رازهای سرزمین من 2 جلدی

کتاب «رازهاي سرزمين من» اثر رضا براهني
رماني تاريخي دربار? انقلاب ايران. کتاب «رازهاي سرزمين من» از معروف‌ترين آثار داستاني رضا براهني و يکي از مهمترين رمان‌هاي ايراني با موضوع انقلاب است.
براهني در کتاب «رازهاي سرزمين من» بخشي از تاريخ ايران عصر پهلوي دوم و وقايع مربوط به انقلاب 57 را دستماي? قصه‌پردازي قرار داده است.
کتاب «رازهاي سرزمين من» کتابي است که انقلاب، هم در محتواي آن حضور دارد و هم فرم رمان را از خود متأثر کرده است.
براهني در کتاب «رازهاي سرزمين من» اسطوره و رؤيا و تمثيل را به واقعيت تاريخي پيوند مي‌زند تا روح انقلاب را به تصوير بکشد.
کتاب «رازهاي سرزمين من» را رضا سيدحسيني «کتابي عظيم» خوانده و در کتاب معروفش، «مکتبهاي ادبي»، تکه‌اي از آن را به‌عنوان نمونه‌اي از رئاليسم جادويي آورده است.
همچنين اکبر رادي در نامه‌اي به براهني دربار? کتاب «رازهاي سرزمين من» خطاب به او نوشته است: «نمي‌دانم تو در شعر چقدر شاعري. همين‌قدر مي دانم که شاعرانه‌ترين پاره‌هاي نثر معاصر ما را در اين کتاب سروده‌اي».
کتاب «رازهاي سرزمين من» اولين بار در سال 1366، در دو جلد و همراه با يادداشتي از رضا براهني، در نشر مغان منتشر شد و در همان ده? 60 خورشيدي، انتشارات مرغ آمين آن را تجديد چاپ کرد.
اين رمان دوجلدي بعد از سال‌ها، در سال 1387، در انتشارات نگاه تجديد چاپ شد. نسخه‌اي که انتشارات نگاه از کتاب «رازهاي سرزمين من» منتشر کرده است، علاوه بر يادداشت خود براهني، که در چاپ‌هاي قبلي آن نيز بود، با چند نوشته و نظر از نويسندگان و منتقدان مختلف دربار? رضا براهني و کتاب «رازهاي سرزمين من» همراه است. اين نوشته‌ها و نظرات، که به پايان جلد دوم چاپ انتشارات نگاه از کتاب «رازهاي سرزمين من» ضميمه شده‌اند، در دو بخش با عنوان‌هاي «نگاهي به آثار رضا براهني به مناسبت بزرگداشت هفتاد سالگي او در تورنتو، کانادا» و «چند نگاه متفاوت به رازهاي سرزمين من» تنظيم شده‌اند.
مطالبي که در اين بخشِ ضميمه‌شده به کتاب «رازهاي سرزمين من» مي‌خوانيد عبارتند از: «رنج را خط نمي‌زنيم» از بهروز شيدا، متن سخنراني رضا سيدحسيني در مراسم بزرگداشت براهني در سال 2005 در دانشگاه تورنتو، «در عالم رضا اژدهايي است که آن را يقين خوانند...» از جواد مجابي، «تا حکم زمانه چه باشد» (بخشي از نام? اکبر رادي به رضا براهني دربار? کتاب «رازهاي سرزمين من»)، «بهترين کتابي که در سال 66 خوانده‌ايد؟» از رضا سيدحسيني، «درهم آميزي تاريخ و اسطوره» از بهروز شيدا و «چگونه فولاد آبديده شد» از مهدي يزداني‌خُرم.

مروري بر کتاب «رازهاي سرزمين من»
رضا براهني در کتاب «رازهاي سرزمين من» دوراني از تاريخ معاصر ايران را، از حوالي ده? 30 خورشيدي تا انقلاب 57، زمين? رويدادهاي اين رمان قرار داده و البته تمرکز را بيشتر بر خود انقلاب و وقايع مربوط به آن گذاشته است.
کتاب «رازهاي سرزمين من» رماني با راويان متعدد است که روايت‌هايشان در کنار هم، کليت اين رمان را شکل مي‌دهند. اين روايت‌ها را شخصي به نام بابک پوراصلان، که در پشت روايت راويان مخفي است، جمع‌آوري و تنظيم و بازنويسي کرده است. از همين‌رو در کتاب «رازهاي سرزمين من» خودِ امر نگارش و شيوه‌هاي مختلف روايتِ يک موضوع، اهميتي اساسي دارد و گويي بخشي از ماجرا است.
کتاب «رازهاي سرزمين من» حاصل پيوند چند روايت و نامه و سند و يادداشت است که در کنار هم و در پيوند با اسطوره و تمثيل و رؤيا سرنوشت فردي شخصيت‌هاي اصلي و فرعي اين رمان را با سرنوشت سياسي يک ملت گره مي‌زنند.
