نقد الهیات سیاسی 3: ظهور لویاتان اسلامی پژوهشی تاریخی در تکوین نظریه ی دولت مدرن در فقه سیاسی شیعه

کتاب «نقد الهیات سیاسی - جلد سوم: ظهور لویاتان اسلامی» نوشتۀ محمد قوچانی
نظام جمهوری اسلامی در ایران، ریشه در کدام تحولات دینی دارد و سرچشمۀ نظری‌اش کجاست؟ این پرسشی‌ست که در کتاب «ظهور لویاتان اسلامی»، جلد سوم از مجموعه کتاب‌های «نقد الهیات سیاسی» محمد قوچانی، به آن پرداخته شده است.
کتاب «ظهور لویاتان اسلامی»، با عنوان فرعی «پژوهشی تاریخی در تکوین نظریه‌ی دولت مدرن در فقه سیاسی شیعه»، کتابی‌ست که محمد قوچانی در آن به ریشه‌های تشکیل جمهوری اسلامی پرداخته و چگونگی گذار از نظریۀ ولایت فقیه به حکومتی که فقیه در رأس آن قرار دارد و ریشه‌های این گذار را در چشم‌اندازی تاریخی مورد تحلیل و بررسی قرار داده تا نشان دهد چگونه با عبور از فقه سنتی به فقه سیاسی این گذار در ایران میسر شد و تحول مرجعیت شیعه در ایران چه نقشی در این گذار و تشکیل حکومتی اسلامی در ایرانِ مدرن ایفا کرد.
چنانکه محمد قوچانی در بخش کتاب‌شناسی کتاب «ظهور لویاتان اسلامی» توضیح داده است، ویرایش اولیۀ بعضی فصل‌های این کتاب در نشریات گوناگون منتشر شده‌اند. این نشریات، بنا به آنچه در کتاب‌شناسی کتاب «ظهور لویاتان اسلامی» آمده، عبارتند از: مهرنامه، یادنامۀ شرق، شهروند امروز، سازندگی آدینه و هفته‌نامۀ آسمان.
کتاب «ظهور لویاتان اسلامی»، چنانکه پیش‌تر اشاره شد، جلد سوم از مجموعه کتاب‌هایی با عنوان «نقد الهیات سیاسی» است؛ مجموعه‌ای که محمد قوچانی در آن به جریان‌ها و مکاتب گوناگون اسلام سیاسی در ایران و تأثیر این جریان‌ها و مکاتب بر حیات سیاسی ایران می‌پردازد.


