زنان در زمانه استالین

کتاب «زنان در زمانۀ استالین» به‌قلم جمعی از نویسندگان و ویراستۀ ملانی ایلیچ
در دوران مخوف حکومت استالین بر روسیۀ شوروی زنان روسیه چه حال‌ و روز و جایگاهی در اجتماع داشتند و چگونه می‌زیستند؟ کتاب «زنان در زمانۀ استالین»، با عنوان اصلی Women in the Stalin Era، مجموعه‌ای است از مقالات پژوهشگران و مورخان غربی دربارۀ زن و زنانگی و وضعیت و جایگاه زنان در روسیۀ استالینی و رنج‌ها و دشواری‌هایی که زنان در آن عصر تاریک با آن‌ها مواجه بودند و تلقی‌ای که حکومت شوروی در دورۀ استالین از زن و زنانگی داشت.
کتاب «زنان در زمانۀ استالین» اولین کتابی است که در آن مجموعه مقالات نوشته‌شده توسط محققان غربی دربارۀ زنان در دورۀ استالین گردآوری شده است. ویراستار این کتاب ملانی ایلیچ است و نویسندگان آن گروهی از پژوهشگران غربی تاریخ و فرهنگ و جامعه و سیاست روسیۀ شوروی و پساشوروی هستند؛ پژوهشگرانی از انگلیس و امریکا و آلمان که دربارۀ وجوه گوناگون روسیۀ شوروی و پساشوروی، از جمله جنسیت و وضعیت زنان، مطالعه و تحقیق کرده‌اند.
مقالات کتاب «زنان در زمانۀ استالین» وجوهی از تاریخ روسیۀ استالینی را نمایان می‌کنند که در روایت‌های رسمی و دولتیِ شورَویایی از آن دوره، مسکوت مانده‌ و لاپوشانی شده‌اند.
بعضی مقالات کتاب «زنان در زمانۀ استالین» قبل از انتشار در این کتاب در جاهایی دیگر منتشر شده بوده‌اند و در این کتاب با ویراستی تازه بازنشر شده‌اند.
متن اصلی کتاب «زنان در زمانۀ استالین» اولین بار در سال 2001 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «زنان در زمانۀ استالین»
رویکرد اصلی تمام مقالات کتاب «زنان در زمانۀ استالین» نور تاباندن بر تاریک‌جاهای تاریخ رسمیِ روسیۀ شوروی، خصوصاً روسیۀ دوران استالین یعنی دهه‌های 1930 و 1940 تاریخ روسیه، است. به بیانی این کتاب دربارۀ پشت پردۀ شعارها و روایت‌ها و گزارش‌ها و تصاویر رسمی‌ِ روسیۀ شوروی دربارۀ آزادی زنان و برابری جنسیتی در عصر استالین است.
نویسندگان مقالات کتاب «زنان در زمانۀ استالین» در این مقالات به جایگاه و نقش واقعی زنان در خانه و خانواده و محیط کار در روسیۀ دورۀ استالین می‌پردازند و نشان می‌دهند که چه تفاوتی میان آن‌چه به‌صورت شعاری و ایدئولوژیک در مطبوعات و ادبیات و هنر و تبلیغات رسمی دربارۀ زنان آزاد شوروی و برابری‌شان با مردان ارائه می‌شد و واقعیت جاری و ساری در روسیۀ استالینی وجود داشته است و پشت تصاویر تبلیغی خوش‌رنگ‌ولعاب از آزادی زنان روسیه در دورۀ استالین و نقش و حضور قهرمانانۀ آن‌ها در خانه و کارخانه و زمین‌های کشاورزی و میدان جنگ چه واقعیت هولناک و اسفبار و ناخوشایندی وجود داشته است.
کتاب «زنان در زمانۀ استالین» تصویر نمادین و آرمانی زنان را در جامعه، خانه، محیط کار، ادبیات و هنر در روسیۀ استالینی، از جمله در دوره‌های جنگ جهانی دوم و پس از جنگ، واکاوی می‌کند و همچنین واقعیتی را که در پشت این تصویر نمادین و آرمانی بوده است از پرده برون می‌افکند و از شرایط سخت و خشن و تبعیض‌آمیز زنان در محیط کار، بارِ مسئولیت آن‌ها در خانه و نیز زندگی رنج‌بار و هولناک زنان در اردوگاه‌های کار اجباری روسیۀ شوروی سخن می‌گوید.
