پایاب شکیبایی
برداشت‌هایی از هشت سال وزارت

کتاب «پایاب شکیبایی» نوشتۀ محمدجواد ظریف
روایت محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجۀ ایران در دولتهای یازدهم و دوازدهم، از هشت‌ سال وزارت. کتاب «پایاب شکیبایی: برداشت‌هایی از هشت سال وزارت» تصویری از سیاست خارجی ایران در یکی از حساس‌ترین دوره‌های تاریخ سیاسی این کشور است.
محمدجواد ظریف در کتاب «پایاب شکیبایی» می‌کوشد آن‌چه را طی هشت سال تصدی وزارت امور خارجه از سازوکار و عملکرد این وزارتخانه و چارچوب‌های کاریِ آن و چالش‌ها و مسائل و مشکلات پیشِ رویش دریافته است روی دایره بریزد و آن‌ها را بی‌پرده بیان کند.
کتاب «پایاب شکیبایی» تصویری از وجوه مختلف سیاست بین‌الملل ایران و ضعف و قوت‌ها و دستاوردها و اشتباهات آن، در دوره‌های دولتهای یازدهم و دوازدهم، ارائه می‌دهد.

مروری بر کتاب «پایاب شکیبایی»
محمدجواد ظریف در دوره‌ای از تاریخ ایران بر مسند وزارت امور خارجۀ این کشور نشست که ایران درگیر مذاکرات هسته‌ای بود. در این دوره همچنین ایران درگیر تحریم‌هایی شدید از جانب امریکا شد که این موضوع اقتصاد ایران را دچار بحرانی جدی کرد و پیامدهایی منفی به‌همراه داشت. کتاب «پایاب شکیبایی» شرح سیاست بین‌الملل و روابط خارجی ایران در این دورۀ بحرانی است و همچنین ارزیابیِ نقادانۀ عملکرد وزارت خارجه در این دوره و شرح عوامل گوناگونی که بر سیاست خارجی ایران در طی هشت سال ریاست جمهوری حسن روحانی تأثیر گذاشتند.
کتاب «پایاب شکیبایی» حاویِ دریافت‌ها و برداشت‌های محمدجواد ظریف از ساختار و سازوکار درونی وزارت امور خارجه در ایران و روابط آن با دیگر نهادهای سیاسیِ داخلی و همچنین روابط آن با کشورهای دیگر است.
ظریف در کتاب «پایاب شکیبایی»، ضمن نقل آنچه در هشت سال تصدی‌اش در وزارت امور خارجۀ ایران از سیاست خارجی ایران و عوامل مختلف تأثیرگذار بر آن دریافته است، می‌کوشد عملکرد خود و وزارت خارجه را در این هشت سال با نگاهی نقادانه ارزیابی کند.
محمدجواد ظریف، پس از روی کار آمدن دولت حسن روحانی و انتخابش به‌عنوان وزیر امور خارجۀ این دولت، در رأس تیم مذاکره‌کنندۀ هسته‌ایِ ایران قرار گرفت و مذاکراتی دشوار و نفس‌گیر را با طرف‌های خارجیِ این مذاکرات پیش برد که درنهایت به امضای «برنامۀ جامع اقدام مشترک»، موسوم به «برجام»، انجامید. با روی کار آمدن دولت دونالد ترامپ در امریکا و اِعمال تحریم‌هایی شدید علیه ایران، رَوَندِ مثبت مذاکرات هسته‌ای متوقف شد و امیدهایی که به این مذاکرات بسته شده بود برباد رفت. طبیعتاً بخش مهمی از کتاب «پایاب شکیبایی» به داستان پرماجرای «برجام» اختصاص دارد؛ داستانی که نام ظریف در تاریخ سیاسی ایران به‌نحوی با آن گره خورده و تداعی‌گرِ آن شده است.
کتاب «پایاب شکیبایی» همچنین دربردارندۀ نگاهی به عملکردِ کلی وزارت امور خارجه در دورۀ دولت‌های یازدهم و دوازدهم در متن مناسبات جهانی و مناسبات داخلی است. ظریف در این کتاب فرصت‌ها و چالش‌های پیشِ روی وزارت خارجۀ ایران در دوران وزارت خود را مورد بررسی قرار می‌دهد تا نقشۀ راهی به دست آیندگان بدهد؛ نقشۀ راهی برای شناخت اقتضائات و چالش‌ها و فرصت‌های دیپلماتیک ایران و پرهیز از تکرار خطاهای گذشتگان در عرصۀ دیپلماسی.
ظریف مقدمۀ کتاب «پایاب شکیبایی» را با بحث دربارۀ وضعیت جهان و مناسبات جهانی قدرت در عصر امروز آغاز می‌کند و تحولاتی را که روابط بین‌الملل از سر گذرانده و عناصر تأثیرگذار بر این روابط در دوران معاصر را برمی‌شمارد تا خواننده درک روشن‌تری از زمینۀ کلی بحث اصلی کتاب، که سیاست خارجی ایران و حضور این کشور در مناسبات جهانی است، به‌دست آورد.
کتاب «پایاب شکیبایی» روایتی از تاریخ هشت سال سیاست خارجی ایران است؛ روایتی همراه با نگاهی نقادانه و موشکافانه و سنجشگرانه به دیپلماسی ایران در این هشت سال و تلاش برای نمودن نقص‌ها و توانمندی‌های آن.
ظریف در کتاب «پایاب شکیبایی» از روابط وزارت خارجه با دیگر نهادهای سیاسی ایران و نیز روابط سیاسی و دیپلماتیک ایران با کشورهای مختلف جهان در دوران هشت سال وزارت خود سخن می‌گوید و این روابط را مورد بررسی قرار می‌دهد و همچنین به رویکردهای غالب در ساختار درونی وزارت خارجۀ ایران و چالش‌های بنیادین و تاریخی‌ای که دیپلماسی ایران با آن‌ها مواجه است می‌پردازد. از جمله چالش‌‌های سیاست خارجی ایران که ظریف در کتاب «پایاب شکیبایی» به آن‌ها پرداخته است می‌توان به فقدان اجماع داخلی پیرامون منافع و امنیت ملی و آرمان‌ها و اولویت‌ها و بی‌توجهی به توانمندی‌ها و گزینش اهداف بر پایۀ آرزوها اشاره کرد.
کتاب «پایاب شکیبایی» از مقدمه، شش بخش، مؤخره و هشت پیوست تشکیل شده است.
بخشهای شش‌گانۀ کتاب «پایاب شکیبایی» عبارتند از: «بازگشت به وزارت امور خارجه»، «وزارت امور خارجه؛ نگاهی از درون»، «رابطه با نهادهای زمامداری»، «چارچوب روابط خارجی»، «پیوند با همسایگان و جنوب جهانی» و «ایران و قدرت‌های بزرگ».
چنانکه محمدجواد ظریف خود در مقدمۀ کتاب «پایاب شکیبایی» اشاره کرده است، در نگارش این کتاب محمدمهدی راجی با نویسنده همکاری داشته است.
کتاب «پایاب شکیبایی: برداشت‌هایی از هشت سال وزارت» در انتشارات اطلاعات منتشر شده است.

