زندگی گالیله

زندگی گالیله
برتولت برشت
حمید سمندریان
ناشر: قطره

کتاب «زندگی گالیله» اثر برتولت برشت
در میان آثار برتولت برشت کتاب «زندگی گالیله» به چند دلیل جزو آثار مهم به شمار می‌رود که هم به زبان‌های متعددی ترجمه و خوانده شده و هم به صورت مستمر به روی صحنه رفته و دیده شده است.
کتاب «زندگی گالیله» مربوط به دوران پختگی کار برشت است و اگرچه می‌توان گفت که در سال 1938 نوشته شد اما برشت سال‌ها درگیر این اثرش بود و تا مدت‌ها نکاتی به آن می‌افزود یا تغییراتی در آن اعمال می‌کرد. بر این اساس «زندگی گالیله» در بین سال‌های 1937 تا 1939 نوشته شد اما برشت در سال‌های 1945 تا 1947 دوباره نکاتی تازه به این نمایشنامه‌اش افزود.
نمایشنامه «زندگی گالیله» به دوره‌ای از کار برشت مربوط است که او به اجبار دور از کشورش، آلمان، بود. برشت در این نمایشنامه به سراغ گالیله رفته که یکی از مشهورترین دانشمندان تمام دوره‌ها است و داستان زندگی‌اش سخت مشهور است.
برشت در کتاب «زندگی گالیله» صرفا در پی این نبوده که شرحی از زندگی یک دانشمند به دست دهد. او گالیله را انتخاب کرد چرا که در زندگی او نقاطی وجود داشت که برشت بر اساس آنها می‌توانست به سراغ روایت حقایق و باورهایی انسانی‌ برود که خودش عمیقا به آنها باور داشت.
نمایشنامه «زندگی گالیله» هم بارها توسط خود برشت به روی صحنه رفت و هم کارگردانان بسیاری در کشورهای مختلف جهان آن را اجرا کرده‌اند. خود برشت در دهم اوت 1956 برای آخرین بار «زندگی گالیله» را با «برلینر آنسامبل» به روی صحنه برد و چهار روز بعد در 14 اوت 1956 از دنیا رفت.

