خداپرستان سوسیالیست

کتاب «خداپرستان سوسیالیست: از محفل‌ها تا جمعیت آزادی مردم ایران (1332 – 1323)» نوشتۀ محمدحسین خسروپناه
پژوهشی تاریخی در یکی از نهضت‌های شکل‌گرفته در ایران دهۀ 20 خورشیدی. محمدحسین خسروپناه در کتاب «خداپرستان سوسیالیست: از محفل‌ها تا جمعیت آزادی مردم ایران (1332 – 1323)» از شکل‌گیری و سیر تکوین نهضتی در ایران نوشته است بعد از دهۀ 20 خورشیدی و سقوط رضاشاه در ایران معاصر پاگرفت و ماهیتی اسلامی – سوسیالیستی داشت. «خداپرستان سوسیالیست» گروهی بودند که تئوری‌هایشان مبتنی بر آشتی‌دادن اسلام شیعی و سوسیالیسم بود و هدفشان برقراری عدالت اجتماعی در جامعه. آنها منتقد مارکسیسم بودند و بین‌شان با حزب توده و گرایش‌های مارکسیستی مرزبندی وجود داشت. از رهبران و نظریه‌پردازان اصلی این گروه محمد نخشب بود که در کتاب «خداپرستان سوسیالیست» به‌طور مفصل و با ارجاع به نوشته‌های او به آراء و نظریاتش پرداخته شده است. «خداپرستان سوسیالیست» کتابی است مناسب برای علاقمندان و پژوهشگران تاریخ معاصر ایران و به‌ویژه پژوهشگران اندیشۀ دینی در ایران معاصر و آنها که جریانهای گوناگون اندیشۀ دینی و و رویکرد سیاسی و نسبت هر کدام از این جریانها با سیاست را دنبال می‌کنند.
در این کتاب، با استناد به اسناد و متون مختلف مرتبط با گروه خداپرستان سوسیالیست و نوشته‌های محمد نخشب، از چندوچون و ماهیت این گروه و نظریات و اهداف و رویکردشان سخن رفته و همچنین به نقد دیدگاه‌هایشان پرداخته شده است.

