کتاب «شفافيت» با عنوان اصلي Transparence رماني فرانسوي است به قلم مارک دوگن Marc Dugain که در سال ???? منتشر شده است. اين رمان خواندني به ما ميگويد آيا بايد از هوش مصنوعي و اين عصر عجيب ديجيتال ترسيد؟ مارک دوگن در قالب داستان به ما دلايل محکمي براي نگراني در مورد اين مسئله ميدهد. کتاب «شفافيت» با ترجمهي خوب سعيد صادقيان، توسط انتشارات برج روانهي بازار نشر شده است.
مروري بر کتاب «شفافيت» نوشتهي مارک دوگن
انسان در پي چاودانگي است. بي ترديد مرگ، اساسيترين چالشي است که انسان در تمام طول حياتش بر روي زمين با آن مواجه بوده است؛ و پر واضح است هر جا که انسان با رازي سربسته و مکتوم مواجه شده، هزاران ترفند را براي حل کردنش آزموده اما به تعبير حافظ: «چون نديدند حقيقت ره افسانه زدند». در سالهاي اخير و با پيشرفت سريع علم و تکنولوژي، انسان بيش از هر زمان ديگري ولع دستيابي به جاودانگي را دارد و تيمهاي تحقيقاتي بسيار مجهز و پر نفوذي با امکانات نامحدود روز و شب در پي دستيابي به آن اکسير رويايي انسان هستند. در کنار اين آرزوي ديرينه، انسان عصر حاضر با دو مشکل بزرگ جديد مواجه است که در طول تاريخ هرگز با آن آشنا نبوده، اولي نابودي زميني است که در آن زندگي ميکند و دومي از دست رفتن حيات جمعي انسانهاست. مشکل اول ـ اگر نگوييم تمام آن دستکم بخش عمدهاي از آن ـ محصول علم است. علمي که هر چه بيشتر رشد کرد و پاسخ سوالات انسان را داد، او را بيشتر و بيشتر از معنويت دور کرد تا جايي که خود تبديل به اسطورهي عصر ما شد. حالا انسان هر چه راحتتر زندگي ميکند و هر چه راحتتر نسل خود را گسترش ميدهد، در روابط انساني دچار بحرانهاي اساسي ميشود. حيات جمعي و خانواده بهشدت دچار ضعف شدهاند و آمار و ارقام بيماريهاي رواني و از خودبيگانگي انسان مدرنِ متمدن حيرتانگيز است. در کنار اين مشکل بزرگ، مشکل ديگري سر باز کرد. انسان عصر سرمايه با ولع سيريناپذير و با استفاده از تکنولوژي به سرعت همه چيز را مصرف کرد. آب، اين عنصر حياتي براي بقا رو به اتمام است. نفت خام در خوشبينانهترين حالت تا ??? سال آينده تمام خواهد شد. سالانه بخش بزرگي از جنگلها يا طعمه حريق ميشوند يا توسط انسان از بين ميروند. بسياري از گونههاي حيواني در خطر انقراض قرار دارند و به همين ترتيب سياره ما هر روز جاي بدتري براي زندگي است.
مارک دوگن در کتاب شفافيت سه عامل مهمي که به آنها اشاره کردم را دستمايه داستان خود قرار داده است و با همين مفروضات ما را به سال ???? ميبرد، تاريخي که در آن به زعم مارک دوگن و رمان شفافيت، اتفاقي شگرف در حال رخ دادن است. در سواحل دورافتادهي شمال ايسلند يک زن فرانسويالاصل که متخصص هوش مصنوعي هم هست، براي برآورده کردن آرزوي ديرين انسان استارتاپي را با هدف جاودانه کردن انسان راهاندازي کرده است و نام آن را «شفافيت» گذاشته است. کار اين شرکت جمع آوري اطلاعاتي است با هدف شناخت انسان، که در نهايت احتمال وقوع خطرات را به حداقل برساند. اين هدف باعث از بين بردن هر گونه فضاي شخصي و خصوصي ميشود و به اين سبب نام آن را «شفافيت» گذاشتهاند. شرکت «شفافيت» براي بخشيدن جاودانگي به انسانها شرطهايي دارد: پايبندي به زندگي اجتماعي و احترام به محيط زيست. براي توضيح الگوريتم مد نظر کتابي منتشر ميشود که اصول آن عموماً برگرفته از کتاب مقدس است. به اين ترتيب «شفافيت» به قدرتمندترين شرکت و صاحبش هم با نفوذترين شخص ميشود. اين امر باب گفتوگو ميان شرکتهاي بزرگ، پاپ، رئيسجمهور آمريکا و تمام افراد مهم را ميگشايد.