مروری بر کتاب «زندگی گالیله»
کتاب «زندگی گالیله» در سال یکهزار و ششصد و نه، در ناحیه پادوا در شهر ونیز ایتالیا آغاز می‌شود. در خانه‌ای محقر که به نور دانش می‌درخشد. گالیله ثابت کرده که خورشید ثابت است و این زمین است که می‌چرخد و این به ماجراهای بسیاری منجر شده است. گالیله در جست‌وجوی حقیقت است و باورهای کهنه دو هزار ساله او را به وحشت نمی‌اندازد و حقیقت را کتمان نمی‌کند. اما وقتی او مرگ به خاطر عقیده‌اش را از نزدیک می‌بیند مسیری دیگر برمی‌گزیند.
در کتاب «زندگی گالیله» با قهرمانی بی‌چون‌ و چرا روبرو نیستیم بلکه با چهره‌ای متناقض از گالیله روبرو هستیم. گالیله علی‌رغم همه علاقه‌ای که به دانش دارد در نهایت با انکار حقیقتی که به آن دست یافته زنده می‌ماند.
برشت در «زندگی گالیله» موقعیتی خطیر را پیش روی خواننده گشوده است: گالیله باید دست به انتخاب بزند و این انتخاب دشوارترین مرحله زندگی‌اش است. گالیله سرانجام دستان آلوده را برتر از دستان خالی می‌یابد و زنده ماندن را به قیمت انکار حقیقت انتخاب می‌کند و این انتخاب نشان دهنده نوعی از نظام اخلاقی است.
پیش‌تر اشاره شد که برشت بارها در کتاب «زندگی گالیله» تغییراتی به وجود آورده بود. تغییراتی که بیش از همه مبتنی بر این بود که نظام اخلاقی بر معیارهای مطلق مبتنی نباشد. در نسخه نهایی «زندگی گالیله»، گالیله نه به خاطر زیرکی‌اش بلکه از ترسی که از وسایل شکنجه دارد از عقیده‌اش دست برمی‌دارد و پس از انکار نظریه‌اش، پنهانی، به پژوهش‌هایش ادامه می‌دهد. با این حال حسی از سرافکندگی به دلیل سازش با شرایط محیط با او است.
برشت در «زندگی گالیله» حسی از همدردی را هم در خواننده نسبت به شکست گالیله برمی‌انگیزد. خود برشت در جایی گفته بود با در نظر گرفتن «شرایط»، به ندرت ممکن است انسان بخواهد گالیله را صرفا ستایش کند و یا صرفا محکومش کند.
انتخابی که گالیله در کتاب «زندگی گالیله» برشت انجام می‌دهد رگه‌هایی از باورهای برشت را در خود نهفته دارد. برشت معتقد بود که برای خارج شدن از وضعیت سیاهی که تماما شر است نمی‌توان به شر آلوده نشد.
در نمایشنامه «زندگی گالیله» می‌بینیم که گالیله به رغم علاقه شدیدش به علم نتوانست انسان کاملی باشد و خودش در مورد این مسئله به نادیده گرفتن خواست‌های اجتماعی عصرش اشاره می‌کند. برشت در این اثرش قهرمانی جعلی نساخته و چهره گالیله را به شکل شمایل یک انسان ترسیم کرده است.
کتاب «زندگی گالیله» نمایشنامه‌ای تاریخی است و برشت با نوشتن این اثر از ضرورت استقلال دانشمند از قدرت تاکید دارد و از حیث این نمایشنامه‌ای دوران‌ساز محسوب می‌شود.
گالیله در پایان نمایشنامه «زندگی گالیله» در آخرین سخنرانی طولانی‌اش، که بسیار درخشان هم است، می‌گوید تقصیرش این بوده که کوشیده علم را به خاطر علم بیاموزد اما از نظر او هدف علم سبک کردن بار زندگی انسان است. گالیله در دفاع از علمی که در خدمت نفع و سعادت عمومی است می‌گوید: «اگه دانشمندان مرعوب قدرتمندان زورگوی اجتماع خودشون بشن و تنها به این بسنده کنن که دانش رو فقط به خاطر لذت بردن از دانش روی هم تلنبار کنن، اونوفت علم اونا بسیار بی‌مصرف و انگل و درمونده می‌شه. اونوقت با هر ماشین جدیدی که بسازید، عذاب جدیدی برای بشر ساختید. شما دانشمندان می‌تونید در طول زمان هرچه کشف شدنیه کشف کنید، و با این همه پیشرفت شما، لحظه به لحظه از اجتماع بشری بیشتر دورتون کنه. دره بین شما و مردم ممکنه یکهو چنان هولناک بشه، که هر وقت شما دانشمندان به خاطر یک کشف و پیروزی جدید فریاد شادی می‌کشید، در جواب فریاد وحشت مردم دنیا رو بشنوید». آشکار است که اشاره برشت در این جا به دوران عصر اتمی و بمب‌های اتمی است که روی شهرهای هیروشیما و ناگازاکی افتاد.
از کتاب «زندگی گالیله» به جز ترجمه حمید سمندریان ترجمه‌های دیگری هم به فارسی در دست است اما نکته قابل توجه در ترجمه‌های سمندریان این است که او نمایشنامه‌ها را به قصد اجرا ترجمه می‌کرد و «زندگی گالیله» نیز بر همین اساس ترجمه شده است. او از اوایل دهه 1360 تا دهه 1390 تلاش کرد «زندگی گالیله» را روی صحنه ببرد که هربار به دلیلی موفق نشد اما این تلاش‌ها منجر به این می‌شد که او هرباز چیزی تازه در متن برشت کشف ‌کند.
سمندریان تلاش داشت تا یک بازسازی از متن «زندگی گالیله» برشت به دست دهد که طبیعت و اصالت انسانی و علمی-تاریخی گالیله در آن برجسته باشد. سمندریان نوشته بود که «زندگی گالیله» درواقع افراطی‌ترین درامی است که دوست دارد آن را اجرا کند: «آنچه که من در این نمایشنامه می‌بینم رنج‌های یک انسان نابغه و ژنی و محرومیت‌های یک کاشف و چیدن بال‌های انسانی است که قدرت پرواز پرندگان را دارد اما در نهایت محکوم به سکوت می‌شود. گالیله در این محکومیت مطلق با چشمان غیر مسلح به خورشید درخشان خیره می‌شود و خودش را برای اثبات علم کور می‌کند.» سمندریان آن‌قدر دغدغه اجرای «زندگی گالیله» را داشت که اجرای این نمایش را وصیت‌نامه زندگی هنری خودش نامید.

