شفافیت

کتاب «شفافیت» با عنوان اصلی Transparence رمانی فرانسوی است به قلم مارک دوگن Marc Dugain که در سال ۲۰۱۹ منتشر شده است. این رمان خواندنی به ما می‌گوید آیا باید از هوش مصنوعی و این عصر عجیب دیجیتال ترسید؟ مارک دوگن در قالب داستان به ما دلایل محکمی برای نگرانی در مورد این مسئله می‌دهد. کتاب «شفافیت» با ترجمه‌ی خوب سعید صادقیان، توسط انتشارات برج روانه‌ی بازار نشر شده است.

مروری بر کتاب «شفافیت» نوشته‌ی مارک دوگن
انسان در پی چاودانگی است. بی تردید مرگ، اساسی‌ترین چالشی است که انسان در تمام طول حیاتش بر روی زمین با آن مواجه بوده است؛ و پر واضح است هر جا که انسان با رازی سربسته و مکتوم مواجه شده، هزاران ترفند را برای حل کردنش آزموده اما به تعبیر حافظ: «چون ندیدند حقیقت ره افسانه زدند». در سال‌های اخیر و با پیشرفت سریع علم و تکنولوژی، انسان بیش از هر زمان دیگری ولع دستیابی به جاودانگی را دارد و تیم‌های تحقیقاتی بسیار مجهز و پر نفوذی با امکانات نامحدود روز و شب در پی دستیابی به آن اکسیر رویایی انسان هستند. در کنار این آرزوی دیرینه، انسان عصر حاضر با دو مشکل بزرگ جدید مواجه است که در طول تاریخ هرگز با آن آشنا نبوده، اولی نابودی زمینی است که در آن زندگی می‌کند و دومی از دست رفتن حیات جمعی انسان‌هاست. مشکل اول ـ اگر نگوییم تمام آن دست‌کم بخش عمده‌ای از آن ـ محصول علم است. علمی که هر چه بیشتر رشد کرد و پاسخ سوالات انسان را داد، او را بیشتر و بیشتر از معنویت دور کرد تا جایی که خود تبدیل به اسطوره‌ی عصر ما شد. حالا انسان هر چه راحت‌تر زندگی می‌کند و هر چه راحت‌تر نسل خود را گسترش می‌دهد، در روابط انسانی دچار بحران‌‌های اساسی می‌شود. حیات جمعی و خانواده به‌شدت دچار ضعف شده‌اند و آمار و ارقام بیماری‌های روانی و از خودبیگانگی انسان مدرنِ متمدن حیرت‌انگیز است. در کنار این مشکل بزرگ، مشکل دیگری سر باز کرد. انسان عصر سرمایه با ولع سیری‌ناپذیر و با استفاده از تکنولوژی به سرعت همه چیز را مصرف کرد. آب، این عنصر حیاتی برای بقا رو به اتمام است. نفت خام در خوش‌بینانه‌ترین حالت تا ۳۰۰ سال آینده تمام خواهد شد. سالانه بخش بزرگی از جنگل‌ها یا طعمه حریق می‌شوند یا توسط انسان از بین می‌روند. بسیاری از گونه‌های حیوانی در خطر انقراض قرار دارند و به همین ترتیب سیاره ما هر روز جای بدتری برای زندگی است.
مارک دوگن در کتاب شفافیت سه عامل مهمی که به آن‌ها اشاره کردم را دستمایه داستان خود قرار داده است و با همین مفروضات ما را به سال ۲۰۶۸ می‌برد، تاریخی که در آن به زعم مارک دوگن و رمان شفافیت، اتفاقی شگرف در حال رخ دادن است. در سواحل دورافتاده‌ی شمال ایسلند یک زن فرانسوی‌الاصل که متخصص هوش مصنوعی هم هست، برای برآورده کردن آرزوی دیرین انسان استارتاپی را با هدف جاودانه کردن انسان راه‌اندازی کرده است و نام آن را «شفافیت» گذاشته است. کار این شرکت جمع آوری اطلاعاتی است با هدف شناخت انسان، که در نهایت احتمال وقوع خطرات را به حداقل برساند. این هدف باعث از بین بردن هر گونه فضای شخصی و خصوصی می‌شود و به این سبب نام آن را «شفافیت» گذاشته‌اند. شرکت «شفافیت» برای بخشیدن جاودانگی به انسان‌ها شرط‌هایی دارد: پایبندی به زندگی اجتماعی و احترام به محیط زیست. برای توضیح الگوریتم مد نظر کتابی منتشر می‌شود که اصول آن عموماً برگرفته از کتاب مقدس است. به این ترتیب «شفافیت» به قدرتمندترین شرکت و صاحبش هم با نفوذترین شخص می‌شود. این امر باب گفت‌وگو میان شرکت‌های بزرگ، پاپ، رئیس‌جمهور آمریکا و تمام افراد مهم را می‌گشاید.
مارگ دوگن در کتاب شفافیت عیب‌های انسان امروز را بررسی می‌کند که هیچ تفکری در مصرف چیزهایی که در دسترس‌شان قرار می‌گیرد را ندارد. مارک دوگن نیز مانند بسیاری از حامیان محیط‌زیست بر این باور است که برای جلوگیری از تخریب جهانی که در آن زیست می‌کنیم باید به معنویت بازگردیم.