مروری بر کتاب «خداپرستان سوسیالیست»
کتاب «خداپرستان سوسیالیست» از پیشگفتار، شش فصل، دوازده پیوست و مجموعه تصاویر و اسنادی مربوط به موضوع کتاب تشکیل شده است. خسروپناه در پیشگفتار این کتاب ابتدا به جریان‌های گوناگون مذهبی در ایران عصر قاجار و پهلوی و نوع رابطۀ هرکدام از این جریانها با سیاست اشاره‌ای کلی کرده و از نهضت خداپرستان سوسیالیست نیز به عنوان یکی از این جریان‌ها سخن گفته است. او در این پیشگفتار از وجوه تمایز هرکدام از جریان‌های مذهبی مورد اشاره سخن گفته و تفاوت هر یک از آنها را در رویکردشان به سیاست بیان کرده است.
کتاب «خداپرستان سوسیالیست» پس از این پیشگفتار وارد بحث اصلی می‌شود و در فصل‌های مختلف چگونگی پدید آمدن نهضت خداپرستان سوسیالیست و زمینۀ پیدایش این نهضت و اندیشه‌ها و دیدگاه‌های آن را بیان می‌کند. در این کتاب، با ارجاع به آثار و نوشته‌های محمد نخشب که از رهبران و بنیانگذاران و نظریه‌پردازان مطرح خداپرستان سوسیالیست بوده و با نقل نقدهای خداپرستان سوسیالیست به مارکسیسم و حزب توده، مرزبندی این گروه با حزب توده و مارکسیسم نشان داده شده است. خسروپناه خط سیر خداپرستان سوسیالیست را از نخستین جرقه‌های شکل‌گیری و زمینه‌های تاریخی و سیاسی و اجتماعی پیدایش این نهضت تا مراحل بعدی شکل‌گیری آن، از جمله استعفای اعضای نهضت و جدایی‌شان از حزب ایران و تشکیل جمعیت آزادی مردم ایران، دنبال می‌کند و همچنین از منظری انتقادی وجه تئوریک این نهضت و دیدگاه‌های نظری آن را مورد تحلیل قرار می‌دهد. از جمله منابعی که در نگارش این کتاب به کار رفته، چنانکه خسروپناه خود در پیشگفتار کتاب اشاره می‌کند، خاطرات حسین راضی، از رهبران و شخصیت‌های مهم نهضت خداپرستان سوسیالیست، در گفتگو با سیدقاسم یاحسینی است.
فصل‌های شش‌گانۀ کتاب «خداپرستان سوسیالیست» عبارتند از: «دین و دولت پس از شهریور 1320»، «مبارزه با حزب توده ایران»، «گام‌های نخستین برای راهی دیگر»، «به‌سوی مبارزه مستقل و علنی»، «دو هدف با دو روش» و «به فرمان تاریخ، برای رهایی».
از جمله مطالبی هم که در بخش پیوست‌های کتاب آمده می‌توان به سرمقاله‌هایی از روزنامۀ صبح امید، اعلامیۀ افراد مستعفی از حزب ایران، نوشته‌ای از محمد نخشب با عنوان «مبارزه ادامه خواهد داشت»، مرامنامۀ جمعیت آزادی مردم ایران و آیین‌نامۀ موقت تشکیلات کل جمعیت آزادی مردم ایران اشاره کرد.
در بخشی از پیشگفتار کتاب «خداپرستان سوسیالیست» درباره این نهضت آمده است: «نهضت خداپرستان سوسیالیست، پیش از هر چیز در واکنش به فعالیت حزب توده شکل گرفت. خداپرستان سوسیالیست که تحت تأثیر افکار و عقاید اجتماعی و شیوه سازماندهی و فعالیت حزب توده قرار گرفته و در عین حال، مخالف ماتریالیسم و مارکسیسم بودند و نظام سیاسی و اجتماعی موجود را قبول نداشتند، با نقد ماتریالیسم و مارکسیسم و انتشار آثاری در این زمینه، مبانی نظری نقد مارکسیسم و ماتریالیسم را برای نیروهای مذهبی فراهم کردند. علاوه بر آن، با ارائۀ ایدئولوژی سوسیالیسم برپایۀ خداپرستی، درصدد برآمدند راهی متفاوت از مارکسیسم برای تحقق عدالت اجتماعی ارائه کنند.»
کتاب «خداپرستان سوسیالیست: از محفل‌ها تا جمعیت آزادی مردم ایران (1332 – 1323)» در انتشارات کتاب پیام امروز منتشر شده است.

درباره محمدحسین خسروپناه، نویسنده کتاب «خداپرستان سوسیالیسم»
محمدحسین خسروپناه، متولد 1342 در کرمانشاه، تاریخ‌نگار و پژوهشگر ایرانی است. خسروپناه تحصیلکرده علوم سیاسی است. تاریخ احزاب سیاسی و جنبش زنان در ایران موضوعات اصلی پژوهشهای تاریخی خسروپناه هستند. از خسروپناه، علاوه بر کتاب‌های پژوهشی مختلف در زمینۀ تاریخ، مقالات بسیاری نیز در نشریات منتشر شده است.
از آثار پژوهشی او می‌توان به کتاب‌های «جمعیّت فرهنگ رشت: 1310 ـ 1296 شمسی»، «سازمان افسران حزب توده ایران: 1333 ـ 1323»، «جمعیت نسوان وطن‌خواه ایران: 1301 ش ـ 1314»، «گریگور یقیکیان؛ گرایشی در سوسیال دموکراسی ایران 1327 ـ 1289 ه.ش (گزیده‌ای از مقاله‌ها و نوشته‌ها)» و «شب‌های نویسندگان و شاعران ایران، انستیتو گوته ـ تهران، 27 ـ 18 مهر 1356» اشاره کرد.