مارگ دوگن در کتاب شفافيت عيبهاي انسان امروز را بررسي ميکند که هيچ تفکري در مصرف چيزهايي که در دسترسشان قرار ميگيرد را ندارد. مارک دوگن نيز مانند بسياري از حاميان محيطزيست بر اين باور است که براي جلوگيري از تخريب جهاني که در آن زيست ميکنيم بايد به معنويت بازگرديم.
برشي از کتاب شفافيت اثر مارک دوگن:
در عين اينکه آمارها از افزايش موج مهاجران به علت جنگهاي محلي، چپاول و گرمايش زمين و در نتيجه افزايش تنشهاي نژادي حکايت داشت، پيشرفت فوقالعادهي نظارت بر افراد از شدت اين تنشها ميکاست، زيرا براي بقا، حداقلي از مدنيّت و احترام به ديگران الزامي بود. هر فرد مجهز به يک برنامهي امتيازبندي شده بود، درست شبيه برنامهي متداول در دوراني که گواهينامه رانندگي الزامي بود. گذشته از جرايم جنايي منسوخ، فقدان مدنيّت يا بياحترامي به حقوق ديگران دقيق محاسبه ميشد و پيامدهاي درخور توجهي در زمينهي جابهجايي دسترسي به فضاهاي جمعي و دريافت کمکهاي عمومي به همراه داشت. شکلي از خريد عفو نيز وجود داشت تا افراد منزوي نشوند و با کسب امتياز کافي بتوانند از يک زندگي عادي برخوردار باشند. اوضاعِ اين آشفتهبازار با افزايش جمعيت وخيمتر شد. مانند مورمونها که فقط براي زاد و ولد زندگي ميکنند آدمها وقتي از فاجعهي قريبالوقوع باخبر شدند، اقدام به توليد مثل بيرويه کردند، گويي غريزهي بقا آنها را به نوعي زاد و ولدِ لجامگسيخته سوق ميداد. بالا آمدن آب درياها در همهي قارهها فقط روند تراکم انسانها را تسريع کرد. بشريت به درون خود خزيد. ساحل دريا که پيش از اين بسيار شلوغ بود، متروک شد. در سالهاي آغازين دههي ???? بزرگترين دانشمندان با آگاهي از صدماتي که به اقليم خود زده بوديم، بر اين باور بودند که به واسطهي گرمايش شديد زمين، سطح آب درياها تا پيش ازپايان قرن چند متر بالا خواهد آمد.
دربارهي نويسنده:
مارک دوگن متولد ? مه ???? است. فرانسوي است اما به واسطه شغل پدرش در سنگال به دنيا آمد. سه ساله بود که به فرانسه آمد و در کنار پدربرزگش زندگي کرد. پدربرزگش موسسهاي داشت که در آن مجروحان آسيب ديده از ناحيه صورت را مداوا ميکردند. «اتاق افسران» (????) اولين اثر دوگن، تحت تاثير زندگي در چنين فضايي نوشته شد. او از سيوپنج سالگي کار نويسندگي را شروع کرد. از ديگر آثار نويسنده ميتوان به اين عناوين اشاره کرد: خانواده نفرين شده، نشر چشمه؛ ييلاق پاييزي، انتشارات کتاب پارسه؛ اتاق افسران، نشر چشمه و اراده، نشر برج.
درباره مترجم:
سعيد صادقيان مترجم ايراني متولد ????. از جمله ترجمههاي او ميتوان به اين عناوين اشاره کرد: نظارت را قورت بده، نشر کليد آموزش؛ اديپ در جاده، نشر آموت و شفافيت، نشر برج.
