کتاب «سينماي ناصر تقوايي» نوشت? سعيد عقيقي و رضا غياث
کتابي براي علاقمندان سينماي ايران و بهويژه علاقمندان فيلمهاي ناصر تقوايي. سعيد عقيقي و رضا غياث در کتاب «سينماي ناصر تقوايي» کارنام? سينمايي ناصر تقوايي را فيلمبهفيلم دنبال و بررسي کردهاند.
کتاب «سينماي ناصر تقوايي» دنياي سينماييِ کارگرداني را زير ذرهبين ميگذارد که يکي از اَرکانِ سينماي پيشروِ ايران است. ناصر تقوايي ساختن فيلم داستاني را با فيلم «آرامش در حضور ديگران»، که اقتباسي از قصهاي به همين نام از غلامحسين ساعديست، شروع کرد. او با اين فيلم به يکي از اضلاع اصليِ جريانِ موسوم به «موج نوِ سينماي ايران» بدل شد، که جرياني در تقابل با فيلم فارسي بود. تقوايي اما کار فيلمسازي را با ساختن فيلم مستند شروع کرد. در کتاب «سينماي ناصر تقوايي» هم به فيلمهاي داستاني تقوايي و سريال «داييجان ناپلئون»، که يکي از سريالهاي ماندگار ايراني است، پرداخته شده و هم به فيلمهاي مستند او. در اين کتاب همچنين سعي شده موقعيت کلي ناصر تقوايي در سينماي ايران ترسيم شود.
مروري بر کتاب «سينماي ناصر تقوايي»
کتاب «سينماي ناصر تقوايي» از پيشگفتاري بهقلمِ سعيد عقيقي، دوازده مقاله، پينوشت و فيلمشناسي ناصر تقوايي تشکيل شده است. مقالههاي کتاب، چنانکه سعيد عقيقي در پيشگفتار توضيح داده است، بعضي بهقلمِ خود او و بعضي بهقلمِ رضا غياث نوشته شدهاند و بعضي نيز ماحصل کار مشترکِ هر دو نويسندهاند.
در پيشگفتارِ سعيد عقيقي بر کتاب «سينماي ناصر تقوايي» از موقعيت تقوايي به عنوان فيلمسازي بهحاشيهراندهشده سخن رفته و سير فيلمسازيِ او با توجه به همين موقعيت و براساس موانع و بنبستهايي که او در کار فيلمسازياش با آنها روبهرو بوده ترسيم شده است. عقيقي، با وامي که از گفت? خود تقوايي ميگيرد، اصطلاح «آدم زيادي» را در تعريف موقعيت حاشيهاي او در سينماي ايران به کار ميبرد و از تقوايي به عنوان فيلمسازي ياد ميکند که امکان بروز تمام و کمل تواناييهاي خود را نيافته و هنرش آنطور که بايد و شايد به چشم نيامده است.
بخش بعديِ کتابِ «سينماي ناصر تقوايي» مقالهايست با عنوان «مؤلفِ ضدمؤلف؟». تمرکز اصلي اين مقاله بر وجهِ تأليفي فيلمهاي تقوايي است و در آن تلاش شده است که عناصر و مؤلفههاي مشترک فيلمهاي تقوايي بازيابي و نشان داده شود. در مقال? «مؤلفِ ضدمؤلف؟» مؤلفههاي فيلمسازيِ تقوايي به سه دسته تقسيم شدهاند که عبارتند از: «مؤلفههاي کلان، مثل استانداردسازي سينمايي که نبرد دائمياش با شرايط توليد را نشان ميدهد؛ مؤلفههاي مضموني که ميتوان ايدهي فروپاشي رواني را در اغلب آنها تشخيص داد؛ و سرانجام مؤلفههاي ساختاري که بر مبناي ميزانسن شکل ميگيرد و طراحي بصري دنياي فيلمساز را ميسازد.»
