زندگینامه برتراند راسل

کتاب «زندگینامه برتراند راسل به‌قلم خودش»
راسلِ فیلسوف و ریاضی‌دان و منطق‌دان، راسلِ عاشق، راسلِ دوستدارِ انسان، راسلِ صلح‌جور، راسلِ نومید، راسلِ امیدوار، راسلِ شوخ‌طبع. در کتاب «زندگینامه برتراند راسل به‌قلم خودش»، با عنوان اصلی The Autobiography of Bertrand Russell، برتراند راسل را با تمام این وجوه شخصیتی و فرهنگی و علمی و اجتماعی‌اش و با همۀ تردیدها و دلواپسی‌هایش به تماشا می‌نشینیم. کتاب «زندگینامه برتراند راسل به‌قلم خودش»، چنانکه از عنوان آن پیداست، زندگینامۀ خودنوشتِ برتراند راسل است. راسل در این کتاب، زندگی‌اش را از کودکی تا سال‌های آخر عمر شرح می‌دهد و از تحولات درونی و فکری و عاطفی و احساسی خود، از تجربۀ زیسته‌اش و از دغدغه‌ها و نگرانی‌های سیاسی و اجتماعی و انسانی‌اش سخن می‌گوید.
خواندن کتاب «زندگینامه برتراند راسل به‌قلم خودش»، چنانکه مایکل فوت در وصف آن می‌گوید، «لذت‌بردن از تماشاگهی است گسترده، و غرقه‌شدن در حیات اجتماعی و عقلی.» مایکل فوت کتاب «زندگینامه برتراند راسل به‌قلم‌ خودش» را کتابی وصف می‌کند که «در حالی که تجربۀ عهدهای پیشین و دنیاهای دور را در کلامی نو و طرزی همیشه‌بهار، گرد آورده است، چیزی برتر از یک کتاب در یک میلیون کتاب بدست می‌دهد: قهرمانی فرید و یکتا.» همچنین مجلۀ «نیچر» این زندگینامه را کتابی می‌داند که «سرگذشت شایانی را با شیوه‌ای بس خواندنی بیان می‌کند.» و مجلۀ «نیو سوسایتی» سبک نگارش راسل را در کتاب «زندگینامه برتراند راسل به‌قلم خودش» با سبک ولتر مقایسه می‌کند و در این باره می‌نویسد: «پرهیز از بیادآوردن ولتر ناممکن است، و نیز دوری از سنجیدن با شیوه نگارش او. در هر دو مورد می‌توان آمیزه‌ای از شوخ‌طبعی مفرط، و شفقت بی‌پایان را در یک تن سراغ کرد؛ به‌همین سبب است که خواننده احساس می‌کند "بهترین دستاوردی که آدمیزاده آفریده، پیش روی دارد"». همچنین ضمیمۀ ادبی «تایمز» درباره کتاب «زندگینامه برتراند راسل به‌قلم خودش» می‌نویسد: «نثر زنده و روان راسل، زنده‌دلی حیرت‌انگیز او را جلوه‌گر می‌سازد. ادب و فرهیختگی در سراسر کتاب او را وامی‌دارد که به خود بخندد؛ حتی به پارسایی آزادیخواهانۀ خویش با نیشخند بنگرد، با نیشخندی که فرهنگ داشتن بدو هدیه کرده است. کتابش فرح‌بخش، با بیانی آشکارا و بی‌پیرایه است؛ سراسر فرزانگی است. این اثر کوششی موفق است در تعهد اخلاقی و احترام به مهمات اجتماعی با گریز ظریف از ناشکیبایی و بی‌حوصلگی.»
متن اصلی کتاب «زندگینامه برتراند راسل به‌قلم خودش» اولین بار در سال 1967، یعنی سه سال پیش از مرگ راسل، منتشر شده است.

مروری بر کتاب «زندگینامه برتراند راسل به‌قلم خودش»
با کتاب «زندگینامه برتراند راسل به‌قلم خودش» به خلوت و جِلوَتِ یک اندیشمند بزرگ می‌رویم، با او امیدوار و نومید می‌شویم، با او نگرانِ سرنوشت بشر می‌شویم و حیات فکری و علمی و فرهنگی و فردی و عاطفی و اجتماعی یک نابغه را نظاره می‌کنیم و اضطراب‌ها و تردیدهای او را از زبان خودش می‌شنویم و درمی‌یابیم که متفکری کنجکاو و عاشق و حساس به مسائل انسان و جهان که زندگی خود را از یک‌سو صَرفِ کشف حقیقت و از سوی دیگر صَرفِ رسیدن بشر به صلح و خوشبختی کرده است، دست آخر درباره حقیقت و صلح به چه نتیجه‌ای رسیده است.
