جهان نمایش 18: جین ایر

نمايش‌نام? «جين اير» نوشت? پالي تيل
يک «جين اير» مدرن براي صحن? تئاتر. نمايش‌نام? «جين اير» اقتباسي‌ست تئاتري از يکي از رمان‌هاي بزرگ و مشهور و پُرمخاطبِ کلاسيک.
رمان «جين اير»، بعد از گذشت اين همه سال از نخستين انتشار آن در سال 1847، هنوز هم رماني محبوب و پرطرفدار است و از آثار مهم و ماندگار تاريخ رمان به حساب مي‌آيد. اين رمان از آن دست آثار کلاسيک است که هم مورد تحسين منتقدان ادبي و متخصصان ادبيات قرار گرفته و هم اقبال عمومي بسياري يافته است. پس عجيب نيست که اين رمان تاکنون دستماي? انواع اقتباس‌هاي سينمايي و تلويزيوني و تئاتري قرار گرفته باشد. نمايش‌نام? «جين اير»، نوشت? پالي تيل، يکي از اين اقتباس‌هاست.
اقتباس پالي تيل از «جين اير» بر مبناي مکاشفه و برداشت خلاقان? او از اين رمان است. اين اقتباس بر صحن? تئاتر اجرا شده است.
متن اصلي نمايش‌نام? «جين اير» اولين بار در سال 1998 منتشر شده است.

مروري بر نمايش‌نام? «جين اير»
چنانکه گفته شد، پالي تيل نمايش‌نام? «جين اير» را براساس مکاشفه و برداشتي خلاقانه از رمان «جين اير» شارلوت برونته نوشته است. تيل در نمايش‌نام? «جين اير» تضاد دو زن اصلي رمان شارلوت برونته را به تضادي دروني در يک شخصيت بدل کرده است. رمان «جين اير» داستان زني‌ست به نام جين که زندگي سختي را از سر گذرانده است. او در خانه‌اي اشرافي معلم سرخانه مي‌شود. آقاي اين خان? اشرافي مردي‌ست به نام راچستر. او کم‌کم به جين علاقمند مي‌شود و اين علاقه، اميدي را در دل جين مي‌نشاند. اما جين به حقيقتي پي مي‌برد: راچستر زني ديوانه دارد که در اتاق زير شيروانيِ همان خانه‌اي که جين در آن مشغول به کار است، محبوس است. نام اين زنِ ديوانه برتا مِيسِن است. برتا زني‌ست هولناک و شيطان‌صفت که جين را مي‌آزارد. نمايش‌نام? «جين اير» اما با اين ايده پديد آمده است که برتا و جين يکي‌اند و برتا نمود تخيلات و اميال و آرزوها و رؤياهاي سرکوب‌شده جين است. در نمايش‌نام? «جين اير» برتا گويي تخيل آزاد و رهاي جين است؛ جين زني‌ست با تضادهاي دروني عميق که مجبور است احساسات حقيقي خود را پنهان و سرکوب کند و اين احساسات در کالبد و جسم برتا ظاهر مي‌شود.
در ابتداي نمايش‌نام? «جين اير» نقل قولي از خود شارلوت برونته درباره تضادهاي دروني خودش و نيز مقاله‌اي با عنوان «شارلوت برونته: زني پرشور» به قلمِ استوارت ليکس آمده که اين هر دو نوشته نشان مي‌دهند که خود شارلوت برونته نيز گرفتار تضادهاي شديد عقل و احساس بوده است.
پالي تيل در يادداشتي که با عنوان «درباره اقتباس جين اير» در ابتداي نمايش‌نامه آمده است، درباره برداشت خود از رمان «جين اير» و شخصيت‌هاي جين و برتا در اين رمان مي‌نويسد: «زن دوره ويکتوريا با نشان دادن ماهيت خشمگين خويش سخت‌ترين مجازات‌ها را به جان مي‌خرد. جين اگر به بقاي خود مي‌انديشد بايد خوي تندش را محبوس کند. آيا امکان دارد که جين و زن ديوانه در واقع ضد هم نباشند؟ ممکن است برتا مِيسِن، همچون ترسناک‌ترين ارواح، نه در دنياي واقعي بلکه در تخيل جين وجود داشته باشد؟» تيل در همين يادداشت مي‌نويسد که برتا ميسن «شايد مظهر هم? آن چيزهايي باشد که برونته از ديدن آن‌ها در خود مي‌ترسيد و سخت مشتاق بيان کردن‌شان بود.»
پالي تيل در نمايش‌نام? «جين اير» از اين دَر که جين و برتا دو وجه متضاد از يک شخصيت‌اند و دومي وجهِ محبوس و سرکوب‌شده اولي‌ست، وارد رمان شارلوت برونته مي‌شود و اين رمان را از زاويه‌اي تازه به صحنه مي‌آورد و به تماشا مي‌گذارد. نمايش‌نام? «جين اير» ماحصل رسوخِ تيل به تاريک‌جاي يک متن کلاسيک است و نور تاباندنِ او بر اين تاريک‌جا که همان تخيلات و اميال و آرزوهاي سرکوب‌شده يک زن دوره ويکتوريايي است. جين در زندگي عادي و واقعي بايد معقول و موقر بنمايد، اما در درون او زني ديگر در تکاپو و جنب‌وجوش است که جين بايد او را مهار کند تا زني خلاف عُرفِ رايج روزگارِ خويش ننمايد. اين همان چيزي‌ست که تيل، گويي از ناخودآگاهِ رمان شارلوت برونته، استخراج کرده و به نمايش گذاشته است. تيل در توضيح خود درباره شيوه اجراي نمايش‌ «جين اير» تأکيد مي‌کند که در اجراي صحنه‌ايِ اقتباس او از رمان شارلوت برونته بايد اين موضوع را در مرکز توجه قرار داد که برتا در نمايش‌نام? «جين اير» خويشتنِ ديگر جين است؛ خويشتني که جين مجبور است او را محبوس کند.
پالي تيل در نمايش‌نام? «جين اير» جدال جين با درون خود را به نمايش مي‌گذارد و اجبار او را به سرکوبِ زني پُرشور که در درون او زندگي مي‌کند و در تقلاي گريز از محبسي‌ست که جين او را در آن زنداني کرده تا مبادا آن وجه از شخصيت‌اش که مقبول عام و مورد پسند جامعه و قراردادهاي اجتماعي زمانه‌اش نيست از بند برهد و خود را عيان کند.

