قصه های مجید

کتاب «قصّه‌های مجید» اثر هوشنگ مرادی کرمانی
قصه‌هایی که به‌شیرینی، تلخ‌اند و به‌سادگی، پیچیده. هوشنگ مرادی کرمانی در کتاب «قصه‌های مجید»، که از محبوب‌ترین و مشهورترین آثار اوست، به‌ زبانی شیرین و طنزآمیز از عوالم کودکی و نوجوانی، با همۀ تلخی‌ها و شیرینی‌هایش، نوشته است.
مرادی کرمانی در کتاب «قصه‌های مجید» دنیایی را خلق کرده است که پشت ظاهر ساده‌اش سخت پیچیده است؛ دنیایی که نه‌فقط بچه‌ها، که آدم‌بزرگ‌ها هم کودکی‌ها و حتی اکنونشان را در آن پیدا می‌کنند و به جا می‌آورند.
احتمالاً بچه‌های ایرانی دهۀ 60 به‌بعد، با شنیدن نام کتاب «قصه‌های مجید»، قیافۀ مهدی باقربیگی را به یاد بیاورند که در اقتباس معروف کیومرث پوراحمد از بعضی قصه‌های این مجموعه، نقش مجید را بازی کرد. اما قدیمی‌ترهای رادیوگوش‌کُن، از سال 1353، که مجموعۀ «قصه‌های مجید» اولین بار به‌صورت نمایش رادیویی از رادیو پخش شد، با مجید محشورند.
مجموعۀ «قصه‌های مجید» از سال 1353 تا 1357 خورشیدی، از ساعت 10:30 تا 11 صبحِ روزهای پنجشنبه، از رادیو پخش می‌شد. راوی رادیوییِ این قصه‌ها ابتدا پرویز بهادر و بعدها علی تابش بود. در نمایش رادیویی «قصه‌های مجید» ژاله علو نقشِ بی‌بی را بازی کرده است.
بعدها کیومرث پوراحمد براساس تعدادی از داستان‌های کتاب «قصه‌های مجید» سریالی به همین نام ساخت. پوراحمد مجید را، که در کتاب «قصه‌های مجید» کرمانی و ساکن کرمان است، از کرمان به اصفهان برد و از او یک پسربچۀ اصفهانی ساخت. در اقتباس کیومرث پوراحمد از کتاب «قصه‌های مجید» پروین‌دخت یزدانیان، مادر پوراحمد، نقش بی‌بی را بازی کرد. سریال «قصه‌های مجید»، در اوایل دهۀ 70 خورشیدی، جمعه‌ها از برنامۀ کودک و نوجوان شبکۀ یک تلویزیون پخش می‌شد و سریالی بسیار محبوب بود. پوراحمد بعدها سه فیلم سینماییِ «صبح روز بعد»، «شرم» و «نان و شعر» را هم براساس کتاب «قصّه‌های مجید» ساخت.
از کتاب «قصه‌های مجید» یک کتاب صوتی هم در استودیوی نوین کتاب گویا تولید شده که راوی آن مهدی پاکدل است.
گفتنی است که قصۀ «سماور» از کتاب «قصه‌های مجید»، که ترجمه و به یونیسف فرستاده شد، اولین اثری ا‌ست که از هوشنگ مرادی کرمانی به زبان انگلیسی ترجمه شده است.
کتاب «قصه‌های مجید» در سال 1364 جایزۀ ویژۀ کتاب برگزیدۀ سال را گرفت. این مجموعه چندبار دیگر هم، از جمله از طرف شورای کتاب کودک، به‌عنوان کتاب برگزیده انتخاب شده است.
کتاب «قصه‌های مجید» اولین بار در پنج جلد و اولین جلد آن در سال 1358 در انتشارات سحاب کتاب منتشر شد.
بعدها انتشارات معین این مجموعه را در یک کتاب منتشر کرد و مقدمه‌ای هم از هوشنگ مرادی کرمانی با عنوان «بگذار خودِ قصه‌ها حرف بزنند» و همچنین مؤخره‌ای را از او با عنوان «آینۀ قلب‌ها»، که متن سخنرانی مرادی کرمانی در مراسم جایزۀ هانس کریستین اندرسن است، به آن افزود.