راسل، خود در پیشگفتار کتاب «زندگینامه برتراند راسل به‌قلم خودش» از «شور و شوقِ سه‌گانه‌ای، ساده، ولی توانکاه و مردافکن» می‌گوید که بر زندگی او «فرمانروا بوده‌اند». این «شور و شوقِ سه‌گانه» عبارتند از: «شوقِ شوریدگی عشق»، «شوق راه‌جویی به دانش» و «شوقِ از میان برداشتن رنجهای آدمیان». راسل آن‌گاه می‌گوید که «این شورها چون بادهای توفنده مرا به این سو و آن سو کشانده، به سرکشی و طغیان خوانده، و به ژرف دریاهای دلهره و به‌سوی پرتگاه یأس و نومیدی رانده‌اند.»
راسل بعد از این پیشگفتار، با عنوان «برای چه زیسته‌ام»، شرح زندگی خود را از کودکی آغاز می‌کند. او ابتدا مادر و پدرش را معرفی می‌کند و از آن‌ها می‌نویسد و بعد به تولد خود می‌رسد و داستان زندگی خود را فصل‌به‌فصل شرح می‌دهد. او در کتاب «زندگینامه برتراند راسل به‌قلم خودش» از دلمشغولی‌ها و دغدغه‌ها و علائق و بحران‌های نوجوانی‌اش می‌گوید و از عشق و نخستین ازدواج و نیز از اینکه محیط مبادی آدابی که در آن پرورش یافته بوده، چگونه از او شخصیتی دوگانه و پنهان‌کار ساخته بوده است؛ شخصیتی که زندگی درونی پنهانی را به‌موازت زندگی بیرونی‌اش پیش می‌برده و افکار و احساساتش را عمدتاً از دیگران مخفی نگه می‌داشته است. در کتاب «زندگینامه برتراند راسل به‌قلم خودش» پابه‌پای راسل از کودکی و نوجوانی و جوانی او گذر می‌کنیم و در حینِ این گذار است که جنگ جهانی اول رخ می‌دهد و راسل را دلمشغول و نگران و مضطرب وقوع جنگ می‌یابیم. راسل آنجا که از تلاش‌هایش برای واداشتن دولت انگلستان به اتخاذ موضعی بی‌طرفانه در جنگ جهانی اول سخن می‌گوید، از تنهایی خود در موضع ضدّ جنگ حرف می‌زند و از اینکه چگونه با شروع جنگ، حتا بسیاری از آن‌ها که قبلاً با راسل همراهی کرده بوده‌اند در موضع مقابل او قرار می‌گیرند و از جنگ حمایت می‌کنند. راسل جنگ جهانی دوم را نیز به چشم می‌بیند.
در کتاب «زندگینامه برتراند راسل به‌قلم خودش» راسل را هم در تقلای کشف حقیقت و هم در تلاش برای برقراری صلح و عدالت و خوشبختی در جهان می‌یابیم و البته سخت مردد و نومید. او همان‌قدر در حقانیت ریاضیات، که به آن عشق می‌ورزد، مردد و کلاً به توفیق در کشف حقیقت مشکوک است که از برقراری صلح نومید. با این‌همه راسل را در این کتاب فیلسوفی می‌یابیم که در عین تردید و نومیدی از پا نمی‌نشیند و تسلیمِ یأس نمی‌شود. او سخت نگران جنگ و گسترش سلاح‌های هسته‌ای‌ست و همچنین به‌شدت از فقر و نابرابری در جهان رنج می‌کشد. راسل در کتاب «زندگینامه برتراند راسل به‌قلم خودش» می‌گوید چطور زمانی گمان می‌کرده که مردم خواهان جنگ و ویرانی نیستند و سیاستمداران آن‌ها را فریب می‌دهند و به جنگ فرامی‌خوانند، اما بعدها دریافته که مردم نیز به نابودی یکدیگر بی‌میل نیستند و این یکی از سرچشمه‌های نومیدی و سرخوردگی راسل است. با این‌همه او را در نومیدیِ مطلق نمی‌یابیم. او همچنان تلاش می‌کند و به راه‌هایی می‌اندیشد که بتوان صلح و خوشبختی را در جهان برقرار کرد. راسل مخالف این عقیده است که رنج، تقدیر و سرنوشت محتومِ آدمی‌ست. از همین روست که در پایان کتاب «زندگینامه برتراند راسل به‌قلم خودش»، ضمن اعتراف صادقانه به شکست‌ها و سرخوردگی‌اش، می‌نویسد: «جهان، با همۀ دهشتناکی خود، مرا متزلزل نساخته است.»