برشی از کتاب شفافیت اثر مارک دوگن:
در عین اینکه آمارها از افزایش موج مهاجران به علت جنگ‌های محلی، چپاول و گرمایش زمین و در نتیجه افزایش تنش‌های نژادی حکایت داشت، پیشرفت فوق‌العاده‌ی نظارت بر افراد از شدت این تنش‌ها می‌کاست، زیرا برای بقا، حداقلی از مدنیّت و احترام به دیگران الزامی بود. هر فرد مجهز به یک برنامه‌ی امتیازبندی شده بود، درست شبیه برنامه‌ی متداول در دورانی که گواهی‌نامه رانندگی الزامی بود. گذشته از جرایم جنایی منسوخ، فقدان مدنیّت یا بی‌احترامی به حقوق دیگران دقیق محاسبه می‌شد و پیامدهای درخور توجهی در زمینه‌ی جابه‌جایی دسترسی به فضاهای جمعی و دریافت کمک‌های عمومی به همراه داشت. شکلی از خرید عفو نیز وجود داشت تا افراد منزوی نشوند و با کسب امتیاز کافی بتوانند از یک زندگی عادی برخوردار باشند. اوضاعِ این آشفته‌بازار با افزایش جمعیت وخیم‌تر شد. مانند مورمون‌ها که فقط برای زاد و ولد زندگی می‌کنند آدم‌ها وقتی از فاجعه‌ی قریب‌الوقوع باخبر شدند، اقدام به تولید مثل بی‌رویه کردند، گویی غریزه‌ی بقا آن‌ها را به نوعی زاد و ولدِ لجام‌گسیخته سوق می‌داد. بالا آمدن آب دریاها در همه‌ی قاره‌ها فقط روند تراکم انسان‌ها را تسریع کرد. بشریت به درون خود خزید. ساحل دریا که پیش از این بسیار شلوغ بود، متروک شد. در سال‌های آغازین دهه‌ی ۲۰۲۰ بزرگ‌ترین دانشمندان با آگاهی از صدماتی که به اقلیم خود زده بودیم، بر این باور بودند که به واسطه‌ی گرمایش شدید زمین، سطح آب دریاها تا پیش ازپایان قرن چند متر بالا خواهد آمد.

درباره‌ی نویسنده:
مارک دوگن متولد ۳ مه ۱۹۵۷ است. فرانسوی است اما به واسطه شغل پدرش در سنگال به دنیا آمد. سه ساله بود که به فرانسه آمد و در کنار پدربرزگش زندگی کرد. پدربرزگش موسسه‌ای داشت که در آن مجروحان آسیب دیده از ناحیه صورت را مداوا می‌کردند. «اتاق افسران» (۱۹۹۸) اولین اثر دوگن، تحت تاثیر زندگی در چنین فضایی نوشته شد. او از سی‌وپنج سالگی کار نویسندگی را شروع کرد. از دیگر آثار نویسنده می‌توان به این عناوین اشاره کرد: خانواده نفرین شده، نشر چشمه؛ ییلاق پاییزی، انتشارات کتاب پارسه؛ اتاق افسران، نشر چشمه و اراده، نشر برج.

درباره مترجم:
سعید صادقیان مترجم ایرانی متولد ۱۳۶۴. از جمله ترجمه‌های او می‌توان به این عناوین اشاره کرد: نظارت را قورت بده، نشر کلید آموزش؛ ادیپ در جاده، نشر آموت و شفافیت، نشر برج.