کتاب «عناصر و خاستگاههای حاکمیت توتالیتر: توتالیتاریسم» اثر هانا آرنت
سومین بخش از کتاب مشهور و مهم هانا آرنت. کتاب توتالیتاریسم ترجمه فارسی بخش سوم کتاب «عناصر و خاستگاههای حاکمیت توتالیتر» هانا آرنت است.
کتاب «عناصر و خاستگاههای حاکمیت توتالیتر»، با عنوان اصلی Elemente und Ursprünge totaler Herrschaft، ویراست آلمانی کتابی است که آرنت اولین بار آن را در سال 1951 با عنوان «خاستگاههای توتالیتاریسم»The Origins of) (Totalitarianism به زبان انگلیسی منتشر کرد.
هانا آرنت بعد از انتشار نسخه انگلیسی کتاب «عناصر و خاستگاههای حاکمیت توتالیتر» نسخهای آلمانی هم از این کتاب تدارک دید. این نسخه آلمانی در سال 1955 منتشر شد و کارل یاسپرس، فیلسوف آلمانی و استاد هانا آرنت، بر آن مقدمهای نوشت که ترجمه فارسی آن در ابتدای ترجمه فارسی بخش اول کتاب «عناصر و خاستگاههای حاکمیت توتالیتر»، یعنی کتاب یهودیستیزی، آمده است.
کتاب «عناصر و خاستگاههای حاکمیت توتالیتر»، چنانکه در مقدمه مهدی تدینی بر ترجمه فارسی کتاب یهودیستیزی اشاره شده، «پرحجمترین کتاب و به گمان بسیاری اثر اصلی هانا آرنت است.»
آرنت در کتاب «عناصر و خاستگاههای حاکمیت توتالیتر» به ریشهیابی و تحلیل پدیدهای پرداخته که از پدیدههای سیاسی مخوف تاریخ قرن بیستم است و فجایع بیشماری به بار آورده است.
کتاب «عناصر و خاستگاههای حاکمیت توتالیتر» به ما میگوید که حکومتهای تمامیتخواه چه نوع حکومتهایی هستند، ریشه در چه ایدئولوژیها و چه افکار و اهداف سیاسیای دارند، چطور شکل گرفته و تکوین یافتهاند و به چه نحوی عمل میکنند.
آرنت در بخشهای اول و دوم کتاب «عناصر و خاستگاههای حاکمیت توتالیتر» از یهودیستیزی و «امپریالیسم» بهعنوان عناصر برسازنده نظام توتالیتر سخن گفته و در بخش سوم و پایانی کتاب، که ترجمه فارسیاش را در کتاب توتالیتاریسم میخوانید، برپایه آنچه در دو بخش نخست به آن پرداخته، به خود پدیده مخوف توتالیتاریسم میپردازد و ماهیت و سازوکار آن را ترسیم میکند.
هر یک از بخشهای سهگانه کتاب «عناصر و خاستگاههای حاکمیت توتالیتر»، یعنی یهودیستیزی، «امپریالیسم» و «توتالیتاریسم»، چنانکه در مقدمه ترجمه فارسی کتاب یهودیستیزی توضیح داده شده، بهدلیل حجم بالایی که داشتهاند، در فارسی در قالب کتابی مجزا ترجمه شدهاند.
مروری بر کتاب توتالیتاریسم
چنانکه گفته شد، کتاب توتالیتاریسم بخش سوم و پایانی کتاب «عناصر و خاستگاههای حاکمیت توتالیتر» هانا آرنت است.
آرنت در کتاب توتالیتاریسم به واکاوی سیستم سیاسی هولناکی میپردازد که بهاعتقاد او آلمان نازی و روسیه استالینی جلوهها و مصداقهای آن بودهاند.
آرنت که در بخشهای اول و دوم کتاب «عناصر و خاستگاههای حاکمیت توتالیتر» به یهودیستیزی و امپریالیسم، بهعنوان عوامل و زمینههای ایدئولوژیک، سیاسی و اقتصادیِ فروپاشی دولت – ملت و برآمدن توتالیتاریسم، پرداخته است در بخش سوم این کتاب، یعنی «توتالیتاریسم»، به خود پدیده توتالیتاریسم میپردازد و این پدیده را زیر ذرهبین میگذارد.
کتاب «توتالیتاریسم» برای ما روشن میکند که یک حکومت توتالیتر دقیقاً چه نوع حکومتی است و قدرت و سلطه خود را بر چه پایههایی بنا و استوار میکند و چگونه سیطر? خود را با ابزارها و شیوههایی پلیسی و خشن و هولناک بسط و گسترش میدهد.
چنانکه در مقدم مهدی تدینی بر کتاب «توتالیتاریسم» توضیح داده شده، منظور آرنت از حکومت توتالیتر و آنچه او مصداق چنین رژیم سیاسیای میداند، مشخصاً نازیسم و استالینیسم است نه هر شکل از استبداد و دیکتاتوری و اقتدارگرایی.
