کتاب «تاريخ فرودستان: جستارهايي در تاريخ اجتماعي کارگري و ملي ايران» اثر تورج اتابکي
تاريخ ايران مدرن، از منظرِ مطالعات فرودستان. کتاب «تاريخ فرودستان: جستارهايي در تاريخ اجتماعي کارگري و ملي ايران»، جستارهاييست از کتابي با عنوان اصلي The State and the Subaltern: Modernization, Society and the State in Turkey and Iran، که مجموعه جستارهايي را درباره مدرنيزاسيون از منظر مطالعات فرودستان در بر ميگيرد.
کتاب «تاريخ فرودستان» پژوهشيست که با رويکرد مبتني بر مطالعات فرودستان به تاريخ اجتماعي کارگري و ملي ايران ميپردازد و مدرنسازيِ آمرانه و از بالا در ايران را، با تمرکز بر عامليت فرودستان و واکنش آنها به اين مدرنسازي، مورد تحليل و بررسي قرار ميدهد.
کتاب «تاريخ فرودستان» روايتي از تاريخ مدرنيزاسيون و تجدد آمرانه در ايران است که اين رويداد را نه با تمرکز بر نقش نخبگان و دولتمردان، بلکه با نگاه به نوع مواجه? فرودستان با آن بررسي ميکند.
کتاب «تاريخ فرودستان» الگويي از مطالعات تاريخي را پيش روي خود دارد که در ده? 1980 در هند شکل گرفت و مطالعات فرودستان ناميده شد. اين الگو خود متأثر از نظريات آنتونيو گرامشي و تعريف او از فرودستان بود. طبق نظر گرامشي، فرودستان نه فقط تهيدستان جامعه به لحاظ اقتصادي، بلکه هم? طبقات و گروهها و قشرهايي از جامعه هستند که به حاشيه رانده شدهاند.
کتاب «تاريخ فرودستان» به نقش تاريخي کساني در تاريخ ايران مدرن ميپردازد که تاريخهاي مرسوم آنها را از ياد برده و به فراموشي سپردهاند.
متن اصلي کتاب «تاريخ فرودستان» اولين بار در سال 2007 منتشر شده است.
مروري بر کتاب «تاريخ فرودستان»
در کتاب «تاريخ فرودستان» تأکيد بر نگارش تاريخي است که تاريخ را منحصر به منافع دولت – ملتها نبيند و رويدادهاي تاريخي را نه براساس نقش نخبگان و سياستمداران و دولتمردان در اين رويدادها، بلکه براساس نقش و عامليت کساني روايت و تحليل کند که جزو فراموششدگان تاريخاند. اين اشخاص همان کسانياند که «فرودست» ناميده ميشوند؛ فرودست در مطالعات فرودستان نه فقط بهمعناي تهيدستان اقتصادي، بلکه، چنانکه آنتونيو گرامشي معتقد است، بهمعناي هم? کسانيست که در جامعه جايگاهي اقليتي و حاشيهاي يافتهاند.
کتاب «تاريخ فرودستان» را ميتوان نقدي هم به تاريخنگاريهاي مرسوم درباره مدرنيزاسيون در ايران به حساب آورد. در کتاب «تاريخ فرودستان» به چگونگي مواجه? فرودستان با مدرنسازي آمران? ايران و پذيرش و ردّ اين مدرنسازي از جانب آنها پرداخته شده است.
در کتاب «تاريخ فرودستان» ايران مدرن با رويکردي مورد بررسي قرار گرفته که متفاوت با رويکردهاي مبتني بر تاريخنگاريهاي ملي و استعماري است. طبق اين رويکرد، تاريخ اجتماعي کارگري به مبارزات تشکلهاي کارگري منحصر نيست و وارد زندگي روزمره و عادي کارگران ميشود و فرهنگ کارگري را واکاوي ميکند تا از اين طريق به تاريخنگارياي مبتني بر مطالعات فرودستان دست يابد.