درباره برتولت برشت، نویسنده کتاب «زندگی گالیله»
برتولت برشت نمایشنامه‌نویس، کارگردان، شاعر، دراماتیست و نظریه‌پرداز بزرگ آلمانی است که در سال 1898 در اوگسبورگ آلمان متولد شد. او پس از تحصیلات ابتدایی و متوسطه برای تحصیل در رشته پزشکی به دانشگاه مونیخ رفت. تا سال 1918 که به خدمت سربازی اعزام شد تحصیل کرد و با رفتن به سربازی در بیمارستان‌های نظامی پشت جبهه خدمت کرد و شاهدی بر جنگ هم بود. در همین زمان شعر می‌نوشت و شعرهایش را برای سربازان زخمی جنگ هم می‌خواند. در بیست و یک سالگی اولین نمایشنامه‌اش را نوشت که اجرایش بسیار سروصدا کرد. پس از این مدام مشغول نوشتن و اجرا شد تا اینکه با ظهور هیتلر مجبور به ترک آلمان شد. با سقوط هیتلر او برشت توانست به کشورش بازگردد. برشت در سال 1947 از امریکا به آلمان برگشت و در سال 1949 گروه تئاتری «برلینر آنسامبل» را تاسیس کرد. او بسیاری از نمایشنامه‌هایش را به روی صحنه برد و خودش در آنها از کارگردانی گرفته تا بازی و آواز و موسیقی و دکور نقش داشت. از برشت به جز تعداد زیادی نمایشنامه، چند دفتر شعر، یک رمان، تعدادی داستان و نوشته‌هایی درباره اندیشه‌های خودش و نیز شیوه‌های هنری‌اش به جا مانده است. برشت که معتقد به سوسیالیسم بود و مواضع سیاسی رادیکالی داشت، از تاثیرگذارترین چهره‌های هنری قرن بیستم به شمار می‌رود.


درباره ترجمه فارسی کتاب «زندگی گالیله»
کتاب «زندگی گالیله» با ترجمه حمید سمندریان در نشر قطره منتشر شده است.
حمید سمندریان، مترجم و کارگردان ایرانی بود که در اردیبهشت 1310 در تهران متولد شد و تیرماه 1391 درگذشت. سمندریان یکی از مهم‌‌ترین کارگردانان تئاتر ایران است و به نسلی از کارگردانان تئاتر تعلق دارد که در دهه‌های چهل و پنجاه با نوآوری‌ها و خلاقیت‌هایشان تئاتر ایران را به عرصه‌ای نوینی وارد کردند. سمندریان در طول چند دهه آثار متعددی از نمایشنامه‌نویسان‌ بزرگ به فارسی برگرداند و به رغم مسایل متعدد موفق شد برخی از آنها را هم به روی صحنه ببرد. «دایره گچی قفقازی»، «دوزخ»، «ملاقات بانوی سالخورده» و «آندورا» برخی از ترجمه‌های سمندریان هستند.