یک فیلم، یک جهان 22: جن گیر

کتاب «جن‌گیر» نوشتۀ مارک کرمود
سیری در جهان یکی از فیلم‌های کلاسیک و فراموش‌نشدنی ژانر وحشت. کتاب «جن‌گیر»، با عنوان اصلی The Exorcist، که عنوانش را از فیلم معروف «جن‌گیر» به‌کارگردانی ویلیام فریدکین گرفته است، ماحصل سفر پژوهشی مارک کرمود در دنیای این فیلم ترسناک و غریب است.
فیلم «جن‌گیر»، که اولین بار در سال 1973 به نمایش درآمد، از آن فیلم‌هایی است که علاقه‌مندان فیلم و سینما اگر هم آن را ندیده باشند دست‌کم نامی از آن شنیده‌اند و طرفداران پروپاقرص ژانر وحشت هم که احتمالاً با آن زندگی‌ها کرده‌اند. این فیلم، که اقتباسی است از رمان پرفروش ترسناکی به همین نام از ویلیام پیتر بلتی، یکی از فیلم‌های موفق ژانر وحشت و از کلاسیک‌های این ژانر به‌حساب می‌آید.
فیلم «جن‌گیر» بعد از نمایش، نامزد ده جایزۀ اسکار و برندۀ دو اسکار، یکی در رشتۀ بهترین فیلمنامۀ اقتباسی و دیگری بهترین صدا، شد.
داستان رمان و فیلم «جن‌گیر» دربارۀ دختر نوجوانی که شیطان بدن او را تسخیر کرده و تلاش مادرش برای نجات او، از طریق جن‌گیری، به‌کمک دو کشیش کاتولیک است.
مارک کرمود در کتاب «جن‌گیر» دنیای این فیلم را می‌کاود و مراحل و چگونگی ساخته شدن آن را گام‌به‌گام دنبال می‌کند و ما را با خود به پشت صحنۀ فیلم «جن‌گیر» می‌برد و هزار نکتۀ باریک‌تر از مو را دربارۀ این فیلم و جریان ساخته شدنش با ما در میان می‌گذرد.
کتاب «جن‌گیر» ماحصل پژوهش‌های وسیع و دامنه‌دار مارک کرمود دربارۀ فیلم «جن‌گیر» و گفت‌وگوهای او با عوامل این فیلم، از نویسنده و کارگردان گرفته تا بازیگران آن، است.
کتاب «جن‌گیر» هم می‌تواند به کسانی که قبلاً فیلم «جن‌گیر» را دیده‌اند دیدِ تازه‌ای نسبت به این فیلم بدهد و هم کسانی را که هنوز این فیلم را ندیده‌اند به تماشای آن ترغیب کند. این کتاب همچنین منبعی غنی برای کسانی است که به‌طور تخصصی‌تر در حوزۀ سینما و خصوصاً سینمای ژانر وحشت مطالعه و تحقیق می‌کنند.
متن اصلی ویراست اول کتاب «جن‌گیر» نخستین بار در سال 1997 منتشر شده است اما مارک کرمود در ویراست دوم این کتاب، قسمت‌هایی را به آن افزوده است و اساس ترجمۀ فارسی کتاب «جن‌گیر» نیز همین ویراست دوم است.

