کتاب «خداپرستان سوسياليست: از محفلها تا جمعيت آزادي مردم ايران (1332 – 1323)» نوشت? محمدحسين خسروپناه
پژوهشي تاريخي در يکي از نهضتهاي شکلگرفته در ايران ده? 20 خورشيدي. محمدحسين خسروپناه در کتاب «خداپرستان سوسياليست: از محفلها تا جمعيت آزادي مردم ايران (1332 – 1323)» از شکلگيري و سير تکوين نهضتي در ايران نوشته است بعد از ده? 20 خورشيدي و سقوط رضاشاه در ايران معاصر پاگرفت و ماهيتي اسلامي – سوسياليستي داشت. «خداپرستان سوسياليست» گروهي بودند که تئوريهايشان مبتني بر آشتيدادن اسلام شيعي و سوسياليسم بود و هدفشان برقراري عدالت اجتماعي در جامعه. آنها منتقد مارکسيسم بودند و بينشان با حزب توده و گرايشهاي مارکسيستي مرزبندي وجود داشت. از رهبران و نظريهپردازان اصلي اين گروه محمد نخشب بود که در کتاب «خداپرستان سوسياليست» بهطور مفصل و با ارجاع به نوشتههاي او به آراء و نظرياتش پرداخته شده است. «خداپرستان سوسياليست» کتابي است مناسب براي علاقمندان و پژوهشگران تاريخ معاصر ايران و بهويژه پژوهشگران انديش? ديني در ايران معاصر و آنها که جريانهاي گوناگون انديش? ديني و و رويکرد سياسي و نسبت هر کدام از اين جريانها با سياست را دنبال ميکنند.
در اين کتاب، با استناد به اسناد و متون مختلف مرتبط با گروه خداپرستان سوسياليست و نوشتههاي محمد نخشب، از چندوچون و ماهيت اين گروه و نظريات و اهداف و رويکردشان سخن رفته و همچنين به نقد ديدگاههايشان پرداخته شده است.
مروري بر کتاب «خداپرستان سوسياليست»
کتاب «خداپرستان سوسياليست» از پيشگفتار، شش فصل، دوازده پيوست و مجموعه تصاوير و اسنادي مربوط به موضوع کتاب تشکيل شده است. خسروپناه در پيشگفتار اين کتاب ابتدا به جريانهاي گوناگون مذهبي در ايران عصر قاجار و پهلوي و نوع رابط? هرکدام از اين جريانها با سياست اشارهاي کلي کرده و از نهضت خداپرستان سوسياليست نيز به عنوان يکي از اين جريانها سخن گفته است. او در اين پيشگفتار از وجوه تمايز هرکدام از جريانهاي مذهبي مورد اشاره سخن گفته و تفاوت هر يک از آنها را در رويکردشان به سياست بيان کرده است.
کتاب «خداپرستان سوسياليست» پس از اين پيشگفتار وارد بحث اصلي ميشود و در فصلهاي مختلف چگونگي پديد آمدن نهضت خداپرستان سوسياليست و زمين? پيدايش اين نهضت و انديشهها و ديدگاههاي آن را بيان ميکند. در اين کتاب، با ارجاع به آثار و نوشتههاي محمد نخشب که از رهبران و بنيانگذاران و نظريهپردازان مطرح خداپرستان سوسياليست بوده و با نقل نقدهاي خداپرستان سوسياليست به مارکسيسم و حزب توده، مرزبندي اين گروه با حزب توده و مارکسيسم نشان داده شده است. خسروپناه خط سير خداپرستان سوسياليست را از نخستين جرقههاي شکلگيري و زمينههاي تاريخي و سياسي و اجتماعي پيدايش اين نهضت تا مراحل بعدي شکلگيري آن، از جمله استعفاي اعضاي نهضت و جداييشان از حزب ايران و تشکيل جمعيت آزادي مردم ايران، دنبال ميکند و همچنين از منظري انتقادي وجه تئوريک اين نهضت و ديدگاههاي نظري آن را مورد تحليل قرار ميدهد. از جمله منابعي که در نگارش اين کتاب به کار رفته، چنانکه خسروپناه خود در پيشگفتار کتاب اشاره ميکند، خاطرات حسين راضي، از رهبران و شخصيتهاي مهم نهضت خداپرستان سوسياليست، در گفتگو با سيدقاسم ياحسيني است.
فصلهاي ششگان? کتاب «خداپرستان سوسياليست» عبارتند از: «دين و دولت پس از شهريور 1320»، «مبارزه با حزب توده ايران»، «گامهاي نخستين براي راهي ديگر»، «بهسوي مبارزه مستقل و علني»، «دو هدف با دو روش» و «به فرمان تاريخ، براي رهايي».
از جمله مطالبي هم که در بخش پيوستهاي کتاب آمده ميتوان به سرمقالههايي از روزنام? صبح اميد، اعلامي? افراد مستعفي از حزب ايران، نوشتهاي از محمد نخشب با عنوان «مبارزه ادامه خواهد داشت»، مرامنام? جمعيت آزادي مردم ايران و آييننام? موقت تشکيلات کل جمعيت آزادي مردم ايران اشاره کرد.
در بخشي از پيشگفتار کتاب «خداپرستان سوسياليست» درباره اين نهضت آمده است: «نهضت خداپرستان سوسياليست، پيش از هر چيز در واکنش به فعاليت حزب توده شکل گرفت. خداپرستان سوسياليست که تحت تأثير افکار و عقايد اجتماعي و شيوه سازماندهي و فعاليت حزب توده قرار گرفته و در عين حال، مخالف ماترياليسم و مارکسيسم بودند و نظام سياسي و اجتماعي موجود را قبول نداشتند، با نقد ماترياليسم و مارکسيسم و انتشار آثاري در اين زمينه، مباني نظري نقد مارکسيسم و ماترياليسم را براي نيروهاي مذهبي فراهم کردند. علاوه بر آن، با ارائ? ايدئولوژي سوسياليسم برپاي? خداپرستي، درصدد برآمدند راهي متفاوت از مارکسيسم براي تحقق عدالت اجتماعي ارائه کنند.»
کتاب «خداپرستان سوسياليست: از محفلها تا جمعيت آزادي مردم ايران (1332 – 1323)» در انتشارات کتاب پيام امروز منتشر شده است.
درباره محمدحسين خسروپناه، نويسنده کتاب «خداپرستان سوسياليسم»
محمدحسين خسروپناه، متولد 1342 در کرمانشاه، تاريخنگار و پژوهشگر ايراني است. خسروپناه تحصيلکرده علوم سياسي است. تاريخ احزاب سياسي و جنبش زنان در ايران موضوعات اصلي پژوهشهاي تاريخي خسروپناه هستند. از خسروپناه، علاوه بر کتابهاي پژوهشي مختلف در زمين? تاريخ، مقالات بسياري نيز در نشريات منتشر شده است.
از آثار پژوهشي او ميتوان به کتابهاي «جمعيّت فرهنگ رشت: 1310 ـ 1296 شمسي»، «سازمان افسران حزب توده ايران: 1333 ـ 1323»، «جمعيت نسوان وطنخواه ايران: 1301 ش ـ 1314»، «گريگور يقيکيان؛ گرايشي در سوسيال دموکراسي ايران 1327 ـ 1289 ه.ش (گزيدهاي از مقالهها و نوشتهها)» و «شبهاي نويسندگان و شاعران ايران، انستيتو گوته ـ تهران، 27 ـ 18 مهر 1356» اشاره کرد.
