در باب عقل پوپولیستی

کتاب «در باب عقل پوپولیستی» نوشتۀ ارنستو لاکلائو
On populist reason
مهمترین کتاب ارنستو لاکلائو کتاب «در باب عقل پوپولیستی» است که ایده‌های فلسفی او را در جهان مدرن به مخاطب بیان می‌کند. لاکلائو فیلسوفی است که پروژه‌های زیستی جهان مدرن، لیبرالیسم و مارکسیسم را مورد نقد قرار می‌دهد. او کامل‌ترین نقدها را بر سنت فکری مارکسیست نوشته است. نویسنده با تفسیرهای عمیق و تحلیل‌هایش در ایده‌های اصلیِ امر سیاسی، یکی از مهم‌ترین کتاب‌های فلسفه‌ی سیاسی را به مخاطب ارائه داده است.
مترجم در بخشی از مقدمه می‌نویسد: «لاکلائو با نگاهی به گذشته، یک قوه‌ی تشخیص فلسفی می‌پروراند که او را در موشکافی گفتمان سیادت‌طلبانه خواص یا سرآمدان یاری می‌دهد، و در تقابل شدید با برخی از تحلیل‌گران پوپولیسم، وی علاقه‌مند به اثبات پوپولیسم چنان یک ویژگی فرهنگی برای آمریکایی لاتین نیست، بلکه آن را زاییده‌ی شرایط سیاسی مورد استفاده احزاب راست یا چپ در نقاط دیگر می‌داند. با پدیداری سیاست‌های پوپولیستی در کشورهای جهان سوم، او ریشه‌های این سیاست‌ها را در پیشنیه‌ی فرهنگی آن جوامع دنبال می‌کند تا ببیند که چگونه ریشه‌های واقعی پوپولیسم کنار زده شده‌اند.»
درباره کتاب «در باب عقل پوپولیستی»
کتاب با مباحث ریز و جزئیات بسیار، نقدی همه جانبه از نویسنده دارد و با ایده‌های نویسنده درباره امر سیاسی، مارکسیسم، دموکراسی، عقلانیت پوپولیستی و پوپولیسم طبقه‌بندی شده است. کتاب، پرسش‌هایی را مطرح می‌کند که مخاطب با موانع بحران‌های مارکسیسم بیشتر آشنا می‌شود. کتاب حاضر دارای سه بخش و هشت فصل است. عنوان بخش اول «بدنام کردن توده‌ها» است که از سه فصل با نام‌های «پوپولیسم: ابهامات و تناقضات»، «گوستاو لوبون: تلقین و بازنمایی تحریف‌شده» و «تلقین، تقلید، همسان‌سازی» تشکیل شده است. بخش دوم «برساخت «مردم»» نام دارد و در سه فصل ««مردم» و تولید مقالی تهی‌بودگی»، «دال‌های شناور و ناهمگنی اجتماعی» و «پوپولیسم، بازنمایی و دمکراسی» تشکیل شده و در آن نویسنده به واکاوی مفاهیمی چون «دال شناور»، «ناهمگنی اجتماعی»، «دموکراسی» و «بازنمایی» می‌پردازد. «گونه‌های پوپولیسم» عنوان بخش سوم است که دو فصل دارد با نام: «حماسه پوپولیسم» و «موانع و محدودیت‌های برساخت مردم». این فصل‌ها به موارد تاریخی و شرایط پدیداری همسانی‌های مردمی می‌پردازد و محدودیت‌های موجود در برساخت همسانی‌های مردمی را بررسی می‌کند.

