انسان کژگونه
دمکراسی برآیند پانزده قرن کژدیسی جوامع غربی

کتاب «انسان کژگونه» نوشتۀ ژوزف هنریچ
تاریخ غرب از منظر روانشناسی تکاملی و تکامل فرهنگی. کتاب «انسان کژگونه: دمکراسی؛ برآیند پانزده قرن کژدیسی جوامع غربی»، با عنوان اصلی The WEIRDest People in the World: How the West Became Psychologically Peculiar and Particularly Prosperous، کتابی است که تکامل جوامع غربی را از منظری زیست‌شناختی و روانشناختی و فرهنگی مورد بررسی قرار می‌دهد.
اینکه چرا اروپا به‌لحاظ اقتصادی و اجتماعی و سیاسی و فرهنگی رشد کرد و بر نقاط دیگر جهان چیره شد و اینکه دمکراسی غربی چگونه و بر اثر چه رویدادها و تحولاتی پا گرفت، احتمالاً پرسش خیلی از کسانی است که دغدغۀ توسعه و دمکراسی دارند. کتاب «انسان کژگونه» پاسخی است که ژوزف هنریچ به این پرسش می‌دهد. این کتاب، داستان پیشرفت غرب است و آنچه به‌اعتقاد هنریچ باعث این پیشرفت شد.
متن اصلی کتاب «انسان کژگونه» اولین بار در سال 2020 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «انسان کژگونه»
نکتۀ کلیدی کتاب «انسان کژگونه» تأثیر فرهنگ بر ساختار مغز است و تغییری که تحولات فرهنگی در مغز آدمی پدید می‌آورند. در کتاب «انسان کژگونه» فرآیندهای فرهنگی در مقطعی از تاریخ غرب و تأثیر این فرآیندها بر تحول ساختار مغز انسان غربی، مورد کندوکاو و بررسی قرار می‌گیرند.
ژوزف هنریچ در کتاب «انسان کژگونه» به روان‌شناسی انسان غربیِ بعد از رنسانس می‌پردازد. او در این کتاب بر این عقیده است که انسان غربیِ بعد از رنسانس، به‌شدت فردگرا و دارای نگرش انتقادی است و هر باوری را به‌راحتی و بدون چون‌وچرا نمی‌پذیرد و دلیل شکل‌گیری این روحیه در او، تحولاتی فرهنگی و تأثیر این تحولات بر مغز انسان غربی است.
کتاب «انسان کژگونه» در تحلیل ساختار مغزی و روان‌شناختی انسان غربیِ دوران رنسانس به بعد، به تکامل فرهنگی می‌رسد و ریشه‌های تکامل روان‌شناختی این انسان را در رویدادهایی فرهنگی که از جانب کلیسای کاتولیک روم و اصلاحگران دین در اروپا رقم خوردند جستجو می‌کند. این رویدادها، چنانکه در کتاب «انسان کژگونه» می‌خوانید، عبارتند از: تغییر بنیان‌های خانواده و سیاست‌های ازدواج توسط کلیسای کاتولیک روم و نیز شتاب گرفتن و رشد سوادآموزی در قسمت‌هایی از اروپا بر اثر جنبش اصلاحات دینی.
به‌اعتقاد «ژوزف هنریچ» در کتاب «انسان کژگونه»، رشد سوادآموزی یکی از عواملی بود که دگرگونی‌ای جدی در ساختار مغزی انسان غربی دورۀ رنسانس پدید آورد و تحولات و پیشرفت‌های بعدی را برای این انسان رقم زد.
هنریچ همچنین در کتاب «انسان کژگونه» به تفاوت‌های روان‌شناختی و فرهنگی انسان‌های اروپایی و آسیایی می‌پردازد و منشاء تفاوت‌های اقتصادی و اجتماعی و سیاسی و فرهنگی مردم اروپا و آسیا را در تفاوت روان‌شناختی میان آن‌ها می‌جوید و بر آن است که ریشه‌های این تفاوت را بکاود.
در بخشی از کتاب «انسان کژگونه» می‌خوانید: «در قرن شانزدهم مهارت خواندن و نوشتن همچون آتش به پنبه‌زار اروپای غربی افتاد و تا سال 1750 میلادی موج‌زنان بسیاری از کلان‌شهرها و کشورهای جهان را در هم نوردید. به‌یک‌باره، جهانیان چشم گشودند و کشورهای ایتالیا، فرانسه، هلند، بریتانیا، سوئد و آلمان را باسوادترین کشورهای جهان یافتند. بیش از نیمی از جمعیت این کشورها سواد خواندن و نوشتن داشتند و ناشران حتی یک لحظه از انتشار جزوه‌ها و کتب متعدد دست نمی‌کشیدند. وقتی به نمودار تصویری زیر می‌نگرید و چگونگی گسترش باسوادی را طی سال‌های 1550 تا 1900 در جهان مشاهده می‌کنید، به یاد داشته باشید که در لایه‌های زیرین امواج متلاطم سوادآموختگی، تغییرات روان‌شناختی و عصب‌شناختی سترگی در مغز انسان در جریان بوده است. به‌طور میانگین و در مجموع، طی قرون متمادی حافظه‌ی واژگانی انسانِ باسواد رشد کرد، شبکه‌ی عصبی پردازش تشخیص چهره‌ی سوی نیم‌کره‌ی راست متمایل و جسم پینه‌ای مغز ضخیم‌تر شد.
چرایی اوج‌گرفتن سوادآموختگی در اروپای غربی، آن‌هم در این دوره‌ی تاریخی، به‌درستی مشخص نیست. در این دوران هنوز امواج خروشان رشد اقتصادی و ابداعات و اکتشافات عصر انقلاب صنعتی به سواحل بریتانیا نرسیده بود. این موج بعدها و در زودترین زمان ممکن اواخر قرن هجدهم میلادی به دیگر سرزمین‌های اروپا می‌رسید. بنابراین، نمی‌توان محرک‌ها و فرصت‌هایی را که در اثر انقلاب صنعتی خلق شد علت اوج‌گرفتن سوادآموختگی اروپای غربی دانست. به همین سیاق، می‌توان چنین استدلال کرد که افزایش نرخ باسوادی از تبعات نظام سیاسی یا نضج‌گیری افکار سیاسی تکثرگرایانه نیست؛ زیرا این تحولات سیاسی تا پیش از پایان قرن هفدهم و وقوع انقلاب شکوهمند (1688 م.) که طی آن، دولت مشروطه‌ی سلطنتی به‌تدریج در بریتانیا روی کار آمد، هنوز رخ نداده بود. در واقع، باسوادی در بسیاری از جوامع اروپایی و آمریکایی مدت‌ها پیش از آنکه آموزش همگانی اجباری شود، به‌گونه‌ی چشمگیر و پایداری رشد کرده بود. البته این بدان معنا نیست که ثروت، دمکراسی و بودجه‌های دولتی در رشد و تقویت باسوادی بی‌تأثیر بوده؛ بلکه نکته اینجاست که این عوامل مدت‌ها پس از آنکه باسوادی به پدیده‌ای عمومی تبدیل شد تازه نقش‌آفرینی خود را آغاز کردند. اگر چنین است، پس چه عللی به رشد فوران‌گونه‌ی باسوادی در جامعه دامن زد؟
شیوع این پدیده سال 1517 پس از برگزاری جشن هالووین در شهر کوچک ویتنبرگ آلمان آغاز شد.»