کتاب «رازهاي سرزمين من» با قتل يک نظامي امريکايي به‌دست گرگي موسوم به «گرگ اجنبي‌کُش» آغاز مي‌شود. راوي اصلي اين رمان، مردي به نام حسين تنظيفي يا حسين ‌ميرزا است و طولاني‌ترين بخش کتاب «رازهاي سرزمين من» مربوط به‌روايت اوست.
حسين ميرزا، که مترجم امريکايي‌ها بوده، کمي بعد از کودتاي 28 مرداد 1332، به‌اتهام دست داشتن در ترور يک نظامي آمريکايي توسط فردي به نام سرهنگ جزايري و ياران او، همراه آن گروه به زندان افتاده و بي‌آنکه واقعاً در اين ترور نقشي داشته بوده باشد زمان درازي را در زندان سپري کرده است. او با وقوع انقلاب و باز شدن درهاي زندان‌ها از اين حبس طولاني خلاص مي‌شود.
حسين ميرزا، از بين ديگر دستگير شدگان مربوط به ترور نظامي امريکايي، تنها کسي است که از تيرباران جان سالم به‌در برده و برايش حکم حبس بريده‌اند.
ذهن حسين ميرزا در کتاب «رازهاي سرزمين من»، حين روايت داستان خود، عرص? حوادث واقعي را درمي‌نوردد و وارد ساحت اسطوره و رؤيا مي‌شود. در خوابهاي او – که روزگاري مترجم امريکايي ها – بوده، زبانِ تاريخ، به زبان اسطوره و رؤيا برگردانده مي‌شود.
حسين ميرزا، در کوران انقلاب در جستجوي گمشده‌اي است که يافتنش بخشي از گذشت? او را که، منجر به زنداني شدنش گشته است، روشن مي‌کند. اين گمشده زني است به نام تهمينه ناصري که جستجوي حسين ميرزا براي يافتنش، او را به حوادث انقلاب مي‌کشاند و به متن اين حوادث مي‌آورد.
براهني در کتاب «رازهاي سرزمين من» از نفوذ امريکايي‌ها در ساختار قدرت در ايران عصر پهلوي دوم و برخورد تحقيرآميزشان با نظاميان ايراني و نيز از فساد درباريان مي‌نويسد و همچنين شهر تهران را در کوران انقلاب به تصوير مي‌کشد. او در اين رمان، داستان انقلاب را با محوريت شخصيتي که از اعماق جامعه برخاسته و سالهايي طولاني را در زندان گذرانده است روايت مي¬کند.
حسين ميرزاي «کتاب رازهاي سرزمين من» در خانواده¬اي فقير در تبريز بزرگ شده است. پدرش کارگر حمام بوده و چون نمي¬خواسته پسرش هم به روز او دچار شود او را به مدرسه فرستاده که درس بخواند. در دورة حضور امريکايي¬ها در تبريز حسين ميرزا مترجم يک افسر امريکايي به نام سروان کرازلي مي¬شود. سروان کرازلي را، چنانکه پيش‌تر اشاره شد، گروهي از نظاميان ايراني، به دليل رفتار تحقيرآميزش با سرهنگي به نام سرهنگ جزايري، ترور مي¬کنند و حسين ميرزا نيز به اتهام دست داشتن در اين ترور دستگير و زنداني مي¬شود.
درهاي زندان¬ها که باز مي¬شود حسين ميرزا مدتي به تبريز مي¬رود و بعد از آن خانه¬اي در خيابان آذرشهر در تهران اجاره مي¬کند و تهران انقلابي، شهري را که انقلاب در حال زير و زبر کردن آن است، تماشا و روايت مي¬کند.
حسين ميرزا احساس مي¬کند که زندان طولاني او را خُرد و خراب کرده و وقت آن رسيده است که وقايع را به تماشا بنشيند، چون به عقيدة او «دوره، دوره¬ي جوان¬ها» است. او تماشا مي¬کند و تهران انقلابي، تهراني که حسين ميرزا پيش از انقلاب هجده سال در زندان آن حبس بوده، اکنون فضايي باز و گشوده است.
براهني صحنه‌هاي بسياري از تهران روزهاي انقلاب را در کتاب «رازهاي سرزمين من» گنجانده است. در يکي از صحنه‌هاي اين رمان، حسين ميرزا همراه زني که سابقاً از روسپيان شهر نو بوده و اکنون متحول شده است به شهر نوِ سوخته‌درآتش مي‌رود. زن، که مادرش هنوز ساکن شهرِ نو است، با شنيدن خبر آتش‌زدن شهرِ نو نگران مادرش مي‌شود و مي‌خواهد برود ببيند چه بلايي بر سر مادرش آمده است و وقتي پا به ويران? شهرِ نو مي‌گذارد با جسد سوخت? مادرش مواجه مي‌شود.

