کتاب «فقیه و سلطان» نوشت? وجیه کوثرانی
پژوهشی درباب رابط? اسلام و سیاست در تاریخ امپراتوری عثمانی و دو دوره از تاریخ ایران. کتاب «فقیه و سلطان: دیالکتیک دین و سیاست در تجرب? تاریخی عثمانی و صفویه – قاجاریه»، با عنوان اصلی « الفقیه و السلطان: جدلیه الدین و السیاسه فی تجربتین تاریخیتین العثمانیه و الصفویه- القاجاریه»، کتابی است که در آن رابط? دین و سیاست در مقاطعی از تاریخ سرزمینهای اسلامی و با تمرکز بر سه حکومت عثمانی، صفویه و قاجاریه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.
وجیه کوثرانی در کتاب «فقیه و سلطان» با رویکردی مبتنی بر تاریخ انتقادی و از زاویهای متفاوت با زوایای معمول، به موضوع رابط? دین و سیاست در دورههایی از تاریخ سرزمینهای اسلامی پرداخته است و این رابطه را در چشماندازی تاریخی مورد بررسی قرار داده است.
متن اصلی کتاب «فقیه و سلطان» اولین بار در سال 1989 منتشر شده است.
مروری بر کتاب «فقیه و سلطان»
اصلِ پژوهش وجیه کوثرانی در کتاب «فقیه و سلطان»، چنانکه پیشتر نیز اشاره شد، مربوط به رابط? دین و سیاست در حکومتهای عثمانی، صفویه و قاجاریه است اما در فصل نخست این کتاب، با هدف ارائ? پیشزمینهای تاریخی از موضوع بحث، به دورههای پیش از تشکیل پادشاهیهای صفوی، عثمانی و قاجار نیز پرداخته شده و رابط? دین و سیاست در این دورهها نیز مورد بررسیای اجمالی قرار گرفته تا خواننده با پیشزمینهای تاریخی از موضوع، وارد بحث اصلی کتاب شود.
یکی از موضوعات اصلی کتاب «فقیه و سلطان» بررسی تاریخی چندوچونِ استفاد? ابزاری از دین در طول تاریخ سرزمینهای اسلامی، از خلال بررسی تاریخی رابط? دین و سیاست در دورههای مورد بحث در کتاب، است.
کوثرانی در کتاب «فقیه و سلطان» رابط? دین و سیاست را با رویکردی تاریخمحور و با توجه به بافت و زمین? تاریخی دورههایی از تاریخ سرزمینهای اسلامی که در این کتاب به آنها میپردازد، مورد بررسی و تحلیل قرار میدهد. او رویکردی نقادانه را در بررسی و تحلیل خود به کار میبرد و ما را به این موضوع توجه میدهد که در دورههای پادشاهی صفوی و قاجار در ایران و امپراتوری عثمانی در ترکیه، چه نوع رابطهای میان فقها و سلاطین برقرار بوده و آنها چطور باهم تعامل داشتهاند و دین چگونه بهسود قدرت سیاسی مورد بهرهبرداری قرار میگرفته و به منافع حکومت تقلیل مییافته است.
کتاب «فقیه و سلطان» از منظری نقادانه و موشکافانه و با محوریت رابط? دین و سیاست، به دورههایی از تاریخ ایران و عثمانی نور میتاباند تا رابط? میان اسلام و سیاست در عصر حاضر را نیز، در پرتو بررسی این رابطه در دورههای مورد بحث در کتاب، قابل درک سازد.
کتاب «فقیه و سلطان» از مقدم? وجیه کوثرانی بر ترجم? فارسی این کتاب، دیباچههای او بر چاپهای اول تا چهارم متن اصلی کتاب، چهار فصل و یک مؤخره تشکیل شده است.
