رسوس

نمایشنامۀ «رسوس» اثر اوریپید
تراژدی‌ای کلاسیک، برگرفته از بخشی از حماسۀ «ایلیاد» هومر. نمایشنامۀ «رسوس» اوریپید، مانند آثار دیگر این تراژدی‌نویس چیره‌دست یونان باستان و آثار دیگر تراژدی‌نویس‌های بزرگ آن عصر، الهام‌ گرفته از یک داستان حماسی و اساطیری پیش از خود است.
اوریپید نمایشنامۀ «رسوس» را براساس سرود دهم منظومۀ حماسی «ایلیاد» هومر نوشته است. دربارۀ نمایشنامۀ «رسوس» گفته می‌شود که این نمایشنامه، تنها تراژدی به‌جا مانده از یونان باستان است که داستان آن بی‌واسطه از سرود دهم «ایلیاد» اخذ شده است.
نمایشنامۀ «رسوس» اگرچه تراژدی‌ای بسیار کهن است اما، مثل همۀ آثار بزرگ کلاسیک، تاریخ مصرف ندارد و اثری همچنان خواندنی و الهام‌بخش است. این نمایشنامه، که از قرن پنجم پیش از میلاد به‌جا مانده و کوتاه‌ترین نمایشنامۀ باقی‌مانده از آن دوره است، جزو ده نمایشنامۀ محبوب اوریپید در دورۀ باستان متأخر است.
نمایشنامۀ «رسوس» بر چند نویسندۀ بعد از خود تأثیر گذاشته که از جملۀ آن‌ها می‌توان به ویرژیل، در سرود نهم کتاب «انه‌اید»، اشاره کرد.

مروری بر نمایشنامۀ «رسوس»
اوریپید در تراژدی «رسوس»، چنانکه پیش‌تر نیز اشاره شد، به سرود دهم منظومۀ «ایلیاد» هومر نظر دارد. داستان نمایشنامۀ «رسوس» در طول جنگ تروا رخ می‌دهد و در شبی که اودیسه و دیومدس مخفیانه به اردوگاه تروا راه پیدا می‌کنند. این حکایت در سرود دهم کتاب «ایلیاد» نقل شده و اوریپید آن را از آن کتاب گرفته و وارد تراژدی خود کرده است. البته اوریپید در تراژدی «رسوس» تغییراتی در حکایت «ایلیاد» داده و آن را طابق‌النعل‌بالنعل وارد کتاب خود نکرده است و مواجهه‌ای خلاقانه با حکایت نقل شده در کتاب هومر داشته است.
تراژدی «رسوس» داستان توطئه و خیانت و ترفند و دلیری و تقدیر و جنگ است و شمه‌ای از ترفندبازی اودیسه را می‌نمایاند و همچنین به مسائل بنیادین آدمی می‌پردازد. این نمایشنامه، اثری ماجراجویانه با فضایی غریب است که خواندنش، با این‌همه زمان که از خلق آن گذشته، هنوز می‌تواند طعم یک تراژدی با طراحی ماهرانه را به خواننده بچشاند و نیز الهام‌بخش داستان‌نویس‌ها و نمایشنامه‌نویس‌های امروزی باشد.
در بخشی از نمایشنامۀ «رسوس» می‌خوانید:
«همسرایان: گوش کن، هکتور!
یونانیان همه‌جا آتش به پا کرده‌اند، آن‌هم درست در دل شب. می‌توانی طناب‌ها و لنگرهای تمامی کشتی‌هایشان را از اینجا ببینی و همه دارند گرد خیمۀ آگاممنون می‌چرخند. آنجا هیاهویی برپاست. گویی چشم‌به‌راه خبرهایی بزرگ‌اند. من هرگز این ناوگان را چنین وحشت‌زده ندیده‌ام.
من نزد تو آمده‌ام نه برای اینکه دلم برای سرزنش تو تنگ شده باشد، ترسم از خوابی‌ست که برای ما دیده‌اند!

هکتور: آه! گزارشی کمابیش هراس‌آور! بااین‌همه، درست به‌موقع آمده‌اید.
گویی آرگوسی‌ها می‌خواهند از من بگریزند، می‌خواهند پا به فرار بگذارند، حتی هنگامی ‌که زیر نگاه من‌اند. برآن‌اند در پناه تاریکی سوار بر کشتی‌هاشان از سرزمین ما بگریزند. اکنون می‌دانم این‌همه آتش برای چیست!
آه، خدایان! خوراکم را از من ربوده‌اید همچون شیری که شکارش را از او بربایند. خوراکی از تمامیِ سپاه آرگوس – با این زوبین!
اگر پرتوهای خورشید ناپدید نشده بودند، دست از جنگ نمی‌کشیدم تا زوبین شکوهمندم تمامی کشتی‌هاشان را آتش می‌زد و تمامی خیمه‌هاشان را در هم می‌شکست و این دست مرگ‌بار، خون انبوهی از ایشان را بر زمین می‌ریخت! بی‌گمان، دلم مرا بدین کار برمی‌انگیخت! من بر آن بودم که با شتابی که خدایان به من بخشیده بودند پیش روم و در شب هم دست از کشتار نکشم اما غیب‌گویان، مردان خردمندمان که شیوۀ خدایان می‌دانند، مرا مجاب کردند تا روز نو چشم به راه بمانم آنگاه هیچ‌یک از مردم آخایی را نگذارم که جان به در بَرَد.»

دربارۀ اوریپید، نویسندۀ نمایشنامۀ «رسوس»
اوریپید، متولد یکی از سال‌های دهۀ 480 پیش از میلاد در بخش شرقی آتن، نمایشنامه‌نویس بزرگ کلاسیک یونانی بود. او، در کنار سوفوکل و آیسخولوس، یکی از سه تراژدی‌نویس عصر طلایی نمایشنامه‌نویسی یونان است. از اوریپید به‌عنوان نمایشنامه‌نویسی نوآور و سنت‌شکن و نامتعارف یاد می‌شود.
نمایشنامه‌های «الکترا»، «زنان تروا»، «مده‌آ» و «اورستس» از جمله آثار اوریپید هستند.

دربارۀ ترجمۀ فارسی نمایشنامۀ «رسوس»
نمایشنامۀ «رسوس» با ترجمۀ غلامرضا شهبازی در نشر بیدگل منتشر شده است.
غلامرضا شهبازی، متولد 1352 در نهاوند، بازیگر تئاتر و تلویزیون و مترجم ایرانی است. او دارای لیسانس ادبیات نمایشی، فوق لیسانس سینما و دکترای تاریخ هنر از دانشگاه هنر تهران است.
شهبازی، علاوه بر بازیگری در تئاتر و تلویزیون و ترجمه، تدریس در دانشگاه هنر و دانشگاه سوره و نیز بازیگری در سینما را نیز در کارنامۀ کاری خود دارد.
شهبازی رتبۀ اول بازیگری مرد برای نمایش «مراسمی برای یک دوست» را در سومین دورۀ نمایشنامه‌خوانی مولوی و رتبۀ اول کارگردانی برای نمایش «صدای انسان» در چهارمین دورۀ نمایشنامه‌خوانی مولوی را به دست آورده است.
از ترجمه‌های غلامرضا شهبازی می‌توان به کتاب‌های «تک‌گویی‌های کلاسیک برای زنان»، «الکترا»، «مده‌آ»، «تک‌گویی‌های کلاسیک برای مردان» و «سیکلوپس» اشاره کرد.