دربار? رضا براهني، نويسند? کتاب «رازهاي سرزمين من»
دکتر رضا براهني، متولد 1314 در تبريز و درگذشته به سال 1401، منتقد ادبي، قصه‌‌نويس، شاعر و روزنامه‌نگار ايراني بود. براهني داراي ليسانس زبان و ادبيات انگليسي از دانشگاه تبريز و دکتراي همين رشته از ترکيه بود.
براهني از چهره‌هاي برجست? نقد ادبي در ايران و نيز از نخستين کساني بود که جريان شعر پست‌مدرن را در ايران پايه‌گذاري کرد.
نقدهاي تندوتيز، جسورانه و صريح براهني، که در سال‌هاي پيش از انقلاب در مجل? «فردوسي» چاپ مي‌شدند نام او را به‌عنوان منتقدي جنجالي بر سر زبان‌ها انداختند. او تئوري‌هاي غربي نقد ادبي را خوب مي‌شناخت و آن‌ها را در نقد آثار ادبي ايراني به کار مي‌برد و بي‌محابا با شاعرانِ معروف و مطرح زمان? خود درمي‌افتاد و آثارشان را از دم تيغِ تيزِ نقدش مي‌گذراند.
براهني بعد از انقلاب نيز، در کنار قصه‌نويسي و سرودن شعر، به نوشتن نقد ادبي ادامه داد. در سال 1374، با انتشار کتاب «خطاب به پروانه‌ها و چرا من ديگر شاعر نيمايي نيستم؟»، که شامل مجموعه‌اي از اشعار او و مقاله‌اي بلند درباب شعر بود، بار ديگر جنجال‌آفرين شد. او در بخش دوم اين کتاب، يعني مقال? «چرا من ديگر شاعر نيمايي نيستم؟» که امروزه در ايران يکي از مقاله‌هاي کلاسيک و مهم در حوز? نقد و نظري? ادبي به‌حساب مي‌آيد، ضرورت عبور از شعر نيمايي و شعر سپيد را مطرح کرد و تئوري خود را درباب شعر و چيستي آن توضيح داد.
براهني، هم در شعر، هم در قصه و هم در نقد ادبي، ساحت‌هايي تازه را به‌روي ادبيات ايران گشود. در شعر، خودِ زبان را به‌جاي معنا نشاند تا «زبانيت» شعر، خود بيانگر معنا باشد به‌جاي آن‌که زبان، به‌عنوان واسطه، معنا را بر خود حمل کند. او همچنين در کتاب «آزاده خانم و نويسنده‌اش (چاپ دوم) يا آشويتس خصوصي دکتر شريفي» يکي از بهترين نمونه‌هاي ايراني رمان پست‌مدرن را ارائه داد.
براهني در سال‌هاي پيش از انقلاب، به‌موازات کار ادبي، به فعاليت‌ سياسي عليه رژيم پهلوي هم مشغول بود و به‌خاطر مواضع سياسي‌اش مدتي به زندان افتاد. براي او ادبيات امري مستقل اما نه انتزاعي و يکسره بي‌ربط با جامعه و تاريخ و سياست بود. قبل از انقلاب مدتي به امريکا رفت و در آنجا، در نوشته‌هايي که به زبان انگليسي منتشر کرد، از شکنجه و اعدام در ايران عصر پهلوي دوم نوشت. او رييس «کميته براي آزادي هنر و انديشه ايران» بود و در سال 1356 برند? جايز? بهترين روزنامه‌نگار حقوق انساني شد.
تاريخ و سياست در آثار ادبي براهني به ادبيات تغيير شکل مي‌يابند و در فرايند اين تغيير شکل، تاريخ ، گاه به شکل يک کابوس، يک خواب، يک آشفتگي زباني و حتي جنون و هذيان يک فرد درمي‌آيد و از اين طريق، يعني با ورود به ناخودآگاه يک فرد، به اسطوره و فرهنگ و ناخودآگاه جمعي پيوند مي‌خورد و به ريشه‌ها و ساخت‌هاي خود مي‌رسد.
از ديگر آثار داستاني رضا براهني مي‌توان به کتاب‌هاي «بعد از عروسي چه گذشت» و «روزگار دوزخي آقاي اياز»، از آثارش در نقد ادبي مي‌توان به کتاب‌هاي «قصّه‌نويسي»، «طلا در مس»، «کيميا و خاک» و «رؤياي بيدار» و از شعرهايش مي‌توان به کتاب‌ «اسماعيل» اشاره کرد.
براهني در ترجمه نيز دستي داشت. نمايشنام? «ريچارد سوم» از ترجمه‌هاي اوست.
در سال 1384 جايز? ادبي يلدا، براي يک عمر فعاليت فرهنگي در زمين? نقد ادبي، به رضا براهني داده شد.