قطره اشکی در اقیانوس

کتاب «قطره اشکی در اقیانوس» نوشتۀ مانس اشپربر
رمانی علیه استالینیسم. کتاب «قطره اشکی در اقیانوس»، با عنوان اصلی Wie eine Träne im Ozean، داستان آرمانی است که حزب به آن خیانت می‌کند و نیز داستان ایستادن بر سر آن آرمان، در عین پشت کردن به حزبی که داعیه‌دار نمایندگی آن است و عملاً از آن روی برتافته است.
کتاب «قطره اشکی در اقیانوس» همچنین روایتگر دوران وحشتناک سیطرۀ فاشیسم و مبارزه با آن است. این رمان، یک سه‌گانه و مهمترین رمان مانس اشپربر است.
کتاب «قطره اشکی در اقیانوس» اگرچه اول بار بین سال‌های 1940 تا 1951 به زبان آلمانی نوشته شد، اما ابتدا نسخۀ فرانسوی آن، در سال‌های 1948 و 1951، به چاپ رسید و سپس، در سال 1961، برای اولین بار به زبان آلمانی منتشر شد.
هاینریش بل کتاب «قطره اشکی در اقیانوس» را یکی از مهمترین آثاری می‌داند که بعد از سال 1945 میلادی، یعنی بعد از جنگ دوم جهانی، منتشر شده است. او این رمان را با «جنگ و صلح» تولستوی مقایسه می‌کند.
همچنین زیگفرید لنتس کتاب «قطره اشکی در اقیانوس» را «پرتره‌ای بی‌نظیر از زمانه» و رمانی وصف می‌کند که گویی شوری داستایفسکی‌وار در نگارش آن نقش داشته است.

مروری بر کتاب «قطره اشکی در اقیانوس»
مانس اشپربر در کتاب «قطره اشکی در اقیانوس» تصویری از یک دوران پرتلاطم در تاریخ اروپا ارائه می‌دهد؛ دورانِ جنگ، فاشیسم، کمونیسم، محاکمه‌های استالینی، جنگ‌های پارتیزانی، بحث‌های داغ روشنفکران، مبارزات سیاسی، وحشت‌ها و تردیدهای بزرگ و همۀ آنچه تاریخ اروپا در دوران ظهور فاشیسم در آلمان و وقوع جنگ جهانی دوم با آن درگیر بود.
کتاب «قطره اشکی در اقیانوس» داستان رویگردانی از استالینیسم و کمونیسم حزبی و در عین‌ حال، پایبندی به آرمان‌های سوسیالیستی است؛ داستان آرمان‌خواهی و تردید در مرام و رفتار و رویکرد حزبی که خود را نمایندۀ اصلی کمونیسم می‌دانست.
اشپربر در کتاب «قطره اشکی در اقیانوس»، چنانکه در مقدمۀ روشنک داریوش بر ترجمۀ فارسی این سه‌گانه اشاره شده است، ما را با تمام افراد و گروه‌هایی که او خود با آن‌ها زندگی کرده، از پزشکان و دانشمندان گرفته تا روانشناسان و نویسندگان و آنارشیست‌ها و کمونیست‌ها و استادان دانشگاه و کارگران و بیماران روانی و بلشویک‌ها و...، آشنا می‌کند.
کتاب «قطره اشکی در اقیانوس» صحنه‌ای بزرگ است با بازیگرانی متعدد و متنوع که تصویری جامع و چندوجهی از زمانه‌ای بحرانی به دست می‌دهد و به‌قول خود اشپربر در مقدمه‌ای که بر این رمان نوشته است، بی‌آنکه یقینی عرضه کند فقط پرسش‌هایی را پیش می‌کشد. اشپربر در بخشی از همین مقدمه دربارۀ کتاب «قطره اشکی در اقیانوس» و سبک این رمانِ مفصل و روش خواندن آن می‌گوید: «به‌خلاف عادت و به‌رغم میل خواننده، آنچه او را با بی‌شمار جهان‌های ممکن و هرچند تخیلی رمان آشناتر می‌کند، در اینجا اغلب ناگفته می‌ماند. هرکه می‌خواهد در این رمان شرکت داشته باشد، باید سهم خود را ادا کند: باید واقعاً همکاری کند و حتی فراتر از تماشاگر تئاتری باشد که جادوی صحنه دیگر پاسخگوی خیالپردازی‌های او نیست. یک لحظه تاریکی صحنه‌ای را از صحنۀ دیگر جدا می‌کند. نور به آنجا می‌رود که واقعه محتاج آن است. آنچه اتفاقی حاشیه‌ای به‌نظر می‌رسد، در سیصد صفحۀ بعد خود را به‌عنوان بخش بسیار مهم داستان اصلی نمایان می‌کند. نقش مردی که شخصیت اصلی به‌نظر می‌رسد، آهسته‌آهسته به نقش فرعی تبدیل می‌شود. پیش‌نما اغلب به عقب می‌رود و پس‌نما، قبل از اینکه تاریکی دوباره آن را فراگیرد، به مرکز واقعه تبدیل می‌شود.
این رمان سه‌گانه، فقط به‌ظاهر یک پایان دارد؛ البته یک نتیجۀ اخلاقی تسلی‌بخش هم کم دارد. نویسنده نیز چون بسیاری از نویسندگان متقدم، تنها یک چیز برای عرضه به خوانندگانش دارد – شریک‌کردنشان در تنهایی خود. شاید تنها شکل اشتراک این باشد که کسانی به‌سوی یکدیگر راه می‌یابند که از سرچشمه‌ای یکسان شهامت می‌گیرند، بی‌آنکه در اوهام زندگی کنند.»

