امر غریب

کتاب «امر غریب» اثر زیگموند فروید
جستاری مهم از زیگموند فروید به همراه مقالاتی مرتبط با این جستار. «امر غریب»، با عنوان اصلی Das Unheimliche، جستاری است که فروید آن را در سال 1919 منتشر کرد و این جستار، چنانکه در مقدمۀ مهرداد پارسا بر ترجمۀ فارسی کتاب «امر غریب» اشاره شده، نقطۀ عطفی در کار فروید بود و زمینه‌ای برای نوشته شدن یکی از مهمترین جستارهای او، یعنی جستار «فراسوی اصل لذت»، که یک سال بعد از «امر غریب» منتشر شد.
فروید در جستار «امر غریب» از تجربه‌ای ذهنی سخن می‌گوید که بیرون از شناخت و ادراک پیشین انسان و امور عادی قرار دارد و با نوعی ابهام و ترس و اضطراب همراه است.
جستار «امر غریب» و نیز چند جستار مرتبط با آن که در کنار این جستار به فارسی ترجمه شده‌اند ما را به یکی از وادی‌های خطیر و در عین حال جذاب و رازآلود قلمرو ناخودآگاه می‌برد. «امر غریب» از جمله جستارهای مهم حوزه روان‌کاوی است که به نقد ادبی و هنری نیز راه یافته است. آن موضوع رازآلود و گیج‌کننده و اضطراب‌زایی که فروید در «امر غریب» به آن پرداخته است نه فقط برای علاقمندان مطالعات روان‌کاوی، بلکه برای آنها که به فلسفه و ادبیات و سینما و... علاقمندند نیز می‌تواند جالب باشد و باب تازه‌ای به روی آثار ادبی و هنری و عرصه‌های مختلف علوم انسانی بگشاید.

مروری بر کتاب «امر غریب»
کتاب «امر غریب» شامل جستار زیگموند فروید به همین نام و نیز مقالاتی است که چون به نحوی با این جستار در ارتباطند ترجمه شده و در کنار این جستار آمده‌اند. یکی از این مقالات، که حکم پیش‌زمینه‌ای را برای خواندن و درک جستار فروید دارد و پیش از این جستار نوشته شده و فروید در جستار «امر غریب» به آن اشاره کرده است، مقاله‌ای است با عنوان «در باب روان‌شناسیِ امر غریب» نوشتۀ ارنست ینتش. در این مقاله از ماهیت امر غریب نوشته شده و از اینکه امر غریب چیزی است که بیرون از قلمرو اموری قرار دارد که برای ذهن آشنا و شناخته‌شده‌اند و انسان به یاری عقل و استدلال مکانیزم آن‌ها را شناخته است. به اعتقاد ینتش امر غریب امری است که به حیطۀ شناخت و ادراک عقلانی درنیامده است. فروید در جستار «امر غریب»، ضمن ارجاع به مقالۀ ینتش، آن را نقد هم می‌کند. مقالۀ ینتش، که ترجمه‌اش در ابتدای کتاب «امر غریب» و پیش از جستار فروید آمده، فتح بابی است برای ورود به بحثی که فروید در باب امر غریب پیش کشیده است. فروید در «جستار امر غریب» از امر غریب به عنوان چیزی مربوط به ناخودآگاه و فرایند سرکوب سخن می‌گوید و معتقد است که امر غریب چیز ناآشنایی نیست، بلکه چیزی است که قبلاً برای انسان آشنا بوده و بعداً به دلیل اینکه سرکوب شده به ناخودآگاه رانده و آنجا دفن شده است. این امرِ سرکوب‌شده اما برای ابد مخفی و مدفون نمی‌ماند و در هیئت امر غریب و اضطراب‌زا و رازآلود و تهدیدگر بازمی‌گردد. امر غریب همان است که انسان در مواجهه با آن دچار احساس دیگربودگی و گمشدگی می‌کند؛ یک چیز مبهم رازآلود و توأم با ترس ناشی از ناشناختگی. به اعتقاد فروید اما امر غریب چیزی است که در قدیم آشنا بوده و به دلیل سرکوب غریبه شده و وقتی بازمی‌گردد و خود را به هیئتی غریب نمایان می‌کند ما در برابر آن دچار سردرگمی و ابهام و اضطراب می‌شویم و احساس می‌کنیم که در برابر نوعی تاریکی قرار گرفته‌ایم و در مقابل چیزی که نمی‌توانیم با معیارهای عقلانی و پیش‌زمینه‌های شناخته‌شده آن را درک کنیم.
کتاب «امر غریب» با سه پیوست همراه است. این پیوست‌ها مقالاتی‌ را شامل می‌شوند که هر یک به نحوی با بحث امر غریب در جستار فروید مرتبط‌اند. این مقاله‌ها عبارتند از: «جایگاه امر غریب در مجموعه آثار فروید» نوشتۀ آنلین ماشلان، «در جستجوی امر غریب» نوشتۀ هاوارد بی. لوین و «امر غریبِ لکانی» نوشتۀ برایان رابرتسون.

درباره زیگموند فروید
زیگموند فروید (Sigmund Freud)، متولد 1856 و درگذشته به سال 1939، عصب‌شناس و روان‌کاو اتریشی و بنیانگذار دانش روان‌کاوی بود. فروید یکی از تأثیرگذارترین متفکران بر ساحت‌های گوناگون هنر و فرهنگ و اندیشه در قرن بیستم بوده است. او با پرداختن به قلمرو ناخودآگاه عرصه‌ای تازه را در روان‌کاوی گشود که از محدوده روانشناسی و روان‌کاوی و روان‌درمانی بسیار فراتر رفت و با حیطه‌هایی چون تولید هنری و ادبی و نیز تفکرات فلسفی و علوم سیاسی و اجتماعی و... درآمیخت. آراء فروید باب تازه‌ای را در نقد هنری و ادبی گشود و تفسیری تازه از خلق هنری و ادبی ارائه داد. تأثیر او را از جمله بر مکتب هنری و ادبی سوررئالیسم و آثار سوررئالیستی نقاشی و سینما و ادبیات می‌توان دید.
از آثار فروید می‌توان به «سه رساله درباره نظریه جنسی»، «تفسیر خواب»، «لئوناردو داوینچی»، «آینده یک پندار» و «موسی و یکتاپرستی» اشاره کرد.

درباره ترجمۀ فارسی کتاب «امر غریب»
کتاب «امر غریب» با ترجمۀ مهرداد پارسا و مقدمه‌ای مفصل از مترجم، که خواندن آن درک روشن‌تری از موضوع جستار فروید و دیگر مطالب کتاب می‌دهد، در انتشارات شَوَند منتشر شده است. مهرداد پارسا، متولد 1363، مترجم ایرانی حوزه فلسفه و فلسفۀ فیلم است. از ترجمه‌های او می‌توان به «در آغاز عشق بود: روان‌کاوی و ایمان»، «فردیت اشتراکی»، «ژولیا کریستوا»، و «ملت‌هایی بدون ملی‌گرایی» اشاره کرد.