درباره برتراند راسل
برتراند راسل (Bertrand Russell)، متولد 1872 و درگذشته به سال 1970، فیلسوف، منطق‌دان، ریاضی‌دان، مورخ، جامعه‌شناس، نویسنده و فعال سیاسی بریتانیایی و برنده جایزه نوبل ادبی در سال 1950 میلادی بود. راسل متولد ولز و اصالتاً اهل آنجا بود. مادر و پدر و خواهرش را در کودکی از دست داد و پدربزرگش نگهداری او و برادرش را به‌عهده گرفت. مادر راسل از فعالان مبارزه برای آزادی زنان بود. به‌گفتۀ خود راسل، علاقۀ فراوانش به ریاضیات عاملی بود که او را از خودکشی به‌خاطر حادثۀ تلخ و دردناک از دست دادن عزیزانش در کودکی نجات داد. راسل در کالج ترینیتی در کمبریج، ریاضیات و فلسفه خواند. کشف «پارادوکس راسل» در سال 1901 از دستاوردهای او در عرصۀ ریاضی است. راسل، متفکری صلح‌طلب و مخالف جنگ بود و همین موضوع دردسرهایی را برایش فراهم آورد. مخالفت و مبارزه‌اش با جنگ در دوره جنگ جهانی اول به اخراج از دانشگاه و زندانی‌شدنش به مدت پنج ماه منجر شد. در سراسر عمرش اما یک فعال صلح‌طلب و ضدّ جنگ باقی ماند. در دوران سیطره نازی‌ها کمپینی در مبارزه با هیتلر به راه انداخت. او همچنین از منتقدان نظام بستۀ شوروی بود و نیز معترض به مداخلۀ امریکا در جنگ ویتنام. راسل در سال 1963 در راستای فعالیت‌های صلح‌طلبانه‌اش انستیتوی دفاع از صلح را تأسیس کرد.
برتراند راسل را از بنیانگذاران فلسفۀ تحلیلی به شمار می‌آورند. او فیلسوف و ریاضی‌دانی بود که دیدگاه‌ها و نظریاتش بسیار بر فلسفه و منطق و ریاضی تأثیر گذاشت. نظریۀ مجموعه‌ها، زبان‌شناسی و فلسفۀ زبان، هوش مصنوعی، علوم شناختی و کامپیوتر از جمله حوزه‌هایی‌اند که تأثیر راسل بر آن‌ها مشهود است.