دربارۀ ژوزف هنریچ، نویسندۀ کتاب «انسان کژگونه»
ژوزف هنریچ (Joseph Henrich)، متولد 1968، استاد امریکایی زیست‌شناسی تکاملی انسان در دانشگاه هاروارد است. هنریچ همچنین زمانی استاد روانشناسی و اقتصاد در دانشگاه بریتیش کلمبیا بوده است. تحقیق در چگونگی تأثیر فرهنگ بر تکامل زیست‌شناختی انسان یکی از موضوعات اصلی مورد علاقۀ اوست.
از آثار ژوزف هنریچ می‌توان به «راز موفقیت ما: فرهنگ چگونه تکامل انسان را هدایت، گونه‌های ما را اهلی و مار باهوش‌تر می‌کند» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «انسان کژگونه»
کتاب «انسان کژگونه: دمکراسی؛ برآیند پانزده قرن کژدیسی جوامع غربی» با ترجمۀ محسن عسکری جهقی در نشر نیماژ منتشر شده است. دکتر محسن عسکری جهقی، متولد 1353، مترجم کتاب‌های حوزۀ علوم سیاسی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «ایران و امریکا: تاریخ یک رابطه از 1720 تا 2020»، «چرچیل، قهرمان پیش‌بینی‌ناپذیر»، «کودتا: خاطرات کرومیت روزولت از کودتای بیست و هشت مرداد»، «تاریخِ سیاسیِ جهان: روایت سه هزار سال جنگ و صلح» و «روس‌ها در ایران: دیپلماسی و قدرت در عصر قاجار و پس از آن» اشاره کرد.

رتبۀ کتاب «انسان کژگونه» در گودریدز: 4.15 از 5.