دربارۀ محمدجواد ظریف، نویسندۀ کتاب «پایاب شکیبایی»
محمدجواد ظریف خوانساری، متولد 1338 در تهران، سیاستمدار و دیپلمات ایرانی است. ظریف در دولت‌های یازدهم و دوازدهم، یعنی دورۀ ریاست‌جمهوری حسن روحانی، وزیر امور خارجۀ ایران بود. او دوره‌ای هم سفیر ایران در سازمان ملل متحد بوده است. ظریف همچنین دانشیار دانشکدۀ مطالعات جهان دانشگاه تهران و عضو شورای عالی جمعیت هلال‌احمر است.
ظریف دارای فوق‌لیسانس روابط بین‌الملل از دانشگاه ایالتی سان‌فرانسیسکو و نیز فوق‌لیسانس مطالعات بین‌الملل و دکترای حقوق و روابط بین‌الملل از دانشگاه دنور است. او اولین وزیر خارجۀ ایران، بعد از انقلاب، است که با وزیر خارجۀ امریکا دیدار کرده است. دیدار ظریف و جان کری، وزیر خارجۀ امریکا در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما، اولین دیداری بود که بعد از سی‌وچهار سال که از انقلاب ایران می‌گذشت بین مقامات عالی ایران و امریکا در سطح وزرای خارجه صورت می‌گرفت.
انتخاب اولین زنِ سخنگوی وزارت امور خارجه و اولین سفیر زن در ایرانِ پس از انقلاب از جمله اقدامات ظریف در دورانی بود که او وزیر امور خارجۀ ایران بود.
ظریف در سال 1366، وقتی جنگ ایران و عراق می‌رفت که تمام شود و ایران در حال مذاکره با سازمان ملل برای اتمام جنگ بود، تنها دیپلمات ایرانی‌ِ هیئت نمایندگی ایران در سازمان ملل بود که به زبان انگلیسی تسلط داشت و از همین رو تنظیم و نگارش متن انگلیسیِ درخواست رسمی‌ِ ایران برای ایجاد تغییراتی در قطعنامۀ 598 شورای امنیت سازمان ملل، قطعنامه‌ای که به‌منظور اتمام جنگ ایران و عراق صادر شد، به او سپرده شد.