کتاب «مردان اندیشه» (پدیدآورندگان فلسفهی معاصر) نوشتهی براین مگی
گفتار و کردار و زندگی روزانهی ما تحتتأثیر اندیشههای مسلط در عصر ماست. بیشتر این اندیشهها از فلسفه و فلاسفه مایه میگیرند. اما فلسفه اصولاً چیست؟ و فیلسوفان واقعاً چه میگویند؟
کتاب «مردان اندیشه» (پدیدآورندگان فلسفهی معاصر) نوشتهی براین مگی شامل شانزده گفتار با نامدارترین چهرههای فلسفی معاصر است. وضوح و عدم تعقید در گفتارها چنان است که حتی خوانندهی عادی نیز میتواند با مهمترین مفاهیم فلسفهی معاصر آشنا شود. نحوی ارائهی مطالب یادآور دیالوگهای افلاطون است و به خواننده امکان میدهد، تا با فلسفه در شکلی خلاق و زنده آشنا شود.
گفتوگوی اول با آیزایا برلین دربارهی این پرسش بنیادین است که «فلسفه چیست؟» و به دنبال آن مکاتب متنوع مارکسیسم و اگزیستانسیالیسم و فلسفهی تحلیلی بررسی میشوند، و فیلسوفان سرشناسی چون چومسکی و اِیِر و کوآین و مارکوزه و دیگران دربارهی نکات مهم و اصلی فلسفهی خویش بحث میکنند. متفکران دقیق و نکتهسنج به برخی از شاخههای فلسفه مانند فلسفهی اخلاق، فلسفهی سیاسی، فلسفهی علم، فلسفهی زبان و نسبت میان فلسفه و ادبیات میپردازند.
مروری بر کتاب «مردان اندیشه» (پدیدآورندگان فلسفهی معاصر)
مگی: برای گشایش این رشتهبحثها، بهعنوان مقدمه و مدخل، میخواهم به مصاف بعضی از سؤالات کاملاً اساسی بروم. چرا اساساً کسی باید به فلسفه علاقه داشته باشد؟ چرا فلسفه مهم است؟ اصولاً فلسفه چیست؟
فیلسوفی که از او برای بحث دربارهی این سؤالها دعوت کردهام، دارای شهرت جهانی است: سر آیزایا برلین، دارندهی نشان لیاقت، عضو هیئت علمی کالج اُل سولز در دانشگاه آکسفورد، زندگینامهنویس کارل مارکس، و مردی بهخصوص برجسته بهمناسبت اطلاعاتش در تاریخ اندیشهها.
_ اگر کسی تاکنون یا به میل و ارادهی خودش یا به علت اینکه نظام آموزش و پرورش او را به این راه هدایت نکرده، به فلسفه علاقهمند نشده باشد، چه دلایلی میتوانید برای او بیاورید که چنین علاقهای پیدا کند؟
برلین: عرض کنم، اول اینکه مسائل فلسفی در نفس خودشان جالب توجهاند و غالباً با مفروضاتی سروکار دارند که بسیاری از عقاید عادی بر آنها پیریزی شدهاند. مردم نمیخواهند چیزهایی که بهنظرشان مسلم است، زیاد وارسی شود.
وقتی وادار به تعمق در اموری میشوند که پایهی اعتقاداتشان است، کمکم احساس ناراحتی میکنند. ولی درواقع بسیاری از پیشفرضهای مربوط به معتقدات عادی و ناشی از شعور متعارف در دایرهی تحلیل فلسفی قرار میگیرند، و وقتی درست سنجیده شوند، گاهی معلوم میشود نه آنچنان محکم و استوارند که در نگاه اول بهنظر میرسید و نه معنا و نتایجشان به آن روشنی است. فلاسفه، با تحقیق در اینگونه امور، شناختی را که افراد از خودشان دارند، افزایش میدهند.
مگی: همانطور که میفرمایید، همهی ما از اینکه کسی در پیشفرضهایمان، بیش از حد معینی کندوکاو کند، ناراحت میشویم و از آن نقطه به بعد، حتی مقاومت میکنیم. چرا اینطوریم؟
برلین: تصور میکنم بعضاً بهدلیل اینکه مردم دوست ندارند بیش از حد تحلیل شوند و کسی ریشههایشان را بیرون بیاورد و از نزدیک وارسی کند، و بعضاً به این جهت که لزوم عمل از این کار جلوگیری میکند. اگر شما بهطورفعال سرگرم نوع خاصی زندگی باشید، این کار عامل بازدارنده و حتی عاقبت شاید فلجکنندهای است که دائماً از شما بپرسند: «چرا این کار را میکنید؟ آیا مطمئنید که هدفهایی که تعقیب میکنید، حقیقی است؟ آیا یقین دارید که آنچه میکنید ناقض قواعد اخلاقی یا اصول یا آرمانهایی نیست که اگر بپرسند، خواهید گفت به آنها ایمان دارید؟ آیا اطمینان دارید که بعضی از ارزشهای شما با هم مانعةالجمع نیستند و از اذعان به این موضوع نزد خودتان کوتاهی نمیکنید؟ وقتی بر سر نوعی دو راهی قرار میگیرید، آیا گاهی آنقدر از روبهروشدن با آن خودتان را نمیبازید که نگاهتان را به جای دیگری میدوزید و کوشش میکنید بار مسئولیت را از گردن خودتان بردارید و به دوش پهنتر و قویتر بیندازید _ از قبیل دولت یا مذهب یا طبقه یا جماعت دیگری که به آن تعلق دارید _ یا شاید به گردن قواعد عمومی اخلاقی مردم حسابی و عادی؟ و آیا تصور نمیکنید که خودتان باید زیروروی مسئله را بسنجید و حلاجی کنید؟» اگر اینگونه سؤالها از حد بگذرد، مردم مرعوب یا عصبانی میشوند و اعتمادبهنفسشان سست میشود و حتی شروع به مقاومت میکنند.
