هرکول و طویله ی اوجیاس

کتاب «هرکول و طويله‌ي اوجياس» اثر فريدريش دورنمات
نمايشنامه‌اي کُميک و نقادانه، با وام‌گيري از اساطير يونان. فريدريش دورنمات در کتاب «هرکول و طويله‌ي اوجياس»، با عنوان اصلي Herkules und der Stall des Augias، شخصيت‌هايي از اسطوره‌هاي يونان باستان را به صحن? نمايشي طنزآميز و نقادانه احضار کرده و متني تدارک ديده که عرص? تنش‌ها و تعارض‌هاي انساني است.
اينکه آيا انسان مي‌تواند تغيير کند و جهان را به جايي بهتر و پاک‌تر براي زيستن بدل کند، پرسش اصلي دورنمات در کتاب «هرکول و طويله‌ي اوجياس» است.
هرکول، پهلوان اسطوره‌اي يونان باستان، و ديانيرا، معشوق? او، شخصيت‌هاي اصلي کتاب «هرکول و طويله‌ي اوجياس» هستند.
گفتني است که دورنمات متن کتاب «هرکول و طويله‌ي اوجياس» را ابتدا براي اجراي راديويي و به‌صورت نمايشنامه‌اي راديويي نوشت و بعداً متني براي اجراي صحنه‌اي هم از آن تدارک ديد و منتشر کرد. ترجم? حميد سمندريان از کتاب «هرکول و طويله‌ي اوجياس» براساس همان متن صحنه‌اي است.

مروري بر کتاب «هرکول و طويله‌ي اوجياس»
فريدريش دورنمات در کتاب «هرکول و طويله‌ي اوجياس» به‌شيوه‌اي کُميک و نقادانه مسئل? آرمان دستيابي به جامعه و جهاني پاک را پيش مي‌کشد و اين پرسش را مطرح مي‌کند که آيا چنين آرماني مي‌تواند محقق شود و اگر پاسخ مثبت است، شرايط تحقق آن چيست؟
ماجراي کتاب «هرکول و طويله‌ي اوجياس» در سرزمين اليس مي‌گذرد. ماجرا از اين قرار است که سرزمين اليس را کثافت گرفته است. اين سرزمين چنان به پهن و کود آغشته شده که ديگر قابل سکونت نيست و بايد براي پاکسازي آن فکري کرد و چاره‌اي انديشيد. در چنين شرايطي است که مقامات به فکر مي‌افتند از هرکول، پهلوان اساطيري، براي پاکسازي اليس از پهن و کثافت کمک بگيرند. اين‌گونه است که هرکول وارد صحن? کتاب «هرکول و طويله‌ي اوجياس» مي‌شود. او، به‌همراه معشوقه‌اش، ديانيرا، و پيشکارش، پلي‌بيوس، به اليس مي‌آيد و مي‌کوشد اين سرزمين را از کثافت پاکسازي کند. اما آيا موفق مي‌شود؟ هرکول و همراهانش در اين مأموريت چه از سر مي‌گذرانند و چه اتفاقاتي را تجربه مي‌کنند؟ اين را با خواندن کامل کتاب «هرکول و طويله‌ي اوجياس» در خواهيد يافت.
دورنمات در کتاب «هرکول و طويله‌ي اوجياس» از دغدغه‌ها و مسائل بنيادين انسان و جوامع انساني تعارض ميان آرمان‌هاي انساني و گرفتاري‌هاي ذهني آدميان سخن مي‌گويد. او، چنانکه از قول حميد سمندريان در پشت جلد ترجم? فارسي کتاب «هرکول و طويله‌ي اوجياس» نقل شده، در اين نمايشنامه معتقد است که «تا زماني که زباله در مغز انسان‌ها ريشه دوانده، پس زباله‌روبي ظاهري در جامعه هيچ فايده‌اي ندارد.»

