کتاب «نقد الهيات سياسي - جلد اول: تراژدي پروتستانتيسم اسلامي» نوشت? محمد قوچاني
بنيادگرايي ديني چيست و چه نسبتي با اصلاحطلبي ديني دارد؟ اين پرسش، موضوع محوري مقالات کتاب «تراژدي پروتستانتيسم اسلامي»، جلد اول از مجموعه کتابهاي «نقد الهيات سياسي»، نوشت? محمد قوچاني، است.
کتاب «تراژدي پروتستانتيسم اسلامي»، با عنوان فرعي «پژوهشي انتقادي در انديشهي سياسي نهضت اصلاح ديني در ايران»، کتابيست که محمد قوچاني در آن، با رويکردي نقادانه، به بررسي و تحليل نظري? اصلاح ديني در ايران و رابطه و نسبت آن با بنيادگرايي ديني پرداخته و به نحلهها و نظريههاي گوناگون اصلاحگرايي ديني و چهرههاي مهم و تأثيرگذار و سرشناس اين نهضت پرداخته است و نهضت اصلاحگرايي ديني در ايران و ايدئولوژي اين نهضت را در چشمانداز و پيشين? تاريخي کليتري، که از مرزهاي ايران فراتر ميرود و ديگر سرزمينهاي جهان اسلام و نيز پروتستانتيسم مسيحي را در بر ميگيرد، مورد بررسي و تحليل قرار داده است.
مجموعه کتابهاي «نقد الهيات سياسي»، که کتاب «تراژدي پروتستانتيسم اسلامي» جلد نخست آن است، چنانکه محمد قوچاني در ديباچ? همين کتاب توضيح داده است، «نسخهي ويراسته، پيراسته و بهمپيوستهي رشتهپژوهشهاي دنبالهداري است که نويسنده در طول بيش از يک دهه (98 – 1386) دربارهي نسبت نوگرايي و بنيادگرايي انجام داده و نسخهي نخستين آن در مجلات مهرنامه و سياستنامه منتشر شده است.»
قوچاني البته در ادام? اين ديباچه توضيح ميدهد که کتاب «تراژدي پروتستانتيسم اسلامي» و کتابهاي ديگر مجموع? «نقد الهيات سياسي» مجموعه مقالات نيست، «چراکه همهي فصول اين کتابها گوهر واحدي دارند و آن "بررسي انتقادي پيدايش بنيادگرايي ديني و نسبت آن با اصلاحطلبي ديني" است».
در واقع ميتوان گفت که اسلام سياسي و در شکل کليتر، دينِ سياسي موضوع اصلي کتاب «تراژدي پروتستانتيسم اسلامي» است.
مروري بر کتاب «تراژدي پروتستانتيسم اسلامي»
در کتاب «تراژدي پروتستانتيسم اسلامي»، همانطور که محمد قوچاني در ديباچ? اين کتاب تأکيد ميکند، با يک پرسش بنيادي مواجهيم: «چگونه ممکن است اصلاحطلبي ديني به انحصارطلبي ديني بدل شود؟ چگونه ممکن است به قصد ترقيخواهي، ارتجاع بازتوليد شود؟» تمامي مقالات کتاب «تراژدي پروتستانتيسم اسلامي» حول همين پرسش شکل گرفته است.
قوچاني در کتاب «تراژدي پروتستانتيسم اسلامي» به آن دسته از نظريات و نهضتهاي و جريانهاي اسلامي نظر دارد که رويکردي سياسي به دين دارند. اين کتاب در صدد تحليل نتايج اين رويکرد است نه نياتي که نظريهپردازان حوزه روشنفکري و اصلاحطلبي ديني در سر داشتهاند و دارند.
از آنجا قوچاني در اين کتاب به رابط? ميان اصلاح ديني در اسلام با پروتستانتيسم مسيحي ميپردازد، بخشي از کتاب «تراژدي پروتستانتيسم اسلامي» به توضيحاتي درباره پروتستانتيسم مسيحي اختصاص دارد.