کتاب «قصه‌های مجید» تاکنون بارها تجدید چاپ شده است.

مروری بر کتاب «قصّه‌های مجید»
هوشنگ مرادی کرمانی گفته است که در نوشتن داستان‌های کتاب «قصه‌های مجید» از زندگی خودش الهام گرفته است. او صدوبیست قصه با محوریت شخصیت مجید نوشته بود اما از بین آن‌ها، سی‌‌و‌هشت‌تا را برای انتشار در کتاب «قصه‌های مجید» انتخاب کرد.
وقایع داستان‌های کتاب «قصه‌های مجید» در کرمان می‌گذرد. مجید، که راوی و شخصیت اصلی این قصه‌هاست، یکی از بچه‌های شیرین و جذاب و محبوب ادبیات داستانی است.
مجید بچۀ کرمان است و با مادربزرگش، که او را «بی‌بی» صدا می‌زند، زندگی می‌کند. او اولین بار، چنانکه در قصۀ «عاشق کتاب» که اولین قصۀ کتاب «قصه‌های مجید» است می‌خوانید، با خواندن صفحاتی از کتابی به نام «فرار به کوهستان»، که مغازه‌دار در آن‌ها تنباکو و قند و چای و زردچوبه پیچیده، به کتاب‌ علاقه‌مند شده است. مجید در خُماریِ دنبالۀ این کتاب می‌ماند اما همین کتاب شوق نوشتن را در او برمی‌انگیزد و او را به دنیای بی‌شمار کتاب دیگر و به وادی قصه نوشتن و شعر گفتن می‌کشاند.
در کتاب «قصه‌های مجید» ماجراهایی را می‌خوانیم که مربوط به زندگی روزمرۀ مجید در دوران کودکی و نوجوانی اوست؛ قصه‌هایی دربارۀ شیطنت‌ها و بازیگوشی‌ها، رؤیاها و آرزوها و نیازها و محرومیت‌ها، خرابکاری‌ها و زیرکی‌ها و همۀ آن‌چه دنیای ساده و درعین سادگی، پیچیدۀ یک پسربچۀ فقیر بلندپرواز خیالباف را می‌سازد.
مجیدِ کتاب «قصه‌های مجید» از آن پسربچه‌های سِرتِق و وراج و بدپیله‌ای ا‌ست که آدم‌بزرگ‌ها را کُفری می‌کنند و حسابی روی مُخ‌شان می‌روند. روی یک کاری که زوم ‌کند، تا انجامش ندهد ول‌کن نیست. ساده است اما از حقه‌زدن‌ها و بدجنسی‌های کودکانه هم رویگردان نیست. در راه رسیدن به خواسته‌هایش خرابکاری هم کم نمی‌کند. گاهی گره‌های کوری به کار می‌زند که به این راحتی بازشدنی نیستند. دوست دارد ادای آدم‌بزرگ‌ها را درآورد و لفظ‌قلم و بزرگانه حرف بزند. با الفاظ وَر می‌رود و شعرهایی سر هم می‌کند که بامزه‌اند. زیاد درسخوان نیست و بچه‌زرنگ به حساب نمی‌آید اما کتابخوانی قهار است و می‌خواهد روزی شاعر و نویسنده‌ای بزرگ و معروف بشود و در عالم ادبیات بدرخشد.
مرادی کرمانی در کتاب «قصه‌های مجید»، با نثری ساده و شیرین و رنگ‌گرفته از اصطلاحات کرمانی و زبان و فرهنگ عامه، وسعت و پیچیدگی جهان و آدم‌های جهان را در دنیایی ساده و جمع‌وجور می‌گنجاند.
کتاب «قصه‌های مجید» اگرچه دربارۀ عوالم و احوال کودکی و نوجوانی است اما برای آدم‌بزرگ‌ها هم خواندنی و جذاب است.
مرادی کرمانی در کتاب «قصه‌های مجید» موقعیت‌های طنزآمیز را ماهرانه خلق می‌کند. او همچنین در این کتاب، از پشت ظاهر شیرین قصه‌ها، تلخی فقر و محرومیت را عیان می‌سازد.
کتاب «قصه‌های مجید»، چنانکه پیش‌تر اشاره شد، از مقدمه و مؤخره و سی‌وهشت قصه تشکیل شده است.