مقالات بعدي کتاب «سينماي ناصر تقوايي» بهترتيب عبارتند از: «از داستان به فيلم: فراسوي اقتباس»، «آرامش در حضور ديگران: نجات خود يا ديگري؟»، «صادقکرده: در غياب صداي زنانه»، «نفرين: بازگشت ديرهنگام ديگري»، «داييجان ناپلئون: زندگي فناناپذير آقاي سالار»، «ناخداخورشيد: کلاسيک ايراني»، «اي ايران: آسپيران به جاي مشقاسم»، «کاغذ بيخط: آفرينش يک "رؤيا"ي مخالف»، «همسفران واقعيت (مستندهاي تقوايي)»، «رهايي: نجات خود و ديگري» و «کشتي يوناني: به دنبال گوهرمراد». بعد از اين مقالات، پينوشت کتاب آمده که يادداشتيست کوتاه در يادآوري انسجام هنري و زيباييشناختي فيلمهاي تقوايي و اينکه او در فيلمهايش به جاي اينکه غنا و انسجام زيباييشناختي کارش را فداي پيام و نيّتِ پشت فيلمهايش کند، پيام را از طريق پرداخت ماهران? عناصر هنري و زيباييشناختي منتقل ميکند.
بعد از پينوشت، فيلمشناسي ناصر تقوايي آمده است. کتاب «سينماي ناصر تقوايي» همچنين با عکسهايي همراه است.
در بخشي از اين کتاب ميخوانيد: «اعتبار ناصر تقوايي به نحوي شهودي و خودانگيخته در آثارش ريشه دارد. استعداد او در بهترين سالهاي شکوفايي مهري برنينگيخته و موفقيتهاي بينالمللي آثار او در حدي نبوده که به رسم روز برايش گروه هواداراني بتراشد. طي پنج دههاي که او به سينما پرداخته، کمترين زمان ممکن را به لذت بردن از نحوهي کار با دستمايههاي متنوع در شرايط سخت گذرانده، بيشترِ عمرش در نبرد با سانسور و سرمايهسالاري و کجفهمي سپري شده، و ستايشهاي گاهبهگاه و ديرهنگام از او نيز به بزرگداشت سالهاي فيلم نساختنش تغيير ماهيت داده است.»
کتاب «سينماي ناصر تقوايي» در نشر چشمه منتشر شده است.
درباره سعيد عقيقي و رضا غياث، نويسندگان کتاب «سينماي ناصر تقوايي»
سعيد عقيقي، متولد 1349 در کرمانشاه، فيلمنامهنويس، مدرس و منتقد سينما، فيلمساز، مقالهنويس، مترجم و شاعر ايراني است. مقالات سينمايي عقيقي در نشريات مختلفي، از جمله مجلات «فيلم» و «دنياي تصوير» و روزنام? «اعتماد»، منتشر شده است. از فيلمنامههاي او ميتوان به «سايههاي موازي» و «شبهاي روشن» و از کتابهايش در زمين? نقد و تحليل فيلم ميتوان به کتابهاي «زير پوست قصهها: سينماي رخشان بنياعتماد»، «نگاهي به سينماي معاصر»، «سينماي آزار» و «رازهاي جدايي: سينماي اصغر فرهادي» اشاره کرد. از سعيد عقيقي مجموعه شعري هم به نام «از سر بيحواسي» منتشر شده است. فيلمنام? «سرگذشت آدل.ه.» نوشت? فرانسوا تروفو، از ترجمههاي اوست.
عقيقي در سال 1374 جايزه بهترين نقد هنري سال جشنواره مطبوعات و در سال 1382 جايزه فيلمنام? جشن حافظ را براي فيلمنام? «شبهاي روشن» دريافت کرد. همچنين کتاب «زير پوست قصهها: سينماي رخشان بنياعتماد» بهقلم او، در سال 1395 به عنوان بهترين کتاب سينمايي تأليفيِ سال انتخاب شد.
در آيين ديدار مستند «کايه دو فيلم» از عقيقي به عنوان نماينده نسل دوم نويسندگان مجل? «فيلم» تقدير شد.
رضا غياث، متولد 1360 در رشت، منتقد فيلم و مدرس کلاسهاي آزاد هنري است. از او مقالاتي در روزنام? «شرق» و مجل? «سينما و ادبيات» منتشر شده است.
