنوان اصلی Meursault, contre-enquête، مکالمه‌ای است انتقادی که کامل داود با رمان معروف «بیگانه»، اثر آلبر کامو، برقرار کرده است. داود در رمان «بیگانه کامو در آینه» قرائتی از رمان «بیگانه» به دست داده که در آن امر محذوف و بیان‌نشده در «بیگانه» روی صحنه آمده و خود را عیان کرده است. او در این رمان، از خلال بازنویسی «بیگانه» به شیوه‌ای دیگر و از منظری متفاوت، تاریخ الجزایر مستعمره و الجزایر بعد از استعمار را روایت می‌کند و تصویری ادبی از یک تاریخ پر از تحقیر و خون و جنایت و جنون و استبداد و نومیدی به دست می‌دهد.
متن اصلی رمان «بیگانه کامو در آینه» نخستین بار در سال 2013 به زبان فرانسوی در انتشارات «برزخ» در الجزیره منتشر شد و یک‌سال بعد این رمان در فرانسه و از طرف ناشری فرانسوی به چاپ رسید و بسیار مورد توجه قرار گرفت و پرفروش شد و جوایزی، از جمله جایزه ادبی معروف و معتبر فرانسوی گنکور، را از آن خود کرد.
رمان «بیگانه کامو در آینه» در سال 2021 از طرف روزنامۀ «گاردین» به عنوان یکی از بهترین رمان‌های کلاسیک جهان انتخاب شده است و مجلۀ «نیویورک تایمز» نیز شماره‌ای را به این رمان اختصاص داده و در دانشگاه هاروارد هم درباره آن بحث شده است.

مروری بر رمان بیگانه کامو در آینه
«امروز مادرم هنوز زنده است.» رمان «بیگانه کامو در آینه» با همین سطر آغازین به مصاف «بیگانه»ی کامو می‌رود که شروعش، «امروز مادرم مُرد.»، یکی از معروف‌ترین شروع‌های داستانی دنیاست.
آنها که رمان «بیگانه»‌ی کامو را خوانده‌اند می‌دانند که مورسو، راوی آن رمان و یکی از معروف‌ترین شخصیت‌های داستانی، بر اثر تابش آفتاب مردی عرب، اهل الجزایر، را به ضرب پنج گلوله کشته است. در رمان «بیگانه» اما هیچ نام و نشانی از عربِ مقتول نیست و او فاقد هویت است. در عوض در رمان «بیگانه کامو در آینه» عربی که به دست مورسو کشته شده صاحب نام و هویت و خانواده می‌شود و نویسنده نام موسی را بر او می‌نهد و رمان را هارون، برادر موسای مقتول، سال‌ها بعد از کشته شدن برادرش به دست مورسو روایت می‌کند. هارون در زمان کشته ‌شدن برادرش هفت سال داشته، اما اکنون که داستان را روایت می‌کند مرد سالخورده‌ای است. از خلال روایت هارون اوضاع نابسامان الجزایر نیز به تصویر کشیده می‌شود؛ الجزایری که اگرچه از یوغِ استعمار خلاص شده اما یوغ‌ استبداد و افراط‌گرایی را بر گردن دارد. بنابراین در رمان «بیگانه کامو در آینه» هم نقد استعمار و استعمارگر مطرح می‌شود و هم نقد الجزایری که از استعمار رها شده اما با مسائلی دیگر دست به گریبان است.
کامل داود در رمان «بیگانه کامو در آینه»، چنانکه راوی در جایی از این رمان بیان می‌کند، رمان «بیگانه» را دوباره و این بار «از راست به چپ» می‌نویسد و عربی را که به دست مورسوی رمان «بیگانه» به قتل رسیده است در کانون روایت خود قرار می‌دهد و با رفتن به درون خانواده این عربِ مقتول داستان الجزایر و استعمار و نیز داستان استقلال الجزایر را روایت کند. مقتولِ رمان «بیگانه»، همان که در رمان «بیگانه کامو در آینه» موسی نام گرفته است، به روایت برادرش کارگری الجزایری بوده و فرزند پدری که یک روز غیبش زده و رفته است. موسی با مادر و برادرش، هارون، زندگی می‌کرده است. اکنون هارون، حین روایت ماجرای قتل برادرش و تأثیر این قتل بر زندگی او و مادرش و طرح احتمالاتی در باب این قتل، به مسائلی چون هویت و استعمار و تحقیر می‌پردازد. او همچنین به روایت‌های کهن گریز می‌زند و ریشه‌های تاریخی اضطراب‌های هویتی مردم خود را پیش می‌کشد. در رمان «بیگانه کامو در آینه» همچنین پای دختری به نام مریم به میان می‌آید که در حال تحقیق و نوشتن رساله‌ای درباره «بیگانه» است و از همین رو سراغ راوی و مادرش می‌آید تا درباره هویت عرب مقتول به دست مورسو اطلاعاتی به دست آورد. راوی عاشق مریم می‌شود و مدتی با او رابطۀ عاشقانه دارد.

درباره کامل داود، نویسنده رمان بیگانه کامو در آینه
کامل داود ( Kamel Daoud)، متولد 1970، روزنامه‌نگار و داستان‌نویس و مقاله‌نویس الجزایری است. او در دانشگاه اورانِ الجزایر ادبیات فرانسه خوانده و سردبیر روزنامۀ فرانسوی‌زبانِ «اوران» است. داود روزنامه‌نگاری حساس به مسائل سیاسی و اجتماعی دوران خود و منتقد حکومت‌های اقتدارگرا و نیز منتقد گرایش‌های پوپولیستی روشنفکران عرب است. حضور او به عنوان روزنامه‌نگاری فعال در صحنۀ حوادث سرزمینش خطر جانی هم برای او داشته است. او در دوران جنگ‌های داخلی الجزایر، جنگ‌هایی که حدود دویست هزار نفر کشته به جا گذاشت و عده‌ای از نویسندگان و روزنامه‌نگاران نیز قربانی آن شدند، چند بار تهدید به مرگ شد. داود درباره بهار عربی نیز مقالاتی نوشته است.

درباره ترجمۀ فارسی رمان بیگانه کامو در آینه
رمان «بیگانه کامو در آینه» با ترجمۀ بهمن یغمایی و محمدهادی خلیل‌نژادی در انتشارات روشنگران و مطالعات زنان منتشر شده است. کتاب با پیشگفتاری در مرور و معرفی و تحلیل رمان «بیگانه کامو در آینه» و معرفی نویسنده آن همراه است.
از این رمان همچنین ترجمه‌ای با عنوان «مُرسو چه کسی را کشت؟» به قلم ابوالفضل الله‌دادی و در انتشارات نگاه و ترجمه‌ای دیگر با عنوان «مورسو، بررسی مجدد» به قلم سمیرا رشیدپور و در انتشارات ققنوس منتشر شده است.

رتبۀ رمان «بیگانه کامو در آینه» در گودریدز: 3.50 از 5.