راز جیبی

کتاب «راز» اثر فیلیپ گرمبر
روایتی روان‌کاوانه و عاطفی از جنگ جهانی دوم و هولوکاست بر اساس اتفاقی واقعی. فیلیپ گرمبر روان‌کاوی است که با نوشتن رمان «راز» بیش از هر چیز می‌خواسته باری را که سال‌ها بر دوشش بوده زمین بگذارد.
رمان «راز» داستانی است غم‌انگیز که بر اساس ماجرایی نوشته شده که نویسنده در عالم واقع تجربه‌اش کرده است. فیلیپ گرمبر در این رمان قصد نداشته از منظری تاریخی و سیاسی به نقد جنگ و هولوکاست بپردازد بلکه می‌خواهد روایت خودش از حوادث تلخ جنگ را شرح دهد. البته رمان «راز» تنها شرح خاطره‌ای شخصی نیست و به عنوان اثری ادبی جایگاهی فراتر از خاطره‌گویی دارد.
کتاب «راز» داستانی خواندنی است که مضامین اصلی‌اش عشق، سیاست و تاریخ است. در این رمان با رمز و رازهایی مواجه می‌شویم که یک خانواده در دوران وحشت و نسل‌کشی دوران جنگ پشت سر گذاشته است.

مروری بر کتاب «راز»
جنگ فقط بمباران و ویرانی بناها و شهرها نیست و حتی فقط مرگ آدم‌ها هم نیست اگرچه این وجوه از جنگ همیشه پررنگ‌تر بوده‌اند. جنگ فروپاشی مناسبات و روابط انسانی هم هست و از سوی دیگر وضعیت بحرانی می‌تواند سازنده روابطی انسانی از نوعی دیگر هم باشد. جنگ وضعیتی اضطراری به وجود می‌آورد و این وضعیتی است با قواعد مختص به خودش. در وضعیت اضطرار هر آنچه روزی عادی به نظر می‌رسد بدل به چیزی غیرعادی می‌شود و رمز و رازهای بسیاری در این شرایط شکل می‌گیرند و شاید با مرگ آدم‌ها برای همیشه دفن میشوند یا روزی افشا می‌شوند. رمان «راز» در چنین بستری شکل گرفته است.
در ماجراهای کتاب «راز» بیش از آنکه با ظواهر جنگ روبرو باشیم با تبعات آن سروکار داریم. راوی و شخصیت اصلی این رمان پسری است که والدینش از یهودیان فرانسه بوده‌اند که در زمان جنگ توانسته بودند از کشور فرار کنند و مثل بسیاری از مردم آن دوره پس از جنگ به شهرها و خانه‌هایشان بازگشتند.
راوی رمان «راز» در این مقطع زمانی به دنیا آمده و به نظر می‌رسد که چندان با جنگ درگیر نخواهد بود اما خانواده او رازی نهفته دارد که به دوران جنگ مربوط است و زندگی قهرمان داستان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
قهرمان رمان «راز» پسربچه‌ای است که ظاهرا آرزوی داشتن یک برادر دارد. در آغاز رمان از قول او می‌خوانیم که: «من یگانه پسر خانواده‌ای بودم که جز من فرزندی نداشت، اما تا مدت‌ها برادری هم داشتم. در سفرهایی که مدرسه برای گذراندن تعطیلات ترتیب می‌داد، این قصه را برای آشنایان تازه یا دوستان موقتم می‌گفتم و آن‌ها هم ناگزیر حرفم را باور می‌کردند. من یک برادر داشتم، برادری خوش‌قیافه‌تر و قوی‌تر از خودم. برادری بزرگ‌تر، معرکه، نامرئی. همیشه وقتی به دیدن رفیقی می‌رفتم و پسری در را به رویم می‌گشود که شباهتی به او داشت، احساس حسادت می‌کردم. پسری با موهای ژولیده و لبخندی بر کنج لب. با دو کلمه به من معرفی می‌شد: برادر من. این مزاحم که باید همه‌چیز و حتی عشق را هم با او قسمت کرد برای خودش معمایی بود: یک برادر واقعی، همتایی که در چهره‌اش نشانه‌های مشترکی مثل دسته‌ای موی نافرمان یا دندانی تیز می‌یافتی، هم‌اتاقی‌ای که خصوصی‌ترین مسائلش، خلق و خویش، ذوق و سلیقه‌اش، عیب و نقصش و بویش را می‌شناختی».
اما به مرور و با پیش رفتن وقایع کتاب «راز» درمی‌یابیم که ماجرا فقط یک آرزو و رویا نیست. قهرمان رمان «راز» واقعا یک برادر دارد که از او بی‌خبر است و این در واقع راز خانوادگی آنها است.
آنچه در رمان «راز» می‌خوانیم سرنوشت خود فیلیپ گرمبر است. او پانزده ساله بوده که می‌فهمد برادری دارد. پدر او به تصور اینکه پسرش در اردوگاه مرگ نازی‌ها اسیر شده، این ماجرا و وجود او را مخفی کرده است. اما راوی رمان بعد از جست‌وجوهای بسیار به وجود برادرش پی می‌برد و در واقع راز بزرگی که پدر و مادرش سال‌هایی طولانی از او پنهان کرده بودند برایش آشکار می‌شود. او در جایی از رمان به نکته‌ای اشاره می‌کند که نشانه‌ای دیگری از واقعی بودن اتفاقی است که در رمان روایت شده است: «در کلاس فلسفه، با دانش روان‌کاوی آشنا شدم و این آشنایی برایم سرنوشت‌ساز بود. بعدها، هرگاه از من می‌پرسیدند انگیزه‌ام از تحصیل در این رشته چه بوده است، می‌دانستم باید چه پاسخی بدهم: به من امکان داده بود اشباح را از خود دور کنم. از باری که بر دوشم سنگینی می‌کرد رهایی یافته و آن را بدل به قدرت کرده بودم».