افلاطون از زبان سقراط میگوید که زندگی بررسینشده ارزش زیستن ندارد. ولی اگر همهی افراد جامعه روشنفکران شکاکی بودند که دائماً پیشفرضها و مبانی اعتقاداتشان را بررسی میکردند، دیگر مرد عمل پیدا نمیشد. معهذا، اگر پیشفرضها بررسی نشوند و همانطور راکد بمانند، جامعه ممکن است متحجر شود. اعتقادات تصلب پیدا میکنند و بهصورت جزمیات درمیآیند و قوهی تخیل کژ و معوج میشود و ادراک و تفکر از باروری میافتد. جامعه اگر در بستر راحت جزمیات و عقاید خشک تردیدناپذیر به خواب برود، کمکم میپوسد. اگر بنا باشد مخیله تکان بخورد و قوهی فکر و ادراک به کار بیفتد و زندگی فکری و ذهنی تنزل و پسرفت نکند و طلب حقیقت (یا طلب عدالت یا کمال نفس) متوقف نشود، مسلمات و پیشفرضها باید _ دستکم تا حدی که جامعه از حرکت بازنایستد _ مورد شک و سؤال قرار بگیرند. انسانها و اندیشهها بعضاً از طریق پدرکشی پیشرفت میکنند، یعنی از این راه که بچهها حتی اگر پدر را نمیکُشند، لااقل اعتقادهای او را میکشند و به اعتقادات جدید میرسند. توسعه و پیشرفت به همین وابسته است. در این جریان، کسانی که سؤالات ناراحتکننده و مزاحم میکنند و بهشدت دربارهی پاسخها کنجکاوند، نقش مطلقاً محوری و اساسی دارند. معمولاً اینگونه افراد در هر جامعهای کم پیدا میشوند، و وقتی بهطور منظم به این فعالیت میپردازند و از روشهای عقلی استفاده میکنند که خود این روشها در معرض وارسی و کندوکاو و نقد و سنجشند، اسمشان را میگذاریم فیلسوف.
دربارهی براین مگی، نویسندهی کتاب «مردان اندیشه»
براین مگی (به انگلیسی: Bryan Magee) (زادهی 12 آوریل 1930 – درگذشتهی 26 ژوئیهی 2019) فیلسوف، روزنامهنگار، نویسنده، شاعر و سیاستمدار بریتانیایی بود که بهدلیل نگارش کتابهای همهفهم دربارهی فلسفه، شناخته میشود.
براین مگی نویسندهی پرفروش، فیلسوف و مجری نامدار انگلیسی بیش از 20 کتاب را در کارنامهی خود ثبت کرده است. مگی در سن 89سالگی درگذشت.
«مگی» علاوه بر نویسندگی بهعنوان مجری برنامههایی با محوریت فلسفه شناخته میشود. او در سال 1987 برنامهی 15 قسمتی «مردان اندیشه» را به تهیهکنندگی شبکهی بیبیسی اجرا کرد که طی آن با فیلسوفان نامدار آن زمان همچون «نوآم چومسکی» به گفتوگو میپرداخت. او در سال 1987 نیز برنامهای را با عنوان «فیلسوفان بزرگ» برای شبکهی بیبیسی 2 اجرا کرد. مگی شیفتهی فلسفه بود چرا که فلسفه بهعنوان مهمترین موضوع ممکن، سؤالهایی در رابطه با هدف زندگی مطرح میکند. یکی از آثار او به نام «فلسفهی مدرن بریتانیایی» که در سال 1971 منتشر شد، براساس گفتوگوهای مگی با فیلسوفان مختلف در برنامهای که توسط رادیو بیبیسی 3 پخش میشد، به نگارش درآمده است.
مگی در کتاب «داستان فلسفه» که در سال 1998 به چاپ رسید، عقاید و نظرات فیلسوفان گوناگون را به نگارش درآورده است. از مگی همواره به عنوان نویسندهی محبوب کتابهای فلسفی که از نعمت قابلفهم و سادهکردن موضوعات پیچیده برای خوانندگان عادی بهرهمند بود، یاد میشود. برخی از آثار مگی همچون «فلسفهی شوپنهاور» و «مواجهه با مرگ» پیشتر به زبان فارسی ترجمه شده و به چاپ رسیدهاند.
دربارهی ترجمهی فارسی کتاب «مردان اندیشه»
مترجم کتاب «مردان اندیشه»، عزتالله فولادوند (متولد پنجمِ دیماه 1314 در اصفهان)، مترجم آثار فیلسوفان صاحبنام در ایران است. برخی از کتابهایی که با ترجمهی فولادوند منتشر شدهاند عبارتند از: «آزادی و خیانت به آزادی» و «قدرت اندیشه» نوشتهی آیزیا برلین، «اندیشهی سیاسی کارل پوپر» نوشتهی جرمی شییرمر، «در سنگر آزادی» نوشتهی فریدریش فون هایک، «برجفرازان» نوشتهی باربارا تاکمن، «نیچه و مسیحیت» نوشتهی کارل یاسپرس و...
کتاب «مردان اندیشه» (پدیدآورندگان فلسفهی معاصر) نوشتهی براین مگی با ترجمهی عزتالله فولادوند در 420 صفحه توسط نشر ماهی منتشر شده است.