فصلهای چهارگان? کتاب «فقیه و سلطان» عبارتند از: «گذری تاریخی به دوران پیشاعثمانی و صفویه»، «برآمدن عثمانی و صفویه و نزاع آنها»، «نهادهای دینی و هیئت حاکم? سلطانی در دولت عثمانی» و «نهاد دینی و علما در دورههای صفویه و قاجاریه».
آلبویه و فقیهان امامیه، سلجوقیان و نظامالملک و غزالی، ماهیت نزاع صفوی – عثمانی، مدیریت محلی – دینی عثمانی و جایگاه فقیه مستقل، اصلاحگرایی اسلامی و سالهای پایانی امپراتوری عثمانی، ایران و اسلام و تشیع، دولت قاجاریه و علما، و تشیع و نمونههایی از فقیهان دولت صفویه از جمله موضوعات و مباحثی هستند که در کتاب «فقیه و سلطان» به آنها پرداخته شده است.
آنچه میخوانید برگرفته از دیباچ? نویسنده بر چاپ سوم متن اصلی کتاب «فقیه و سلطان» است: «سکولاریسم در ذات خود بههیچوجه ضد دین نیست، بلکه ضد بهرهبرداری از دین در راستای سیاست و حزبگرایی است. حتی ضد شخصیتهای دینی هم نیست، بلکه ضد بهرهکشی شخصیتهای دینی و مذهبی از دین در سپهر سیاست است. امروزه کسانی به نام دین، با فرهنگ انتقادی، زیباییشناسی و هنری به رویارویی میپردازند، اینان در حقیقت روی? برهمزدن سیاست و فرهنگ در جامعه را در پیش گرفتهاند. تصور نمیکنم غایت آنها حمایت از دین باشد، بلکه بر این باورم که غایت آنها حمایت از گونهای روابط سیاسی است که بر پای? سیاسی کردن دین و کاربست آن علیه سیاست مدنی و فرهنگی با همدیگر قرار دارد.»
دربار? وجیه کوثرانی، نویسند? کتاب «فقیه و سلطان»
وجیه کوثرانی، متولد 1941، مورخ لبنانی است. او دارای لیسانس تاریخ از دانشگاه لبنان، فوق لیسانس تاریخ از دانشگاه بروکسل و دکترای تاریخ از دانشگاه سوربن است.
کوثرانی زمانی، بین سالهای 2005 – 1975، استاد دانشگاه لبنان بوده است. او همچنین سردبیری مجل? «منبر الحوار» بیروت و مدیریت مطالعات و پژوهشهای مرکز دراسات الوحده العربیه را در کارنام? کاری خود دارد و هماکنون مدیر علمی مرکز عربی مطالعات و پژوهشهای سیاسی دوح? قطر است.
پژوهشهای کوثرانی عمدتاً بر تاریخ اندیشه و تاریخ سیاسی – اجتماعی اسلام و مسلمانان متمرکز است.
از آثار وجیه کوثرانی میتوان به کتابهای «دشوار? دولت، فرقهگرایی و مسئل? روششناسی در پژوهشهای تاریخی لبنان»، «قدرت، جامعه و کنش سیاسی»، «در کشاکش اصلاحگرایی فقهی شیعه و ولایت فقیه»، «دولت و خلافت در گفتمان عربی در ابتدای کمالیسم در ترکیه» و «مسئل? خیزش عربی: بحرانِ گذار از جامع? سلطانی به جامع? ملی» اشاره کرد.
دربار? ترجم? فارسی کتاب «فقیه و سلطان»
کتاب «فقیه و سلطان: دیالکتیک دین و سیاست در تجرب? تاریخی عثمانی و صفویه – قاجاریه» با ترجمه و مقدم? یاسین عبدی در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شده است.
یاسین عبدی، متولد 1363، مترجم ایرانی است. از دیگر ترجمههای او میتوان به کتابهای «تاریخ اندیش? سیاسی در اسلام: جستارهایی درباب سهگان? اصالت، مدنیت و عقلانیت سیاسی»، «کیمیا دختر مولانا» و «باکر? سنجار» اشاره کرد.