درباره پالي تيل، نويسنده نمايش‌نام? «جين اير»
پالي تيل (Polly Teale)، متولد 1962، کارگردان تئاتر و نمايش‌نامه‌نويس بريتانيايي است. از ديگر آثار او نمايش‌نامه‌اي‌ست به نام «برونته» که درباره زندگي خواهران برونته است.

درباره ترجم? فارسي نمايش‌نام? «جين اير»
نمايش‌نام? «جين اير» با ترجم? مزدک بلوري در نشر ني و در مجموع? «جهانِ نمايش» منتشر شده است. «جهانِ نمايش» عنوان مجموعه کتاب‌هايي است که زير نظر رضا رضايي و با همکاري رحمان سهندي در نشر ني و در زمين? تئاتر و ادبيات نمايشي منتشر مي‌شود. اين مجموعه، چنانکه در توضيح آن آمده است، «مجموعه‌اي است از متن‌هايي که براي صحن? نمايش يا درباره آن نوشته شده‌اند. انواع نمايش‌نامه، چه براي اجرا و چه صرفاً براي خوانده شدن، از جمله نمايش‌نامه‌هايي با اقتباس از آثار ادبي يا سينمايي، و نيز متن‌هاي نظري در حوزه درام و نقد آثار نمايشي، در اين مجموعه جاي مي‌گيرند.»
مزدک بلوري، مترجم نمايش‌نام? «جين اير»، متولد 1355 در کرمانشاه است. بلوري استاد دانشگاه و عضو هيئت علمي گروه مترجمي زبان انگليسي دانشگاه علامه طباطبائي و مترجم و پژوهشگر ترجمه است. از ديگر ترجمه‌هاي او مي‌توان به «برونته»، «باتلاق شني»، «جنون جورج سوم»، «تابستان»، «زنِ اسير» و «نقاب» اشاره کرد.

رتب? نمايش‌نام? «جين اير» در گودريدز: 3.58 از 5.