رماني آخرالزماني از نويسندهاي که سوزان سانتاگ، او را استاد آخرالزمانينويسي لقب داده و با گوگول و ملويل مقايسهاش کرده است. کتاب «ماليخولياي مقاومت»، با عنوان اصلي Az ellen?ll?s melank?li?ja و عنوان انگليسي The Melancholy of Resistance، از آثار مطرح و مهم لَسلو کراسناهورکايي، نويسنده مَجار، و از نمونههاي شاخص رمان آپوکاليپتيک (آخرالزماني) در دوران معاصر است.
کتاب «ماليخولياي مقاومت» رمانيست با ساختاري نامتعارف که خواندنش تمرکز و حوصله ميطلبد اما در عوض، براي خوانندهاي که حوصله کند و براي خواندنش وقت بگذارد، گنجينهاي از غرايب جذاب و تأملبرانگيز را به ارمغان ميآورد؛ گنجينهاي برآمده از ژرفاي درياي طوفاني و آشوبناکي که کراسناهورکايي با جملات بلند و سبک نامتعارف خود در کتاب «ماليخولياي مقاومت» پديد آورده است.
کتاب «ماليخولياي مقاومت» رمانيست که، با يک کمدي سياه آخرالزماني و تشويشزا، جهاني در آستان? ويراني را تجسم ميبخشد؛ جهاني غرق اضطراب و آشوب و گرفتار زوال و گسيختگي.
متن اصلي کتاب «ماليخولياي مقاومت» اولين بار در سال 1989 به زبان مجارستاني منتشر شده و ترجم? انگليسياش، که مبناي ترجم? فارسي رمان است، اولين بار در سال 2000 به چاپ رسيده است.
براساس کتاب «ماليخولياي مقاومت»، در سال 2000، فيلمي با عنوان «هارمونيهاي ورکمايستر» بهکارگرداني بلا تار و اگنس هرانيتزکي، فيلمسازان مجارستاني، ساخته شده است.
مروري بر کتاب «ماليخولياي مقاومت»
وقايع کتاب «ماليخولياي مقاومت» در يک شهر کوچک خيالي دورافتاده ميگذرد؛ شهري بحرانزده و گرفتار آشوب که سيرکي با يک نهنگ خشکشده به آن وارد شده و همين سيرک است که ماجراهاي کتاب «ماليخولياي مقاومت» را رقم ميزند.
کتاب «ماليخولياي مقاومت» آدمهايي را به صحن? رمان ميآورد که، در قياس با آدمهاي معمولي و عادي، بيگانه و غريب به نظر ميآيند. اينگونه است که در کتاب «ماليخولياي مقاومت» حاشيه به متن ميآيد و نيز بر تاريکجاهاي واقعيت و نقاط پرتافتاده و متروک آن نور تابانده ميشود.
کتاب «ماليخولياي مقاومت» اولين بار در زمان فروپاشي بلوک شرق، که مجارستان، زادگاه کراسناهورکايي، نيز جزوي از آن بود، منتشر شده است. اين رمان اگرچه به زمان و مکان مشخصي اشاره ندارد و در ظاهر، غيرسياسي مينمايد اما از منظر اجتماعي و تاريخي و سياسي نيز قرائت و تفسير شده است. نمود چنين تفسيري را در مقالهاي از يوزف ليسُوزکي، که با عنوان «جنسيت، آپوکاليپس، و بر صحنه آوردن "ديگري" در "ماليخولياي مقاومت"» در پايان ترجم? فارسي کتاب «ماليخولياي مقاومت» آمده است، ميبينيم. ليسُوزکي در اين مقاله، کتاب «ماليخولياي مقاومت» را با توجه به تاريخ مجارستان ده? 80 ميلادي و نيز از منظر جنسيتي و پسااستعماري مورد نقد و بررسي قرار ميدهد. او معتقد است که «"ماليخولياي مقاومت" درگير بنمايههايي است که عمدتاً از تاريخ مجارستان برگرفته شده است». اين بنمايهها، چنانکه ليسُوزکي برميشمارد، عبارتند از: «مقاومت، کُندي پيشرفت اقتصادي، و جايگاه جنسيتي و بدنيِ محافظهکارانه».