درباره فیلیپ گرمبر نویسنده کتاب «راز»
فیلیپ گرمبر، متولد 1948 در پاریس، روان‌شناس و داستان‌نویس معاصر فرانسوی است. گرمبر دانش‌آموخته رشته روان‌شناسی است و مطالعات بسیاری در زمینه روان‌کاوی لاکان داشته است. او علاوه بر حرفه اصلی و مطالعات روان‌شناسی، داستان‌نویس هم هست و تاکنون چندین رمان نوشته که برخی از آنها با استقبال زیادی روبرو شده است.


درباره ترجمه کتاب «راز»
کتاب «راز» با ترجمه مهستی بحرینی در نشر ماهی منتشر شده است.
مهستی بحرینی، متولد 1317 در آمل، مترجم و شاعر ایرانی است. پدرش اهل شعر و ادبیات بود و این موضوع تاثیر زیادی بر او گذاشت و سبب شد که از کودکی به سمت ادبیات کشیده شود. بحرینی در رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران تحصیل کرد آن هم در دوره‌ای که اساتیدی چون دکتر معین، دکتر ناتل‌خانلری و فروزانفر در دانشگاه حضور داشتند. پس از فراغت از تحصیل، بحرینی مدتی در کتابخانه ملی مشغول به کار شد و در آنجا بود که با زبان فرانسه آشنا شد و این آشنایی باعث آموختن این زبان شد. او از دهه 60 و با تشویق ابوالحسن نجفی به ترجمه مشغول شد و تاکنون آثار متعددی از نویسندگان مختلف به فارسی برگردانده است. «مادام بوآوری»، «دگرگونی»، «راز»، «اسطوره سیزیف»، «عصیانگر»، «اعترافات»، «مائده‌های زمینی و مائده‌های تازه»، «زمستان سخت» و «سوء‌تفاهم در مسکو» از جمله ترجمه‌های او است.