کتاب «تراژدي پروتستانتيسم اسلامي» از ديباچه، هفت فصل، پيگفتاري با عنوان «غيبت دولت و دولت غيب: طرح آسيبشناسي انديشهي سياسي جديد در شيعه» و يک بخش پيوست با عنوان «سلفيگري فرزندخواندهي روشنفکري ديني: پاسخي به روشنفکران ديني و اصولگرايان ديني» تشکيل شده است.
فصلهاي هفتگان? کتاب «تراژدي پروتستانتيسم اسلامي» عبارتند از: «اسلام يا اسلامگرايي؟ خدمتها و بدعتهاي بنيادگرايي»، «اصلاحطلبي يا بنيادگرايي؟ چرا و چگونه روشنفکري ديني به بنيادگرايي ديني ميانجامد؟»، «ناکجاآباد پروتستانتيسم اسلامي: چگونه از اصلاحطلبي ديني، اقتدارگرايي ديني سر بر ميآورد؟»، «خلافت عليه شريعت: ريشههاي سلفيگري سني»، «سلفي شيعي: بررسي موردي فرقهي فرقان و پديدهي اکبر گودرزي»، «توحيد و تکفير؛ توحيد سياسي: مبناي نظري روشنفکري سلفي»، « خواجه و خليفه: بازيابي خواجه نصيرالدين طوسي و نظريهي سياسي امامت».
احياي حکومت ديني، آرمان عدالت اجتماعي، نهضت اتحاد اسلام، نظري? غربزدگي، نظري? مهدويت سياسي، نظري? اسلام منهاي روحانيت، مارکسيسم اسلامي و توحيد سياسي از جمله موضوعات و علي شريعتي، عبدالکريم سروش، شريعت سنگلجي، محمد حنيفنژاد و آيتالله طالقاني از جمله نظريهپردازانياند که در فصلهاي هفتگان? کتاب «تراژدي پروتستانتيسم اسلامي» از آنها سخن رفته است.
در پيگفتار کتاب «تراژدي پروتستانتيسم اسلامي» درباره مفاهيم «وصايت»، «عصمت» و «عدالت» بحث شده و بخش پيوست کتاب نيز به ميزگرد محمد قوچاني و ابراهيم فياض و مباحث? آنها در نقد و بررسي رسال? تراژدي پروتستانتيسم اسلامي، گفتوگو با مصطفي ملکيان در نقد محمد قوچاني و پاسخ محمد قوچاني به نقد مصطفي ملکيان اختصاص دارد.
کتاب «تراژدي پروتستانتيسم اسلامي: پژوهشي انتقادي در انديشهي سياسي نهضت اصلاح ديني در ايران» در انتشارات سرايي و با همکاري نشري? «آگاهي نو» منتشر شده است.
درباره محمد قوچاني، نويسنده کتاب «تراژدي پروتستانتيسم اسلامي»
محمد قوچاني، متولد 1355 در رشت، روزنامهنگار و مقالهنويس ايراني است. شروع کار روزنامهنگاري قوچاني همکاري با نشري? محلي «کادح» گيلان بود. او در اين نشريه يادداشتهاي سينمايي مينوشت. سپس با نشري? «گام» همکاري کرد و بعد از آن به قصد ادام? تحصيل عازم تهران شد و در تهران کار روزنامهنگاري را با همکاري با نشري? «عصر ما» که ارگان سازمان مجاهدين انقلاب اسلامي ايران بود ادامه داد. قوچاني از سال 1374 همکاري با اين نشريه را آغاز کرد. اوج کار روزنامهنگاري او اما مربوط به بعد از دوم خرداد 1376 و دوره اصلاحات بود. در آن دوران با روزنامههاي «جامعه»، «نشاط» و «عصر آزادگان» همکاري ميکرد.
قوچاني تاکنون سردبيري نشريات بسياري، از جمله «شرق»، «همميهن»، «شهروند امروز»، «ايراندخت»، «مهرنامه» و «سازندگي»، را به عهده داشته است. او اکنون صاحب امتياز، مدير مسئول و سردبير مجل? «آگاهي نو» است.
از جمله کتابهاي محمد قوچاني ميتوان به ««پارادوکس مارکسيسم اسلامي: پژوهشي انتقادي در تبارشناسي جنبش چپ اسلامي ايران»، «سه اسلام: مکتب نجف، مکتب قم، مکتب تهران» و «نازيآباديها» اشاره کرد.