کراسناهورکايي در کتاب «ماليخولياي مقاومت» به موضوعاتي چون خشونت، قدرت، جنسيت، ترس، ويراني، نوميدي و پوچي ميپردازد و اينها همه را در هيئت يک کمدي سياه و غريب و هراسانگيز و گروتسکوار تجسم ميبخشد. چهبسا همين حالت گروتسکيِ اين رمان و ديگر آثار کراسناهورکايي، يکي از عوامليست که آثار او را به آثار نيکلاي گوگول شبيه ميکند.
جملات بلند، همانطور که در پيشگفتار علي معصومي بر ترجم? فارسي کتاب «ماليخولياي مقاومت» اشاره شده، از ويژگيهاي سبکي مهم اين کتاب و ديگر آثار کراسناهورکايي است. در اين پيشگفتار توضيحاتي آمده است که چهبسا خواننده کتاب «ماليخولياي مقاومت» را در درک بهتر اين کتاب و فلسف? نثر دشوار و جملات بلند آن ياريگر باشد. علي معصومي در بخشي از پيشگفتار کتاب «ماليخولياي مقاومت» درباره درونماي? اين کتاب و ديگر آثار کراسناهورکايي و نثر متناسب با اين درونمايه مينويسد: «اين رمان تأملي است بر آشوب و امکان آن که سرانجام آشوب انسان عليه انسان به نابودي نوع انسان بيانجامد. اين درونمايهي خاصِ جهان کراسناهورکايي نيست، اما شيوهي پابرجا ماندن نابودي در سرتاسر آثار او در عرضه کردن پيرنگ به ظاهر ساده، با جملههاي دراز گيج کننده خوانندهي شکيبا را هم از جا درميبرند و هم او را از اين واقعيت باخبر ميکنند که صرفاً مشغول خواندن متني دربارهي آشوب نيست بلکه خود را در ميانهي آشوب احساس ميکند. نثر کراسناهورکايي کنش سادهي گفتوگوي آشوب و بههمريختگي است – گفتوگويي که بيميانجي به خواننده خطاب ميکند؛ بدون گسست، يا حتا بدون تشريفات معمول در نوشتن – گفتوگويي که همهي مرزها را در مينوردد و دراز ميشود، اما سرانجام به معنا داشتن ميرسد – به خلقِ اتفاق. گونهاي گروگان گرفتن شايد عاديِ ادبيات براي ربودن تخيل خواننده.»
در کتاب «ماليخولياي مقاومت» از همان آغاز با وضعيتي غريب و نامتعارف و آشوبناک مواجه ميشويم؛ وضعيتي که به شيوهاي گروتسک، هم مضحک و کُميک و هم هراسآور است؛ وضعيتي که در آن هر چيزي ممکن است روي بدهد و هر اتفاق غريبي محتمل است. اين وضعيت، بعد از اشاره به بيبرنامگي راهآهن و حرکت قطار در جغرافيايي که وقايع کتاب «ماليخولياي مقاومت» در آن اتفاق ميافتد، اينگونه توصيف ميشود: «... سفر با راهآهن هم مانند هر چيز ديگر، پيرو شرايط حاکم بود؛ همهي انتظارهاي معمولي نقش برآب ميشد و عادتهاي هر روزهي فرد با احساس آشوبي بههم ميخورد که همواره رو به گسترش و همهگيري بود، بهطوري که آينده را پيشبينيناپذير، گذشته را به ياد نيامدني و زندگي عادي را چنان تصادفي ميکرد که مردم ميپذيرفتند که هر پيشامد تصورپذيري ميتواند روي بدهد، مثلاً اگر ساختمان تنها يک در داشت ممکن بود آن در هرگز باز نشود، و گندم بهجاي رشد کردن به طرف بالا به داخل زمين فرو برود...»