قصه‌هایی که در کتاب «قصه‌های مجید» می‌خوانید عبارتند از: «عاشق کتاب»، «گربه»، «ژاکت پشمی»، «طبل»، «دعوت»، «سلمانی سوم»، «سماور»، «سفر»، «عکس یادگاری»، «آرزوها»، «دوچرخه»، «انشانویس»، «توپ»، «سفرنامۀ اصفهان»، «تسبیح»، «اسکناس صدتومانی»، «طفل معصوم»، «عیدی»، «زبان‌بسته‌ها»، «ناف بچه»، «ماهی»، «خواب‌نما»، «یابو»، «تشویق»، «طلبکار»، «ناظم»، «هندوانه»، «شهرت»، «اردو»، «بیل (اردوی 1)»، «آبگوشت (اردوی 2)»، «کراوات»، «خیاط»، «کتابخوان»، «نان»، «سبیل»، «نمره» و «دعوا».
قصه‌های «طلبکار»، «ژاکت پشمی» و «ماهی» از جمله داستان‌های کتاب «قصه‌های مجید» هستند که توسط کیومرث پوراحمد دستمایۀ اقتباس سینمایی و تلویزیونی قرار گرفته‌اند.

دربارۀ هوشنگ مرادی کرمانی، نویسندۀ کتاب «قصّه‌های مجید»
هوشنگ مرادی کرمانی، متولد 1323 در روستای سیرچ از توابع شهداد کرمان، داستان‌نویس ایرانی است. مرادی کرمانی از نویسندگان مهم و برجستۀ ادبیات کودک و نوجوان است.
اولین قصۀ هوشنگ مرادی کرمانی، به نام «کوچۀ ما خوشبخت‌ها»، در مجلۀ «خوشه» که سردبیر آن احمد شاملو بود، چاپ شد، اگرچه او پیش از آن نویسندگی را آغاز کرده بود و از سال 1339 برای رادیو محلی کرمان می‌نوشت.
مرادی کرمانی ساده و شیرین می‌نویسد، در خلق موقعیت‌های طنزآمیز و کاربرد ادبیات و زبان عامیانه چیره‌دست است و خوب می‌داند که چطور تلخی را به‌طنز، شیرین کند و به‌سادگی از دنیای پیچیدۀ کودکان و آرزوها و رؤیاهایشان بگوید و دنیای کودکان و نوجوانانی را ترسیم کند که دچار فقر و محرومیت‌اند.
مرادی کرمانی خود را در عامیانه‌نویسی متأثر از صادق چوبک، در شاعرانه‌نویسی متأثر از ابراهیم گلستان، در ساده‌نویسی متأثر از همینگوی و «گلستان سعدی»، در طنز متأثر از چخوف و دهخدا و در احساس متأثر از صادق هدایت می‌داند. سینمای مورد علاقۀ او بیش از هرچیز سینمای نئورئالیستی ایتالیا، از جمله فیلم «دزد دوچرخه» ویتوریو دسیکا، است. سادگی و طنز تلخ دو عنصری هستند که قصه‌های مرادی کرمانی را به فیلم‌های نئورئالیستی دسیکا شبیه می‌کنند.
از مرادی کرمانی، علاوه بر کتاب «قصه‌های مجید»، آثار زیادی دستمایۀ اقتباس سینمایی قرار گرفته‌اند. از جملۀ این اقتباس‌ها می‌توان به فیلم‌های «چکمه» ساختۀ محمدعلی طالبی، «مهمان مامان» ساختۀ داریوش مهرجویی و «مربای شیرین» ساختۀ مرضیه برومند اشاره کرد.
کتاب‌های «خُمره»، «مثل ماه شب چهارده»، «بچه‌های قالی‌باف‌خانه» و «شما که غریبه نیستید» از جمله آثار هوشنگ مرادی کرمانی هستند.
مرادی کرمانی در سال 1992 از طرف هیئت داوران جایزۀ هانس کریستین اندرسن مورد تقدیر قرار گرفت و در سال 1994 برندۀ جایزۀ کتاب سال کودکان و نوجوانان اتریش شد. همچنین کتاب «شما که غریبه نیستید» او در دورۀ چهارم جایزۀ مهرگان ادب، جایزۀ بهترین رمان نوجوان را گرفت.