در بخشي از کتاب «تاريخ فرودستان» ميخوانيد: «نگارش تاريخ قرن بيستم ايران آگاهانه براي بازيابي خودانگارهي ايراني مفصلبندي شده است. اين کار از راه کشف نخبگان ايران، که وظيفهي حفاظت از مام ميهن را در برابر تهديدهاي خارجي مانند اعراب، ترکها، مغولها و بعدها در برابر قدرتهاي استعماري مانند روسها و بريتانياييها بر دوش ميکشيدند، ممکن شده است. تاريخنگاران ملي، به رغم وابستگيهاي سياسي و ايدئولوژيکشان که معرف ناسيوناليستها، اسلامگراها يا استالينيستها بود، در اشتياقي مشترک به بازگويي گذشتهي ايران سهيم بودند. آنها عامليت در تاريخ را منحصراً به نخبگاني با تعلقات طبقاتي، وابستگيهاي ديني و آمال سياسي متفاوت نسبت ميدادند که نوعاً ميتوانستند روحانيان، روشنفکران سکولار، استعمارگران و نهادهاي اجتماعي يا سياسي باشند. از اينرو مورخاني که در تلاش خود براي گردآوري تاريخ ملي رويکردي ذاتگرايانه برگزيده بودند به انکارِ عامليتِ فرودستان و رفتارِ خودسامانِ آنان گرايش داشتند و در نهايت راه غيرتاريخي کردنِ تاريخ را هموار کردند.
يکي از قالبهاي رايج چنين تاريخنگاري نخبهگرايانهاي نوشتن دربارهي ظهور و سقوط رضاشاه و اصلاحاتي بود که انجام داد. هرچند مورخاني از مکاتب فکري گوناگون بر نقش نخبگان پهلوي و مخالفانشان در دست زدن به تغييرات اجتماعي – سياسي در دورهي بين دو جنگ جهاني متمرکز بودند، بهندرت به موافقت با چنين تغييراتي يا مقاومت در برابر آن اشارهاي کردهاند. به همين سياق اين روايتها فاقد توضيحات لازم دربارهي تصور اعضاي غيرنخبهي جامعه از دستور کار پهلويها هستند.»
درباره تورج اتابکي، نويسنده کتاب «تاريخ فرودستان»
دکتر تورج اتابکي، متولد 1329 در تهران، استاد بازنشست? دانشگاه، پژوهشگر تاريخ و مورخ ايراني – هلندي است. اتابکي تحصيلکرده فيزيک نظري در دانشگاه ملي ايران (شهيد بهشتي فعلي) و دانشگاه لندن و نيز تحصيلکرده تاريخ در دانشگاه لندن و دانشگاه اوترخت هلند است. او استاد بازنشست? تاريخ اجتماعي خاورميانه و آسياي مرکزي در دانشگاه ليدن است و همچنين به عنوان پژوهشگر ارشد با مؤسس? بينالمللي تاريخ اجتماعي در آمستردام همکاري کرده است.
کارِ پژوهشي اتابکي بر تاريخ اجتماعي، تاريخ فرودستان، تجدد و نوسازي در خاورميانه و قفقاز و آسياي مرکزي و تاريخ کار و کارگري متمرکز است.
اتابکي رياست انجمن اروپايي مطالعات آسياي مرکزي و عضويت در شوراي سردبيري نشريات مطالعات ايرانشناسي، مطالعات آسياي مرکزي و مطالعات تاريخ بينالمللي کار و کارگري را در کارنام? کارهاي علمي و پژوهشي خود دارد. او در سال 2012 کنفرانس دوسال? انجمن بينالمللي مطالعات ايرانشناسي در استانبول را سازماندهي کرد و براي دوره 2014 تا 2016 رئيس برگزيده انجمن بينالمللي مطالعات ايرانشناسي بوده است.
اتابکي اکنون مدير طرح تدوين تاريخ اجتماعي صدسال? صنعت نفت در ايران است. از او مقالات مختلفي در نشريات فارسيزباني چون روزنامههاي اعتماد و شرق، فصلنام? گفتگو و مجل? مهرنامه منتشر شده است.
تورج اتابکي نويسنده، ويراستار و گردآورنده کتابهاي مختلفي در حوزه تاريخ است که از جمل? آنها ميتوان به کتابهاي «آذربايجان در ايران معاصر» و «ايران و جنگ جهاني اول: آوردگاه ابردولتها» اشاره کرد.
درباره ترجم? فارسي کتاب «تاريخ فرودستان»
کتاب «تاريخ فرودستان: جستارهايي در تاريخ اجتماعي کارگري و ملي ايران» با ترجم? يوسف صفاري در نشر چشمه منتشر شده است. يوسف صفاري متولد 1353 است. او کتابهاي «شهروندان و اربابان: تاريخ اجتماعي انديشهي سياسي غرب از دوران باستان تا قرون وسطاي متأخر» و «ساختار اجتماعي» را نيز به فارسي ترجمه کرده است.
رتب? کتاب «تاريخ فرودستان» در گودريدز: 4.14 از 5.