دربار? فريدريش دورنمات، نويسند? کتاب «هرکول و طويله‌ي اوجياس»
فريدريش دورنمات (Friedrich Dürrenmatt)، متولد 1921 و درگذشته به سال 1990، نمايشنامه‌نويس و داستان‌نويس سوييسي است. دورنمات نمايشنامه‌نويسي آوانگارد و از طرفداران تئاتر حماسي بود. آثار دورنمات، چه نمايشنامه‌ها و چه آثار داستاني او، آثاري انتقادي دربار? انسان و جامعه و داراي وجوهي اجتماعي و فلسفي هستند. او در آثارش به مسائلي چون اخلاقيات و عدالت و مناسبات پيچيد? انسان‌ها با يکديگر مي‌پردازد. طنز هولناک از ويژگي‌هاي مهم و قابل توجه آثار دورنمات است.
دورنمات يکي از اعضاي گروه اولتن، گروهي متشکل از نويسندگان چپ سوييسي، بود که مرتباً در رستوراني در شهر اولتن دور هم جمع مي‌شدند.
آثار دورنمات دستماي? اقتباس‌هاي سينمايي هم قرار گرفته‌اند. از جمل? اين اقتباس‌ها مي‌توان به فيلم «قول»، به‌کارگرداني شان پن و بازيگري جک نيکلسون، اشاره کرد که براساس کتاب «قول»، سومين رمان پليسي دورنمات، ساخته شده است.
از ديگر اقتباس‌هاي سينمايي از آثار دورنمات، فيلم «پايان بازي»، به‌کارگرداني ماکسيميليان شل، است که براساس کتاب «قاضي و جلادش»، اولين رمان پليسي دورنمات، ساخته شده است. گفتني است که در اين فيلم، خود دورنمات هم در دو صحنه ظاهر مي‌شود.
از ديگر آثار فريدريش دورنمات مي‌توان به نمايشنامه‌هاي «ملاقات بانوي سالخورده»، «فيزيکدان‌ها»، «ازدواج آقاي مي‌سي‌سي‌پي» و «بازي استريندبرگ» و رمان‌هاي «عدالت» و «يوناني خواستار همسري يوناني» اشاره کرد.

دربار? ترجم? فارسي کتاب «هرکول و طويله‌ي اوجياس»
کتاب «هرکول و طويله‌ي اوجياس» با ترجم? حميد سمندريان در نشر قطره منتشر شده است. اين نمايشنامه، به‌کارگرداني خود سمندريان، در ايران بر صحن? تئاتر نيز اجرا شده است.
حميد سمندريان، متولد 1310 در تهران و درگذشته به سال 1391، کارگردان و مدرس تئاتر و مترجم ايراني بود. سمندريان همسر هما روستا، بازيگر تئاتر و سينما، بود. او از نسل کارگرداناني بود که در دهه‌هاي 40 و 50 خورشيدي تحولي جدي را در تئاتر ايران پديد آوردند؛ کارگرداناني چون بهرام بيضايي، علي نصيريان، عباس جوانمرد و آربي اوانسيان که هر يک خاطر? اجراهاي تئاتري درخشاني را در حافظ? مخاطبان تئاتر در ايران برجا گذاشته‌اند.
سمندريان آثار متعدد و مهمي را از نمايشنامه‌نويسان مطرح کلاسيک و مدرن جهان در ايران روي صحنه برد. او در سبک کارگرداني تئاتر، از مکتب تئاتر آلمان متأثر بود و از آن پيروي مي‌کرد.
سمندريان در سال 1342 گروهي تئاتري، به نام «گروه هنري پازارگاد»، را تأسيس کرد. فعاليت اين گروه به‌صورت يک شرکت تعاوني بود و پرويز پورحسيني، سعيد پورصميمي، جميله شيخي، پرويز فني‌زاده، محمدعلي کشاورز، اسماعيل داورفر پري صابري، اسماعيل محرابي، جمشيد مشايخي، پرويز کاردان، محمد حفاظي، منوچهر فريد، ثريا قاسمي و اسماعيل شنگله از اعضاي آن بودند.
از جمله آثاري که به‌کارگرداني حميد سمندريان در ايران روي صحنه رفت مي‌توان به نمايشنامه‌هاي «ملاقات بانوي سالخورده»، «بازي استريندبرگ»، «مرغ دريايي» و «کرگدن» اشاره کرد.
سمندريان همچنين کارگرداني چند نمايش راديويي و تله‌تئاتر را در کارنام? کاري خود دارد. او يک فيلم سينمايي نيز با عنوان «تمام وسوسه‌هاي زمين» ساخته است.
نمايشنامه‌هاي «فيزيکدان‌ها»، «ملاقات بانوي سالخورده»، «آندورا»، «زندگي گاليله» و «دايره‌ي گچي قفقازي» از جمله ترجمه‌هاي حميد سمندريان هستند.
يکي از دو سالن تماشاخان? ايرانشهر در تهران، به نام سمندريان نامگذاري شده است.
از نمايشنام? «هرکول و طويله‌ي اوجياس» ترجم? فارسي ديگري هم موجود است که مترجم آن فرشته شيرآقايي و ناشرش انتشارات مهرانديش است.