دگراندیش ناسیونالیست و دموکراسی خواه

در این پژوهش شیخ ابراهیم زنجانی به عنوان یک روحانی دموکراسی خواه، هوادار ناسیونالیسم ایرانی و یک دگراندیش دینی نگریسته شده است. دربارۀ دموکراسی و ناسیونالیسم فهم های مشترکی وجود دارد که در این کتاب بر همین فهم های عمومی البته به اقتضای دورۀ تاریخی، تأکید شده است. اما نکتۀ بحث انگیز تعریف دگراندیشی دینی است. در این اثر، صفتِ «دگراندیشی دینی» به جریانی از روحانیت تندرو و انتقادگر نسبت داده می شود که در آستانۀ مشروطیت ظهور یافتند. این جریان تحت تأثیر افق مدرن به اصلاحات بنیادین، ساختارشکنانه و تندروانه در مذهب تشیع باور داشتند. شیخ هادی نجم آبادی و شیخ هادی تهرانی از پیشگامان این حرکت در ایران معاصر هستند که بسیاری از روحانی های دگراندیش بعدی به گونه ای تحت تأثیر تعلیمات آن دو قرار داشتند.