درباره لَسلو کراسناهورکايي، نويسنده کتاب «ماليخولياي مقاومت»
لَسلو کراسناهورکايي (L?szl? Krasznahorkai)، متولد 1954، داستاننويس، فيلمنامهنويس و جُستارنويس مجارستاني است. کراسناهورکايي تحصيلکرده رشتههاي حقوق و زبان و ادبيات مجار است. او مدتي، در سفر به امريکا، با الن گينزبرگ، شاعر معروف امريکاييِ نسل بيت، همخانه بوده و گينزبرگ در نوشتن رمان «جنگ و جنگ» کمک بزرگي به او کرده است.
لَسلو کراسناهورکايي را، علاوه بر نيکلاي گوگول و هرمان ملويل، با فرانتس کافکا و ساموئل بکت نيز مقايسه کردهاند. طنز سياه، ماليخوليا، وحشت، خشونت و حالوهواي آخرالزماني و ضدّ آرمانشهري از ويژگيهاي اصلي آثار لَسلو کراسناهورکايي است.
کراسناهورکايي به خاطر آثارش جوايز متعددي گرفته است که از آن جمله ميتوان به جايزه من بوکر در سال 2015 اشاره کرد. در بياني? هيئت داوران جايزه من بوکر در وصف او و آثارش آمده است: «نويسندهاي با تخيلي غريب و بياني نافذ که تاروپود واقعيتِ امروزي زندگي را نشانمان ميدهد؛ با خلق تصاويري که همزمان وحشتناکند و عجيب، طنز بعضاً حال بههمزني دارند و در عين حال تا سرحد فروپاشي زيبا هستند... آثاري بينظير، محصول تخيلي عميق.»
از آثار لَسلو کراسناهورکايي ميتوان به «تانگوي شيطان»، «آخرين گرگ» و «جنگ و جنگ» اشاره کرد.
بهجز فيلم «هارمونيهاي ورکمايستر»، که چنانکه اشاره شد ساخت? مشترک بلا تار و اگنس هرانيتزکي است و براساس کتاب «ماليخولياي مقاومت» کراسناهورکايي ساخته شده، فيلمنامهها و آثار داستاني ديگري از او نيز، بهکارگرداني بلا تار، به فيلم تبديل شدهاند که از جمل? آنها ميتوان به «تانگوي شيطان» و «اسب تورين» اشاره کرد.
کراسناهورکايي در سال 2020 قصهاي کوتاه با عنوان «بورشت» منتشر کرد که تأثير همهگيري کرونا در آن مشهود بود. او از خوانندگان اين قصه خواست که روايتشان را از آن بنويسند.
درباره ترجم? فارسي کتاب «ماليخولياي مقاومت»
کتاب «ماليخولياي مقاومت» با ترجمه و پيشگفتار علي معصومي و همراه با مقال? «جنسيت، آپوکاليپس، و بر صحنه آوردن "ديگري" در "ماليخولياي مقاومت"» از يوزف ليسُوزکي، در نشر ژرف منتشر شده است.
علي معصومي، متولد 1323، مترجم ايراني و بنيانگذار گروه ترجم? شيراز است. معصومي در ايران و امريکا تحصيل کرده و داراي ليسانس فيزيک و فوق ليسانس علوم ارتباطات است. او سالها در راديو و تلويزيون و آموزش و پرورش کار کرده و کار ترجمه را از سال 1354 با آماده کردن متون درسي براي کلاسهاي تکنولوژي آموزش در راديو و تلويزيون ملي ايران شروع کرده است.
معصومي پايهگذار آموزش دوزبانه است. پرورش دانشآموزان نخبه و المپيادي و مدالآور در رشت? فيزيک از ديگر دستاوردهاي علمي اوست. او، بهجز آثاري در حوزه ادبيات و هنر و فلسفه، ترجم? متون علمي و کتابهاي درسي را هم در کارنام? کاري خود دارد.
از ترجمههاي علي معصومي ميتوان به کتابهاي «پترزبورگ»، «رُز زرد»، «روششناسي هنر» و «بوهميها» اشاره کرد.
رتب? کتاب «ماليخولياي مقاومت» در گودريدز: 4.15 از 5.
