کتاب «تاريخ شنيدن: از موتسارت تا موسيقي الکترونيک» نوشت? پيتر زِندي
آيا شنيدنِ موسيقي را ميتوان شنيد؟ اين پرسش غريبي است که در کتاب «تاريخ شنيدن: از موتسارت تا موسيقي الکترونيک» با آن مواجه ميشويم.
«تاريخ شنيدن»، با عنوان اصلي Ecoute : une histoire de nos oreilles، کتابي است درباره موسيقي که با تمرکزي تاريخي بر مفهوم شنيدن موسيقي و رژيمهاي حقوقي تأثيرگذار بر عمل شنيدن نوشته شده است.
پيتر زِندي در کتاب «تاريخ شنيدن»، با رويکرد فلسفي و جامعهشناختي مبتني بر زيباييشناسي انتقادي، گوش دادن به موسيقي را در چشماندازي تاريخي و حقوقي بررسي ميکند تا نشان دهد که چه سازوکارهاي حقوقي و فنّي در نحوه شنيدن موسيقي نقشي تعيينکننده داشتهاند و شنيدن چگونه در عصر مدرن و بر اثر قوانيني نظير قوانين مربوط به کپيرايت و حقوق پديدآورندگان موسيقي اَشکالي خاص به خود گرفته است.
با خواندن کتاب «تاريخ شنيدن» درمييابيم که چگونه وقتي به اثري موسيقايي گوش ميدهيم شنيدنِ خود را نيز بشنويم و در آن و در آنچه شيوه شنيدن ما را تعيين ميکند تأمل کنيم و همچنين در اينکه ما به عنوان شنونده و با نوع شنيدنمان چه نقشي در اثر موسيقايي ايفا ميکنيم و چگونه به نحوي آن را بازآفريني و در آن مداخله ميکنيم و اصلاً به لحاظ حقوقي چقدر حق چنين مداخلهاي را داريم.
متن اصلي کتاب «تاريخ شنيدن» نخستين بار در سال 2001 به زبان فرانسوي و همراه با ديباچهاي به قلمِ ژان ـ لوک نانسي منتشر شده است.
مروري بر کتاب «تاريخ شنيدن»
پيتر زِندي در کتاب «تاريخ شنيدن»، به زباني گرم و خودماني، تجرب? گوش دادن به موسيقي را از منظري حقوقي، اجتماعي، تاريخي و فلسفي مورد بررسي و تحليل قرار داده است. زِندي در اين کتاب، ضمن ارجاع به دورههاي مختلف تاريخ موسيقي، به خاطرات خود از شنيدن موسيقي نيز گريز ميزند تا تمثيلهايي ملموستر براي بيان مفهومي بيابد که ميخواهد آن را، با هم? بغرنجياش، به زباني ساده بيان کند. زِندي در «تاريخ شنيدن» نشان ميدهد که گوش دادن در عين سادگي پيچيده است و فرايندي است که سازوکارِ آن را به تمامي فرديت شنونده تعيين نميکند. در کتاب «تاريخ شنيدن» سخن از رژيمهايي است که سازوکار شنيدن موسيقي را تعيين ميکنند و همچنين سخن از شنيدن به مثابه عملي فعالانه که در اثر موسيقايي مداخله ميکند. زِندي در «تاريخ شنيدن» به تأمل در امکان و ميزان اين مداخله، با توجه به قوانين قضايي و حقوقي مربوط به اثر موسيقايي، ميپردازد. از ديد زِندي گوش دادن به موسيقي واجد يک تاريخ است و او قصد دارد اين تاريخ را براساس تحولاتي، از جمله تحولات فنّي مربوط به توليد و ضبط و پخش و تکثير آثار موسيقايي و تحول خود موسيقي، مورد بررسي قرار دهد. او نشان ميدهد که تغييرات فنّي که بر اثر پيشرفت تکنولوژي در توليد و تکثير و پخش آثار موسيقايي پديد آمدهاند چطور بر شنيدن ما نيز اثر گذاشتهاند. در اين کتاب شنونده موسيقي کسي است که گويي با سهيم کردن ديگران در تجرب? خود از شنيدن يک اثر موسيقايي برداشت خاص خود را از اثر ارائه ميدهد و اينگونه در اثر موسيقايي مداخله ميکند، اما پرسش ديگر اين است که آيا ديگراني که در تجرب? او سهيم شدهاند نيز اثر را مانند او ميشنوند و در اين ميان بر سر آنچه خود مؤلفِ اثر هنگام خلق آن در گوش خود ميشنيده چه ميآيد و تکليف و حقوق مربوط به آن چيست؟
چنانکه زِندي خود تأکيد ميکند در کتاب «تاريخ شنيدن» با اين پرسشها مواجهيم: «اثر موسيقي شنونده را در چه جايگاهي قرار ميدهد؟ چه شنيدني را از ما ميطلبد؟ چه تمهيداتي را براي جهتدهي به شنيدن به کار ميبندد؟ همچنين، چه فضايي را درون خود براي همنوازي باز گذاشته است، خواه براي نوازندگان، خواه شنوندگان يا کساني که آن را با ساز يا بدون ساز تفسير ميکنند؟ اثر موسيقي چگونه با ساختار يا معماري ويژهاش امکاناتي را در دل خود براي درک فعال، اقتباس يا تنظيم فراهم ميآورد؟» و نيز با اين پرسشها که: «چه کسي در موسيقي صاحب حق است؟» يا «با توجه به آنچه در اثر درج يا مقدر شده است، سوژهاي که موسيقي خطاب قرار ميدهد يا برميسازد کيست؟ و چه وظيفهاي بر اين سوژه محول شده تا انجام دهد؟ به عبارت ديگر، اين شنونده ـ سوژه، يا طرف خطاب موسيقي، براي احقاق حق بر موسيقي چه بايد بکند؟»
کتاب «تاريخ شنيدن» از ديباچ? ژان ـ لوک نانسي با عنوان «آسکولتاندو»، مقدمهاي از نويسنده با عنوان «پرلود و خطابهنامه: من گوش ميدهم» و چهار فصل و مؤخرهاي با عنوان «گوش دادن پلاستيک» تشکيل شده است.
فصلهاي چهارگان? کتاب عبارتند از: «حق مؤلف، حق شنونده (خاطرات اجداد ما)»، «نوشتنِ شنيدن: تنظيم، ترجمه، نقد»، «سازهاي شنيداري ما در پيشگاه قانون (بخش دوم خاطرات)» و «گوش دادن (به گوش دادن): برساختن گوش مدرن».
کتاب «تاريخ شنيدن: از موتسارت تا موسيقي الکترونيک» با ترجم? محمد سپاهي در انتشارات دمان منتشر شده است.
درباره پيتر زِندي، نويسنده کتاب «تاريخ شنيدن»
پيتر زِندي (Peter Szendy)، متولد 1966، فيلسوف و موسيقيشناس فرانسوي است.
رتب? کتاب «تاريخ شنيدن» در گودريدز: 3.92 از 5.
