بحران نفت در ایران از ناسیونالیسم تا کودتا

کتاب «بحران نفت در ایران» اثر یرواند آبراهامیان
ماجرای ملی شدن نفت در ایران و کودتای 28 مرداد 1332 همچنان از مسائل بحث‌برانگیز در تاریخ معاصر ایران است. کتاب «بحران نفت در ایران: از ناسیونالیسم تا کودتا»، با عنوان اصلی Oil Crisis in Iran: From Nationalism to Coup dEtat، کتابی تازه دربارۀ این موضوع است.
یرواند آبراهامیان، که پیش از این در کتاب «کودتا»، به موضوع ملی شدن نفت در ایران به دست محمد مصدق و مناقشات مربوط به این ماجرا و کودتای 28 مرداد 1332 و نقش امریکا و بریتانیا در این کودتا پرداخته بود، در کتاب «بحران نفت در ایران» نیز باز بر سر همین ماجرا رفته و این‌بار با اتکا به اسنادی جدیدتر دربارۀ ملی شدن نفت در ایران و کودتای 28 مرداد 1332 و نقش امریکا در این ماجرا، از زاویه‌ای تازه‌تر به این موضوع پرداخته و سیاست امریکا دربرابر ایران در دوران نخست‌وزیری محمد مصدق و تأثیر این سیاست بر کودتای 28 مرداد را مورد بررسی قرار داده است.
کتاب «بحران نفت در ایران» یک منبع و مرجع کارآمد برای کسانی است که در تاریخ معاصر ایران و به‌ویژه وقایع مربوط به ملی شدن نفت و دوران نخست‌وزیری مصدق و کودتای 28 مرداد و روابط ایران و امریکا تحقیق می‌کنند یا علاقمند به مطالعه در این زمینه هستند.
متن اصلی کتاب «بحران نفت در ایران» اولین بار در سال 2021 منتشر شده است.

مروری بر کتاب «بحران نفت در ایران»
همان‌طور که محمدابراهیم فتاحی در یادداشت ابتدای ترجمۀ فارسی کتاب «بحران نفت در ایران» توضیح می‌دهد، این کتاب «حاصل تازه‌ترین پژوهش پروفسور یرواند آبراهامیان دربارۀ بحرانِ نفتِ ایران در سال‌های 1330 – 1332 است» و باز بنا به آنچه در همین یادداشت آمده «ویژگی و اهمیت اثر حاضر در آن است که در تألیف‌اش از تازه‌ترین اسناد دولت ایالات متحده آمریکا دربارۀ ایران در دورۀ نخست‌وزیری دکتر محمد مصدق که در سال 2017 از بایگانی محرمانه خارج شده‌اند استفاده شده است و بر این اساس می‌توان آن را آخرین بررسی اسنادی دربارۀ این رویداد تأثیرگذار در تاریخ معاصر ایران تلقی کرد.»
کتاب «بحران نفت در ایران: از ناسیونالیسم تا کودتا» از پیش‌گفتار، درآمد، پنج فصل، روزشمار ملی شدن نفت و فهرست اشخاص برجستۀ مرتبط با موضوع کتاب تشکیل شده است.
فصل‌های پنج‌گانۀ کتاب «بحران نفت در ایران» عبارتند از: «مداخلۀ آمریکا»، «نگرانی آمریکا نفت بود یا کمونیسم؟»، «سیاست پارلمانی»، «در راهِ کودتا» و «خاطرۀ بازبینی شده».
مازیار بهروز، که خود از پژوهشگران تاریخ معاصر ایران و نویسندۀ کتاب «شورشیان آرمانخواه» دربارۀ جنبش چپ در ایران است، دربارۀ کتاب «بحران نفت در ایران» آبراهامیان می‌نویسد: «پژوهش تازۀ آبراهامیان پایانی است بر این افسانه که پیشنهاد نفتی آمریکا – بریتانیا در سال‌های 1332 – 1330 سخاوتمندانه بود و باید از سوی مصدق پذیرفته می‌شد. این اثر به‌وضوح نشان می‌دهد این پیشنهاد، در کنار دیگر مسائل، به منظور خریدن وقت برای حل بحران از طریق "معامله با یک دولت دوستِ" پس از مصدق "طراحی" شده بود.»
همچنین گری سیک در توصیف کتاب «بحران نفت در ایران» و آنچه آبراهامیان در این کتاب بر آن تمرکز کرده می‌نویسد: «یرواند آبراهامیان بررسی ژرفی از اسناد جدیدِ نقش آمریکا در کودتای سال 1332 که منجر به برکناری نخست‌وزیر مصدق و بازگشت شاه به سلطنت شد، ارائه کرده است. فهم رویدادهای مربوط به آن وقایع موضوعی است همچنان داغ و زنده. آبراهامیان در بررسی خود موضوعات اساسی زیر را مد نظر قرار می‌دهد: مناقشه بر سر چه بود، نفت یا کمونیسم؟ نقش آمریکا در این حوادث چه‌قدر تعیین‌کننده بود؟ تأثیر این رویدادها بر روابط کنونی آمریکا با ایران چگونه است؟ همۀ کسانی که به دانستن پاسخ این پرسش‌ها یا پرسش‌هایی دیگر علاقه دارند در این گزارشِ مناقشه‌آمیزِ جذاب پاسخ‌هایی معتبر و قانع‌کننده دربارۀ این واقعۀ مهم تاریخ معاصر خاورمیانه خواهند یافت.»

دربارۀ یرواند آبراهامیان، نویسندۀ کتاب «بحران نفت در ایران»
یرواند آبراهامیان، متولد 1319 در تهران، مورخ ایرانی – امریکایی. آبراهامیان یکی از مورخان مهم و برجستۀ ایران مدرن به شمار می‌آید و پژوهش‌هایش عمدتاً بر تاریخ ایران مدرن متمرکز است. او دارای لیسانس از دانشگاه آکسفورد، دو فوق لیسانس، یکی از دانشگاه کلمبیا و دیگری از آکسفورد و دکترا از دانشگاه کلمبیا است و تدریس در دانشگاه‌ آکسفورد، کالج باروخ، دانشگاه نیویورک، دانشگاه پرینستون و دانشگاه شهری نیویورک (CUNY) را در کارنامۀ کاری خود دارد.
آبراهامیان در خانواده‌ای ارمنی در تهران متولد شده است. او در مدرسۀ مهر تهران تحصیل کرد و سپس برای ادامۀ تحصیل به مدرسۀ شبانه‌روزی راگبی در انگلستان رفت. در سال‌های پیش از انقلاب از اعضای «کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی – اتحادیۀ ملی» و از مخالفان حکومت پهلوی بود و مدتی هم یکی از معاونان «کمیتۀ آزادی هنر و اندیشه در ایران» (CAIFI) بود. این کمیته، یک جبهۀ کوچک «حزب کارگران سوسیالیست» (SWP) بود.
از آثار یرواند آبراهامیان می‌توان به کتاب‌های «ایران بین دو انقلاب»، «تاریخ ایران مدرن» و «کودتا» اشاره کرد.

دربارۀ ترجمۀ فارسی کتاب «بحران نفت در ایران»
کتاب «بحران نفت در ایران: از ناسیونالیسم تا کودتا» با ترجمۀ محمدابراهیم فتاحی و یادداشتی از مترجم، در نشر نی منتشر شده است. محمدابراهیم فتاحی، متولد 1345، مترجم ایرانی است. از ترجمه‌های او می‌توان به کتاب‌های «تاریخ ایران مدرن»، «کودتا» و «الگوهای تاریخی صنعتی شدن» اشاره کرد.