دربارۀ مانس اشپربر، نویسندۀ کتاب «قطره اشکی در اقیانوس»
مانس اشپربر (Manès Sperber)، متولد 1905 و درگذشته به سال 1984، داستان‌نویس، روانشناس و فیلسوف اتریشی – فرانسوی است.
اشپربر به زبان‌‌های آلمانی و فرانسوی می‌نوشت. او از شاگردان آلفرد آدلر، بنیانگذار روانشناسی فردی، و مدتی همکار او بود اما به‌دلیل اختلاف نظر بر سر ارتباط میان روانشناسی فردی و مارکسیسم از آدلر جدا شد.
اشپربر سال‌هایی را در برلین زیست اما با قدرت گرفتن ناسیونال‌سوسیالیست‌ها در آلمان، بعد از مدتی زندگی مخفی در برلین و سپس دستگیری توسط پلیس و «اس آ»، سرانجام مجبور به ترک برلین شد و به وین، یوگسلاوی و بعد از آن به فرانسه رفت.
اشپربر مارکسیست و عضو حزب کمونیست بود اما با اوج‌گیری تصفیه‌های استالینی از این حزب استعفا کرد و به کندوکاو در توتالیتاریسم و نقش فرد در جامعه و تحلیل استبداد پرداخت. مدتی از فرانسه به سوئیس گریخت و بعد از پایان جنگ جهانی دوم باز به فرانسه برگشت.
اشپربر برای آثارش جوایز گوناگونی دریافت کرده که از آن جمله‌اند «جایزۀ صلح ادبیات آلمان» و «جایزۀ گوته».
از آثار مانس اشپربر می‌توان به کتاب‌های «در معرض آتش زمانه: یک زندگی سیاسی»، «بررسی روان‌شناختی خودکامگی»، «تا سنگ بر چشم‌هایم نهند»، «فرد و جامعه» و «آلفرد آدلر و مشقت روانشناسی» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «قطره اشکی در اقیانوس»
کتاب «قطره اشکی در اقیانوس» با ترجمه و مقدمۀ روشنک داریوش در نشر نو منتشر شده است. نشر نو این ترجمه را، بعد از حدود چهل سال که از چاپ اول آن می‌گذرد، با ویراستی جدید و بعد از مقابلۀ کامل آن با متن اصلی توسط محمد همتی و ویرایش نثر فارسی آن توسط محمدرضا جعفری و افزودن بعضی پانوشت‌ها، تجدید چاپ کرده است.
روشنک داریوش، متولد 1330 و درگذشته به سال 1382، مترجم ایرانی است. پدر او پرویز داریوش، مترجم مشهور ایرانی، بود.
روشنک داریوش تحصیلکردۀ آلمان و دارای فوق لیسانس جامعه‌شناسی و علوم سیاسی بود. او در سال‌های پیش از انقلاب در کنفدراسیون دانشجویان ایرانی (اتحادیۀ ملی) حضوری فعال داشت و در انتشار نشریات کنفدراسیون به زبان آلمانی همکاری می‌کرد.
داریوش بعد از انقلاب به ایران برگشت و تا پیش از تعطیلی انستیتو گوته در تهران مدتی به همکاری با آنجا پرداخت. کار ترجمه از زبان آلمانی را از سال 1360 و با ترجمۀ کتاب «قطره اشکی در اقیانوس» مانس اشپربر آغاز کرد. با خود اشپربر هم تماس و مکاتبه داشت و ینکا اشپربر، همسر مانس اشپربر، در مقاله‌ای که در ترجمۀ فارسی کتاب «در معرض آتش زمانه: یک زندگی سیاسی» اشپربر که آن را هم روشنک داریوش به فارسی ترجمه کرده آمده است، به مکاتبات همسرش با او اشاره کرده و نوشته است که همسرش را بیش از هرچیز مکاتباتش با دختر دانشجوی جوانی تکان می‌داد که از آلمان به وطنش بازگشت و هزار صفحه «قطره اشک» را ترجمه کرد.
روشنک داریوش در دهۀ 70 خورشیدی از اعضای جمع مشورتی «کانون نویسندگان ایران» بود. در سال 2000 با بورس انجمن قلم آلمان در شهر مونیخ ساکن شد و تا پایان عمر در آلمان ماند. او در سال 1382، در پنجاه‌ودوسالگی، براثر تومور مغزی درگذشت.
از دیگر ترجمه‌های روشنک داریوش می‌توان به کتاب‌ «چرخدنده» اشاره کرد.