کتاب «توتالیتاریسم»، ضمن شرح و تحلیل و واکاوی ماهیت و سازوکار حکومت توتالیتر، بر این موضوع مهم تأکید میکند که بر هر حکومت استبدادی و اقتدارگرایانه نمیتوان نام توتالیتر نهاد و حاکمیت توتالیتر ویژگیهایی دارد که آن را از اَشکالِ دیگر استبداد و اقتدارگرایی و دیکتاتوری متمایز میکند و نباید آن اَشکالِ دیگر را با توتالیتاریسم یکی گرفت.
آرنت در کتاب «توتالیتاریسم» با انگشت نهادن بر نازیسم و استالینیسم بهعنوان مصداقهای حاکمیت توتالیتر، دو نظام سیاسیای را ذیل یک مفهوم واحد قرار میدهد که بهلحاظ ایدئولوژیک نقطه مقابل یکدیگرند و داعیههاشان زمین تا آسمان باهم فرق میکند. با این حال بهاعتقاد آرنت و طبق استدلالات او در کتاب «توتالیتاریسم»، هم آلمان هیتلری و هم روسیه استالینی نمونههایی از دو رژیم سیاسی توتالیتر هستند.
کتاب «توتالیتاریسم» کتابی است که هانا آرنت در آن به ما میگوید وقتی از حاکمیت توتالیتر حرف میزنیم از چه حرف میزنیم.
کتاب «توتالیتاریسم» از پیشگفتار و چهار فصل تشکیل شده است. فصلهای چهارگان? کتاب «توتالیتاریسم» عبارتند از: «افول جامعه طبقاتی»، «جنبش توتالیتر»، «حاکمیت توتالیتر» و «ایدئولوژی و ارعاب: یک شکل حکومتی جدید».
درباره هانا آرنت
هانا آرنت (Hannah Arendt)، زاده 1906 در آلمان و درگذشته به سال 1975 در امریکا، از فیلسوفان و نظریهپردازان سیاسی مطرح قرن بیستم است. آرنت یهودی بود و با قدرت گرفتن نازیها در آلمان از کشور خود به فرانسه گریخت و از آنجا نیز، به دلیل اینکه فرانسه نیز داشت به اشغال آلمان نازی درمیآمد، به امریکا مهاجرت کرد. وضعیت مهاجران و آوارگان و پناهندگان سیاسی یکی از دغدغههای آرنت بود و در مباحث نظریاش به این موضوع میپرداخت. او همچنین در مدتی که در فرانسه اقامت داشت با سازمانی که کودکان یهودی بیسرپرست را به فلسطین انتقال میداد همکاری میکرد.
آرنت در دانشگاه و در رشته فلسفه شاگرد مارتین هایدگر، ادموند هوسرل و کارل یاسپرس بود. زمینه اصلی کار فلسفی او فلسفه و نظریه سیاسی بود. نظریات آرنت در باب توتالیتاریسم، حقوق بشر و مسئله شَر از جمله نظریات مطرح او در حوزه فلسفه سیاسی است.
از کتابهای آرنت میتوان به «وضع بشر»، «آیشمن در اورشلیم: گزارشی در باب ابتذال شَر»، «محبت و آگوستین قدیس» و «انقلاب» اشاره کرد.
درباره ترجمه فارسی کتاب توتالیتاریسم
کتاب «توتالیتاریسم» با ترجمه و مقدمه مهدی تدینی در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه تجدید چاپ شده است. این کتاب قبلاً با همین ترجمه در نشر ثالث منتشر شده بود.
مهدی تدینی، متولد 1359، مترجم و روزنامهنگار ایرانی و پژوهشگر حوزه تاریخ و اندیشه سیاسی است. او دبیری بخش جامعهشناسی سیاسی نشریه «سیاستنامه» و نیز دبیری بخش علوم اجتماعی و فلسفه نشر ثالث را در کارنامه کاری خود دارد.
تدینی کتابهای زیادی را در زمینه فلسفه و علوم سیاسی ترجمه و منتشر کرده که از آن میان میتوان به کتابهای «بوروکراسی»، «لیبرالیسم»، «نظریههای فاشیسم»، «فاشیسم و کاپیتالیسم: نظریههایی درباره خاستگاهها و کارکرد اجتماعی فاشیسم»، جنبشهای فاشیستی: بحران نظام لیبرالی و تکامل فاشیسم»، «قرن بیستم: ایدئولوژیهای خشونت»، «بولشویسم از موسی تا لنین: گفتگویی میان من و آدولف هیتلر» و «گفتگو با موسولینی» اشاره کرد.
از کتاب «توتالیتاریسم» ترجمه فارسی دیگری هم موجود است که مترجم آن محسن ثلاثی و ناشرش نشر ثالث است.