در بخشی از کتاب می‌خوانیم:
«تفاوت میان جامعیت‌بخشی یک پوپولیست و یک نهادگرا را باید در سطح این دال‌های مزیت‌یافته و سیادت‌طلب یافت که همچون نقاط گره‌ای، مجموعه‌ای از سازند مقالی را ساختارپردازی می‌کنند. ناهمسانی و هم‌ارزی در هر دو مورد وجود دارد، اما گفتمان نهادگرا گفتمانی است که سعی می‌کند محدوده‌ی سازند مقالی را با محدوده‌ی اجتماع منطبق کند. بنابراین اصل جهانی «ناهمسان‌بودگی» به هم‌ارزی چیره در آن فضای همگن اجتماعاتی تبدیل می‌شود. (برای مثال به یک ملت دیزرائیلی فکر کنید.) عکس این مسئله در مورد پوپولیسم اتفاق می‌افتد: مرز تنافی جامعه را به دو فوج تقسیم می‌کند. در این حالت مردم چیزی کمتر از جامعیت اعضای اجتماع است: این یک همنه‌ی جزئی است که با این همه آرزو دارد که به‌عنوان تنها جامعیت قانونی تصور شود. اصطلاحات سنتی ـ که به زبان مشترک ترجمه شده است ـ این تفاوت را آشکار می‌کند: مردم را می‌توان پوپولیس، پیکره‌ی تمام شهروندان، یا پِلِبس، مزیت‌نیافتگان، تصور کرد. با این حال، حتی این تمایز دقیقا مقصود من را برآورده نمی‌کند، زیرا این تمایز می‌تواند به سرعت تغییر قانونی پیدا کند، و در این صورت به سادگی می‌شود ناهمسانی در یک فضای همگن که با تمام اجزای همنه‌ی آن مشروعیت جهان‌شمولی می‌بخشد ـ یعنی ‌اینکه رابطه بین دو اصطلاح آن یک رابطه‌ی پادستیز نخواهد بود. برای اینکه مردم را از پوپولیسم داشته باشیم، به چیز دیگری نیاز داریم: ما به یک پِلِبس نیاز داریم که ادعا می‌کند که پوپولوس قانونی است ـ یعنی یک جزئیتی که می‌خواهد در جایگاه جامعیت اجتماع عمل کند. (تمام قدرت از آن شوروی ـ یا هم‌ارز آن در گفتمان‌های دیگر ادعای کاملا پوپولیستی خواهد بود.) در مورد گفتمان نهادگرا دیدیم که ناهمسان بودگی ادعا می‌کند تنها هم‌ارز قانونی است: تمام ناهمسانی‌ها با یک ارزش برابر درون جامعیتی گسترده‌تر لحاظ می‌شوند. در مورد پوپولیسم، این تقارن از میان می‌رود: جزئی وجود دارد که خود را با کل همسان‌سازی می‌کند. بنابراین، همان‌طور که تاکنون دریافته‌ایم ـ یک تنافی رادیکال درون فضای اجتماعاتی رخ خواهد داد.»
درباره نویسنده کتاب «در باب عقل پوپولیستی»
ارنستو لاکلائو فیلسوف آرژانتینی است که سال 1935 به دنیا آمد. او در دانشگاه بوینس آیرس تحصیل کرد و سال 1969 عضو حزب سوسیالیست ملی شد. لاکلائو از بنیانگذاران «مکتب تحلیل گفتمان اِسِکس» در انگلستان بوده است. او به همراه همسرش، شانتال موفه از سردمداران مکتب مذکور شناخته می‌شوند.
ارنستو لاکلائو در سال 2014 چشم از جهان فرو بست.
درباره ترجمۀ فارسی کتاب «در باب عقل پوپولیستی»
کتاب «در باب عقل پوپولیستی» توسط علی ربیعی به فارسی برگردانده شده است. نشر نیماژ کتاب را برای علاقه‌مندان چاپ و منتشر کرده است. اما ترجمه دیگری از کتاب با عنوان «درباره‌ی عقل پوپولیستی» توسط مراد فرهادپور و جواد گنجی به فارسی برگردانده شده است که نشر مرکز چاپ و انتشار آن را به عهده داشته است.
رتبه کتاب «در باب عقل پوپولیستی» در گودریدز: 4 از 5