کتاب «در جدال با خويشتن» نوشته «مهدي محبتي»
نگاهي ديگر به احوال و اقوال شمس تبريزي همراه با برگزيده مقالات شمس
کتاب «در جدال با خويشتن» نوشته «مهدي محبتي» با نگرشي تازه سيري در زندگي و روزگار شمس تبريزي است. محققان بسياري درباره آثار و زندگينامه شمس تبريزي مقاله و مطلب نوشتهاند، که هر کدام با شيوهاي نو و تازه ميکوشند خواننده را با ابعاد زندگي اين شاعر ايراني و تأثيرش بر مولانا آشنا کنند. براي هر فرد علاقهمند به ادبيات کهن ايران نام مولوي شاعر ايراني با شمس تبريزي همراه است و بالعکس هرگاه سخن از شمس تبريزي است، ناخودآگاه ذهن يادي از مولوي دارد. ديدار اين دو اديب و شاعر کهن ايراني و تأثيرپذيري مولانا از شمس تبريزي مقولهاي است که دانستن درباره زندگي و احوالات شمس تبريزي را نيز با اهميت کرده است. «مهدي محبتي» در کتابش به تفسير و بررسي شمس ميپردازد و در کنار آن نگاهي نو به ديگر بزرگان ادب پارسي دارد. نويسنده در مقدمه بيان ميکند: «اين کتاب اساسا بر پايه همين نگاه شکل گرفته است که مخاطب، اندکي در فهميدن و گفتن، شجاعتر و گستاختر گردد و حتي شده لحظهاي قالبهاي هزارساله ذهني و زباني و بتهاي ازلي و ـ گويا ـ ابدي خود را بشکند اگرچه اين بت، خود شمس و مولانا باشد!»
درباره کتاب «در جدال با خويشتن»
در فصل اول نويسنده ميکوشد شمس تبريزي را با شيوههاي گوناگوني معرفي کند. در بخشهاي کوچکي مانند: شمس را چگونه بايد ديد؟ يا از مقالات شمس چه ميتوان آموخت؟ نقبي به درون (در شناخت ارزشهاي فرهنگي و اجتماعي مقالات شمس) خواننده هرچه بيشتر با شمس تبريزي آشنا ميشود. در فصل دوم با عنوان سنگ و آينه علاوه تحليلهاي عرفي و اجتماعي درباره شمس تبريزي به ديگر شاعر ايراني سنايي غزنوي هم توجه ميشود و در بخشي با نام شمس و سنايي غزنوي و جايگاه سنايي در مقالات در بخش ديگري شمس با بايزيد مورد بحث و نظر قرار ميگيرد و «تبيين نگاه شمس و مولانا درباره بايزيد» بازگو ميشود. فصل سوم انديشه و اسرار نام دارد و به معنا و تحليل «تأويل» در مقالات، روايات و آيات ميپردازد. «جايگاه عقل و عاقلان در مقالات» عنوان فصل چهارم کتاب «در جدال با خويشتن» است. در اين فصل تأملات فلسفي شمس و ديگر شخصيتهاي برجسته مانند شيخ اشراق، فخر رازي، ابنسينا و خيام بررسي ميشود. در نهايت آخرين فصل کتاب به زندگي و آثار شمس تبريزي اختصاص دارد.
کتاب با سيري در احوالات بزرگان براي خواننده علاقهمند به ادبيات کهن لذتبخش است.
در بخشي از کتاب «در جدال با خويشتن» ميخوانيم:
«ميپرسم که در فرهنگ و ادب ما، واقعا اينگونه آدمها را چه ميتوان ناميد؟ عارف، متکلم، فقيه، مفسر يا اديب؟ انگار، همه هستند و هيچکدام نيستند! اين آيا همان خط و شيوهاي نيست که حافظ در فضا و زباني ديگر و با بياني پختهتر به دنبال آن بود و ميگفت: "سرم به دنيي و عقبي فرو نميآيد/ تبارک الله ازين فتنهها که در سر ماست!" يعني در حالي که مفلس بود و سر بر خشت در ميکدهها مينهاد و دفتر و خرقه را گرو باده ميگذاشت، بر تارک هفت اختر پاي مينهاد. در مجلسي حافظ بود و درديکش، صراحي ميکشيد و پنهان مردم دفترش ميانگاشتند! آيا وجود چنين آدمي، همان تصوير ذهني حافظ از خويش نيست که در کلام و منش او عمق و رهايي و آزادگي بيشتري يافته است؟ همان دوگانگي پر درد و سوزاني نيست که سنايي را در آخر کار شوريده ميداشت و درحاليکه التماسهاي مکرر وزيران و سلاطين روزگار را براي لحظهاي ديدار و گفتار طرد ميکرد و به هيچ ميانگاشت، سر و پا برهنه و بيزن و زر، خانهبهدوش خويش، در کوچهها و شوارع به درد ميرساند و نعره ميکشاند؟ سنايي هم ميتوانست عالمي مکرّم، فقيهي محتشم يا دستکم شاعري معّظم در يکي از دربارها باشد و صد برابر فرخي و عنصري و معزي، نان و آب و آبرو بيابد و زر بيندوزد و روزگارش سکه باشد و البته که گاه ميرسيد و ميچشيد، واقعا اما اين خويشتنزني و شوريدگي از کجا ميآمد و برميخاست و چه داشت و چه در جانش ميکاشت که قيد همه را ميزد و در نهايت بيچيز و بيکس در کنج خانهاي عاريهاي جان ميسپرد؟...»
درباره نويسنده کتاب «در جدال با خويشتن»
مهدي محبتي نويسنده و پژوهشگر ايراني و دانشيار دانشگاه زنجان است. ديگر آثار نوشته شده توسط دکتر مهدي محبتي عبارتند از: «سيمرغ در جستجوي قاف (سير تحول عقلانيت در ادب فارسي)»، «قصه و قصهگويي در اسلام»، «پيمانههاي بيپايان»، «از معنا تا صورت»، «آينههاي خندان» و تصحيح و ترجمه «رساله قشريه»، «کارنامه مولوي پژوهي در ايران» و «زلف عالمآرا».
قابل ذکر است: کتاب «از معنا تا صوت» دکتر محبتي برنده جايزه ادبي جلال آل احمد همچنين کتاب برگزيده سال 1390 شده است.
درباره ناشر کتاب «در جدال با خويشتن»
کتاب «در جدال با خويشتن» با عنوان فرعي «نگاهي ديگر به احوال و اقوال شمس تبريزي همراه با برگزيده مقالات شمس» نوشته «دکتر مهدي محبتي» از سوي بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه براي علاقهمندان منتشر شده است.