در کتاب «زنان در زمانۀ استالین» نشان داده شده که هدف دولت روسیه از آزادی زنان و دادن نقش برابر با مردان به آن‌ها در زمان استالین، گسترش بهره‌کشی از مردم بوده است و فراهم آوردن این امکان که زنان نیز به فعالیت‌هایی که پیش‌تر فقط مختص مردان بوده است راه داده شوند تا از نیروی کار آن‌ها نیز به‌سود سیاست‌های اقتصادی حکومت استفاده شود.
زنانِ زندانی اردوگاه‌های کارِ اجباری، کلیشۀ مادرانگی و نگاه به زن به‌عنوان ابزار تولید مثل، تصویر نمادین زن‌قهرمان، زنِ رانندۀ تراکتور و ادبیاتی که زنان روس در دوران استالین تولید کردند و نوشتار زنان در آن دوران از جمله موضوعاتی هستند که در مقالات کتاب «زنان در زمانۀ استالین» در بررسی وضعیت زنان و تعریف زن و زنانگی در روسیۀ استالینی به آن‌ها پرداخته شده است.
کتاب «زنان در زمانۀ استالین» سِیرِ تحول نگاه رسمی به زنان در روسیۀ شوروی را، از سال‌های آغازین انقلاب روسیه تا دورۀ استالین، ترسیم می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه در روسیۀ استالینی اگرچه در ظاهر از آزادی زنان و برابری جنسیتی سخن می‌رفت اما همان نگاه مردسالار سنتی به زنان حاکم بود و آزادی و برابری صرفاً شعارها و ابزارهایی برای بهره‌کشی از زنان به‌سود حکومت بوده‌اند.
مقالات کتاب «زنان در زمانۀ استالین» انواع منابع مربوط به روسیۀ استالینی را که بازتاب‌دهندۀ نقش و جایگاه زنان در روسیۀ دورۀ زمامداری استالین هستند، از اسناد رسمی و دولتی گرفته تا ادبیات و فیلم و روزنامه و...، دستمایۀ پژوهش قرار داده‌اند.
کتاب «زنان در زمانۀ استالین» از مقدمه‌ای به‌قلم ملانی ایلیچ، ویراستار و گردآورندۀ این کتاب، و یازده مقاله تشکیل شده است.
مقالات یازده‌گانۀ کتاب «زنان در زمانۀ استالین» عبارتند از: «"زادۀ اکتبر": زندگی و اندیشۀ الکساندرا واسیلئِونا آرتیوخینا (1969 – 1889)» نوشتۀ کارمن شیده، «کارگران زن و بازی: تصویری از اوقات فراغت در مجلۀ رابوتنیتسا» نوشتۀ لین اتوود، «زن‌قهرمانان شوروی و زبان مدرنیته 1930 – 1939» نوشتۀ چوی چاترجی، «بابا [نشسته] بر نیمکت» نوشتۀ وندی گلدمن، «"مراقبت‌های مادرانه"» نوشتۀ سارا دیویس، «زنان تراکتورسوار؛ بازنمایی‌ها و واقعیت‌ها» نوشتۀ ملانی ایلیچ، «زنان در گولاگ (دهۀ 1930)» نوشتۀ اما میسون، «داستان ناگفتۀ زنان فعال اجتماعی در دهۀ 1930» نوشتۀ مری باکلی، «نویسندگان زن در دهۀ 1930؛ سازش یا براندازی؟» نوشتۀ روزالیند مارش، «زن جدید شوروی و رهبر مکتبِ هنر شوروی» نوشتۀ سوزان ای. رید و «کار و رهایی زنان در اتحاد جماهیر شوروی (1941 – 50)» نوشتۀ سوزان کُنز.

دربارۀ ملانی ایلیچ، ویراستار و گردآورندۀ کتاب «زنان در زمانۀ استالین»
ملانی ایلیچ (Melanie Ilič)، متولد 1962، استاد دانشگاه و مورخ و پژوهشگر تاریخ روسیۀ شوروی و متخصص حوزۀ مطالعات زنان است. از آثار او می‌توان به کتاب «داستان‌های زندگی زنان شوروی: نسل میان جنگ» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «زنان در زمانۀ استالین»
کتاب «زنان در زمانۀ استالین» با ترجمۀ سمیه طباطبایی در بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتشر شده است.
سمیه طباطبایی، متولد 1362، مترجم ایرانی است. او کتاب «کاربست لذات» را نیز، با همکاری حسنیه طباطبایی، به فارسی ترجمه کرده است.