مروری بر کتاب «جن‌گیر»
حین خواندن کتاب «جن‌گیر» با مراحل ساخت و تولید فیلم «جن‌گیر»، از ابتدای خوردن جرقۀ رمانی که این فیلم براساس آن ساخته شد و نویسنده‌اش خود تهیه‌کنندۀ آن و نویسندۀ فیلمنامه‌اش بود تا کلید خوردن پروژۀ ساخت این فیلم و آغاز تا پایان این پروژه، گام‌به گام همراه می‌شویم و پیش می‌آییم تا دریابیم که این فیلم چطور و در چه زمانه‌ای ساخته شد و چه حواشی‌ای در پی داشت و مختصات و ویژگی‌هایی که آن را به فیلمی ماندگار تبدیل کرد چه بود.
یکی از موضوعات حاشیه‌ای و درعین‌حال مهم دربارۀ فیلم «جن‌گیر»، اختلاف بین ویلیام پیتر بلتی، که چنانکه اشاره شد هم نویسندۀ رمان «جن‌گیر» بود و هم نویسندۀ فیلمنامه و تهیه‌کنندۀ فیلمِ آن، و ویلیام فریدکین، کارگردان این فیلم، بر سر حذف صحنه‌هایی از فیلم «جن‌گیر» است.
چنانکه مارک کرمود در یادداشت خود بر ویراست دوم کتاب «جن‌گیر» اشاره می‌کند، نسخۀ اول فیلم «جن‌گیر» نسخه‌ای طولانی‌تر و از نظر بلتی، نسخه‌ای بهتر بوده است اما فریدکین نسخۀ نهایی این فیلم را معتبر و کامل می‌دانسته و معتقد بوده که صحنه‌های نسخه‌ای که بلتی آن را به یاد داشته و می‌پسندیده، زیادی و نالازم بوده‌اند.
فریدکین اما بالاخره در سال 2000 نسخۀ تازه‌ای از فیلم «جن‌گیر» ارائه می‌دهد. این نسخۀ تازه، شامل همۀ آن صحنه‌هایی بود که فریدکین قبلاً آن‌ها را از فیلم حذف کرده بود.
مارک کرمود در دیباچۀ ویراست بازنگری‌شدۀ دوم کتاب «جن‌گیر» جزئیاتی را دربارۀ نسخۀ جدید فیلم «جن‌گیر» ارائه داده است.
کرمود دیباچۀ کتاب «جن‌گیر» را با بحث درباب زمینه‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی‌ای که رمان و فیلم «جن‌گیر» در آن پدید آمده است آغاز می‌کند و توضیح می‌دهد که امریکا در دورانی که فیلم «جن‌گیر» به نمایش درآمد چه شرایط و مسائلی داشت. کرمود در این بخش از کتاب خود، به مواجهۀ نقادانۀ فیلم «جن‌گیر» با آنچه به «رؤیای امریکایی» معروف است اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد که این فیلم چگونه با حملۀ بصری تندوتیز به این رؤیا، ارکان آن را لرزانده و مخاطب خود را شوکه کرده بوده است.
کرمود آن‌گاه، در فصل آغازین کتاب «جن‌گیر» توضیح می‌دهد که رمان «جن‌گیر» چگونه و چرا نوشته شد.
موضع‌گیری‌های منفی علیه فیلم «جن‌گیر» و اتهاماتی که به این فیلم زده شده، از دیگر موضوعاتی است که کرمود در کتاب «جن‌گیر» به آن پرداخته است.
کرمود همچنین در کتاب «جن‌گیر» به ریزه‌کاری‌های فنّی‌ فیلم «جن‌گیر» و چگونگی ساخت‌وپرداخت این فیلم می‌پردازد و این‌گونه ما را به پشت صحنۀ فیلم «جن‌گیر» می‌برد تا دریابیم چه عواملی در ماندگاری این فیلم به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین فیلم‌های ژانر وحشت نقش داشته‌اند.
کتاب «جن‌گیر» همچنین حاوی ضمیمه‌ای است شامل رونوشت ویراسته‌ای از دیداری میان ویلیام پیتر بلتی و ویلیام فریدکین در سال 1998 در موزۀ گتی لس‌آنجلس.

دربارۀ مارک کرمود، نویسندۀ کتاب «جن‌گیر»
مارک کرمود (Mark Kermode)، متولد 1963، منتقد فیلم، موسیقی‌دان و نوازندۀ کنترباس، مجری رادیو و تلویزیون و پادکستر انگلیسی است. از جمله آثار او می‌توان به خودزندگی‌نامه‌ای به نام «این فقط یک فیلم است» و کتاب «خوب، بد و چندگانه» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «جن‌گیر»
کتاب «جن‌گیر» با ترجمۀ ایمان رهبر در مجموعۀ «یک فیلم، یک جهان» نشر خوب منتشر شده است.
مجموعۀ «یک فیلم، یک جهان» شامل کتاب‌هایی است دربارۀ فیلم‌های مهم و تأثیرگذار تاریخ سینما که به‌دبیری بابک کریمی در نشر خوب به چاپ رسیده‌اند. در مقدمه‌ای که بابک کریمی بر کتاب‌های مجموعۀ «یک فیلم، یک جهان» نوشته، دربارۀ این مجموعه آمده است: «مجموعۀ "یک فیلم، یک جهان" مشتمل بر تک‌نگاری‌هایی است دربارۀ فیلم‌های نامی و اثرگذار تاریخ سینما. در انتخاب این کتاب‌ها، نه فیلم‌هایی خاص و سلیقه‌ای مشخص بلکه اهمیت فیلم و کتاب مد نظر در اولویت است و از میان چندین‌وچند مجموعۀ کتاب انگلیسی و فرانسوی، آثاری برگزیده می‌شوند که تا حد ممکن با تاریخ کتاب‌های سینمایی ایران نسبتی داشته باشند و جای خالی آن‌ها حس شود؛ البته در مواردی نیز که کتاب دلخواه موجود نیست، کتابی مختص این مجموعه تدوین می‌شود.
هر کتابی از مجموعۀ "یک فیلم، یک جهان" درصدد است "فیلم" مورد مطالعه‌اش را به وسعت یک "جهان" ببیند.»
ایمان رهبر، مترجم کتاب «جن‌گیر»، متولد 1372 است. از دیگر ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «سیاره‌ی تبعید»، «بوطیقای سینما»، «شب مردگان زنده» و «آنتی کرونا» اشاره کرد.