از جمله آثار برتراند راسل که به فارسی هم ترجمه شده می‌توان به «تاریخ فلسفۀ غرب»، «در ستایش شکاکیت (مقاله‌هایی در باب شکاکیت)»، «علم و دین در جامعه»، «عرفان و منطق»، «تحلیل ذهن»، «جهان‌بینی علمی»، «در ستایش بطالت»، «بلشویسم از تئوری تا عمل»، «قدرت»، «مسائل فلسفه» و «کابوس‌های حضراتِ والامقام» اشاره کرد.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «زندگینامه برتراند راسل به‌قلم خودش»
کتاب «زندگینامه برتراند راسل به‌قلم خودش» با ترجمۀ احمد بیرشک در انتشارات خوارزمی منتشر شده است. دکتر احمد بیرشک، متولد 1285 در باجگیرانِ قوچان و درگذشته به سال 1381، ریاضیدان، تقویم‌نگار، پژوهشگر تاریخ علم و مترجم ایرانی و مؤسس مدارس «هدف» است. کودکی بیرشک، به‌دلیل شغل پدرش، در باجگیران گذشت و او درس‌های پایه‌ای را نزد پدرش یاد گرفت و در همان دوران زبان فرانسه و کمی هم زبان روسی آموخت. سپس با پدرش به مشهد رفتند. در مشهد، بعد از آزمونی که مدیر مدرسۀ «احمدیه» از او گرفت، در کلاس چهارم این مدرسه به تحصیل پرداخت، اما بعد از سه ماه، به‌تشخیص معلمش، به کلاس پنجم رفت. از کلاس هفتم به بعد در مدرسۀ فرانسوی «آلیانس» تهران ادامۀ تحصیل داد. دبیرستانش را که تمام کرد، در سال 1308، وارد دارالمعلمین عالی شد و به تحصیل در رشتۀ ریاضیات پرداخت. سپس در وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه استخدام شد و مدتی هم در ساری ریاضی و فیزیک و علوم طبیعی و زبان تدریس کرد. چندی ریاست اداره استخدام شهرستان‌ها در کارگُزینی وزارت فرهنگ و چندی هم ریاست کارگُزینی دانشگاه تهران را به‌عهده داشت. در سال 1321، با جدا شدن دانشگاه تهران از وزارت معارف، رئیس دانشگاه تهران شد و تا سال 1324 که دانشگاه تهران دوباره به وزارت معارف پیوست، در این سِمَت باقی ماند. در سال 1322 مقالۀ معروف «نقد قانون دانشگاه» را نوشت.
بیرشک بعد از کناره‌گیری از مشاغل اداری در دانشگاه تهران، به‌مدت هجده سال به تدریس درس مناظر و مرایا (پرسپکتیو) در دانشگاه‌های پلی‌ تکنیک (امیرکبیرِ فعلی) و دانشسرای عالی پرداخت. او با دانشگاه آریامهر (صنعتی شریفِ فعلی) هم برای ویرایش متون ریاضی و فیزیک همکاری می‌کرد. بیرشک چند بار برای تحقیق در سیستم آموزشی فرانسه و انگلستان و امریکا به این کشورها اعزام شد. در دوره‌ای که دکتر پرویز ناتل خانلری وزیر فرهنگ بود، بیرشک معاون وزارت فرهنگ شد. او همچنین مؤلف کتاب‌های درسی ریاضیِ دوره دبیرستان بود.
از مهمترین دستاوردهای فرهنگ و علمی احمد بیرشک تأسیس گروه فرهنگی «هدف» (مخففِ هنر، دانش، فرهنگ) است. اولین مدرسۀ «هدف» در سال 1327 با سرمایه‌ای اندک تأسیس شد. بعدها تعداد مدارس «هدف» به چهار دبستان دخترانه و پسرانه و چهار دبیرستان رسید. این مدارس تا سال 1358 دایر بودند. راه‌اندازی بنیاد «دانشنامۀ بزرگ فارسی» در سال 1370 و تصحیح تقویم ایرانی از دیگر اقدامات علمی و فرهنگی مهم احمد بیرشک‌ هستند. در سال 1377 لوح تقدیر ریاست جمهوری، به‌عنوان استاد نمونه، به بیرشک اهدا شد و همچنین دانشگاه شهید بهشتی به او دکترای افتخاری ریاضیات داد. او در سال 1381، کمی پیش از مرگش، نشان دولتی درجه یک دانش را از دفتر ریاست جمهوری دریافت کرد.
بیرشک در تألیف «دانشامۀ ایرانیکا»، «فرهنگ کامل انگلیسی‌‌فارسی» آریانپور، «فرهنگنامۀ کودکان و نوجوانان» و «دانشنامۀ ایران و اسلام» نیز همکاری داشت و همچنین سرپرست ترجمۀ مجموعۀ «زندگینامۀ علمی دانشوران» بود.
از جمله آثار تألیفی احمد بیرشک می‌توان به «اصول مناظر و مرایا (پرسپکتیو)»، «گاهنامۀ تطبیقی سه هزار ساله» و از ترجمه‌های او می‌توان به «سرگذشت علم»، «جهان و اینشتاین»، «هندسه نااُقلیدسی»، «فلسفۀ ریاضی»، «کمون پاریس»، «کنش فرهنگی برای آزادی» و «آناباسیس» اشاره کرد.
ترجمۀ بیرشک از کتاب «سرگذشت علم»، کتاب برگزیده سال 1377 شد.

رتبۀ کتاب «زندگینامه برتراند راسل به‌قلم خودش» در گودریدز: 4.08 از 5.