مروری بر کتاب «ظهور لویاتان اسلامی»
در کتاب «ظهور لویاتان اسلامی» سخن از یکی از وجوه اسلام سیاسی در ایران، یعنی فقه سیاسی و نظریۀ ولایت فقیه، است. قوچانی در کتاب «ظهور لویاتان اسلامی» نظریۀ سیاسی ولایت فقیه و شکل‌گیری این نظریه را در چشم‌اندازی تاریخی مورد تحلیل و بررسی قرار می‌دهد و به ریشه‌های گذار از نظریۀ ولایت فقیه به حکومتی اسلامی می‌پردازد که ولی فقیه در رأس آن است. به‌اعتقاد قوچانی، چنانکه او خود در دیباچۀ کتاب «ظهور لویاتان اسلامی» تأکید می‌کند، «این گذار ریشه‌های روشنفکرانه، متجددانه و نوگرایانه‌ای داشت». او در کتاب «ظهور لویاتان اسلامی» از همین ریشه‌ها سخن گفته و عبور از فقه سنتی به فقه سیاسی را «مهم‌ترین تحول معرفتی در حوزه شیعه» دانسته که به این گذار کمک کرده است.
قوچانی همچنین در کتاب «ظهور لویاتان اسلامی» از نهاد مرجعیت دینی در ایران به‌عنوان نهادی سخن می‌گوید که «به تأسیس نهاد دولت مدرن در ایران یاری رساند.» او در این کتاب به تبیین و توضیح نقش و تأثیر نهاد مرجعیت شیعه در ایران بر شکل‌گیری دولت مدرن در این کشور می‌پردازد و بر آن است که این گزاره را به اثبات رساند.
کتاب «ظهور لویاتان اسلامی» از دیباچه، درآمدی با عنوان «از شیخ‌الاسلام تا ولی فقیه»، چهار فصل و پی‌آمدی با عنوان «فقه آزادی و آزادی فقه» تشکیل شده است.
فصل‌های چهارگانۀ کتاب «ظهور لویاتان اسلامی» عبارتند از: «مکتب خراسان: ولایت یا فقاهت؟»، «مکتب اصفهان: ولایت فقیه؛ گذار از نظریه به نهاد»، «مکتب قم: گذار از فقه سنتی به فقه سیاسی» و «حکومتِ حکمتِ متعالیه: چگونه مکتب ملاصدرا به حکومت رسید؟».
در درآمد کتاب «ظهور لویاتان اسلامی» گزارشی اجمالی از تأسیس نهاد دین در ایران و سازمان مرجعیت شیعه ارائه شده است.
فصل اول کتاب «ظهور لویاتان اسلامی» به جریان‌شناسی حوزه علمیۀ مشهد از مکتب تفکیک تا انجمن حجتیه اختصاص دارد و در فصل دوم کتاب به تبارشناسی نظریۀ حکومت اسلامی از حکمت متعالیه تا حوزه علمیۀ اصفهان پرداخته شده است.
در فصل سوم کتاب «ظهور لویاتان اسلامی» با جریان‌شناسی حوزه علمیۀ قم در مواجهه با ولایت فقیه مواجهیم. این فصل به بررسی موردی پدیده جامعۀ مدرسین اختصاص دارد.
در فصل چهارم و پایانی کتاب «ظهور لویاتان اسلامی» نیز به چگونگی تشکیل نظام جمهوری اسلامی و ریشه‌های فکری و نظری این نظام پرداخته شده است.
پی‌آمد کتاب «ظهور لویاتان اسلامی» هم شامل مقاله‌ای‌ست با عنوان «حکومت قانون و حقوق انسان».
کتاب «ظهور لویاتان اسلامی: پژوهشی تاریخی در تکوین نظریه‌ی دولت مدرن در فقه سیاسی شیعه» در انتشارات سرایی و با همکاری نشریۀ «آگاهی نو» منتشر شده است.

درباره محمد قوچانی، نویسنده کتاب «ظهور لویاتان اسلامی»
محمد قوچانی، متولد 1355 در رشت، روزنامه‌نگار و مقاله‌نویس ایرانی است. شروع کار روزنامه‌نگاری قوچانی همکاری با نشریۀ محلی «کادح» گیلان بود. او در این نشریه یادداشت‌های سینمایی می‌نوشت. سپس با نشریۀ «گام» همکاری کرد و بعد از آن به قصد ادامۀ تحصیل عازم تهران شد و در تهران کار روزنامه‌نگاری را با همکاری با نشریۀ «عصر ما»، که ارگان سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران بود، ادامه داد. قوچانی از سال 1374 همکاری با این نشریه را آغاز کرد. اوج کار روزنامه‌نگاری او اما مربوط به بعد از دوم خرداد 1376 و دوره اصلاحات بود. در آن دوران با روزنامه‌های «جامعه»، «نشاط» و «عصر آزادگان» همکاری می‌کرد.
قوچانی تاکنون سردبیری نشریات بسیاری، از جمله «شرق»، «هم‌میهن»، «شهروند امروز»، «ایراندخت»، «مهرنامه» و «سازندگی»، را به عهده داشته است. او اکنون صاحب امتیاز، مدیر مسئول و سردبیر مجلۀ «آگاهی نو» است.
از جمله کتاب‌های محمد قوچانی می‌توان به «پارادوکس مارکسیسم اسلامی: پژوهشی انتقادی در تبارشناسی جنبش چپ اسلامی ایران»، «تراژدی پروتستانتیسم اسلامی: پژوهشی انتقادی در اندیشه‌ی سیاسی نهضت اصلاح دینی در ایران»، «سه اسلام: مکتب نجف، مکتب قم، مکتب تهران» و «نازی‌آبادی‌ها» اشاره کرد.